الف

1392-01-19

چرا دانشمندان ما موفق، ولی کارآفرینان ما ناموفقند

 
لحن گلایه آمیز رهبر انقلاب از اوضاع اقتصادی در سال 91 و در عین حال تشویق ایشان نسبت به دستاورد دانشمندان ایرانی، برای هر فعال اقتصادی ایرانی می تواند محل تامل باشد و هر ایرانی میهن دوست را به این فکر و سوالات وا دارد که چرا دانشمندان ایرانی موفق اند ولی کارآفرینان ایرانی ناموفق اند؟ چرا صنعت و محصولات ما در رقابت با رقبای بین المللی حرف چندانی برای گفتن ندارد؟ چرا از نظر اقتصادی اینقدر بی غیرت شده ایم که انواع برندهای ترکیه ای و حتی اخیرا عربستانی و اماراتی در کشور ما تولید و عرضه می شوند ولی تقریبا هیچ برند ایرانی در بازار این کشورها حضور جدی ندارد؟ چرا ثروتمندان و فعالان اقتصادی انگیزه چندانی برای سرمایه گذاری تولیدی در ایران ندارند؟ چرا برخلاف اهداف سند چشم انداز، محصولات مبتنی بر فناوری پیشرفته ایرانی در بازار ما نیست؟ چرا همچنان کالای ایرانی، سمبل بی کیفیتی و کالای خارجی سمبل مرغوبیت است؟ آیا کارآفرینان ما ناتوان اند؟ آیا کارآفرینان ایرانی برخلاف دانشمندان ایرانی استعداد ندارند؟ آیا کارآفرینان ایرانی تنبل هستند؟ واقعا مشکل کجاست؟
 
به نظر می رسد پاسخ همه این سوالات در یک عبارت نهفته است: «محیط نامطلوب کسب و کار در ایران»
 
«محیط کسب و کار»، یک عبارت کلی و مبهم نیست بلکه تعریف روشن و شاخص هایی برای سنجش دارد: «مجموعه عوامل موثر بر اداره بنگاه ها که تقریبا خارج از کنترل مدیران بنگاه ها هستند نظیر مقررات، فرهنگ مصرفی، فساد، نرخ های ارز، تعرفه، سود بانکی و...». همه مطالعات داخلی و خارجی نشان می دهند محیط کسب و کار در ایران هم نسبت به وضع ایده آل خود و هم نسبت به سایر کشورها در وضعیت بسیار بدی قرار دارد.
 
وضعیت «محیط کسب و کار» نشان می دهد کارآفرینان در یک کشور چقدر امکان سرمایه گذاری، نوآوری، فعالیت و رقابت با رقبای خارجی دارند. به تعبیر دیگر، وقتی محیط کسب و کار در ایران، در وضعیت بسیار نامساعد قرار دارد، نباید انتظار عملکردی فوق العاده از کارآفرینان کشور داشت. بخصوص در سال 91 که هم تحریم خارجی و تحریم داخلی دست به دست هم دادند و فشار را بر کارآفرینان ایرانی به حداکثر رساندند.
 
نگارنده این سطور به لحاظ موقعیت شغلی، دایما با کارآفرینان ارشد کشور در تماس است. جمعبندی ارزیابی این افراد از شرایط محیط کسب و کار ایران رد سال91 را می توان در یک جمله خلاصه کرد: «ما می توانیم تحریم های خارجی را دور بزنیم ولی مقررات و رویه ها و تصمیم های نادرست دولت، دست و پای ما را بسته است». در واقع تحریم داخلی، کارآفرین ایرانی فلج کرده است نه تحریم خارجی. رهبر انقلاب این معنی را در پیام نوروزی سال92 به صراحت بیان کرده اند: «در زمینه‌ی اقتصاد البته بر مردم فشار وارد آمد، مشکلاتی ایجاد شد؛ به‌خصوص که اشکالاتی هم در داخل وجود داشت. برخی از کوتاهی‌ها و سهل‌انگاری‌ها انجام گرفت که به نقشه‌های دشمن کمک کرد...»
کارآفرینان ایرانی نمونه های فراوانی از این سهل انگاری ها در ذهن و سینه دارند. نظیر بی مبالاتی در تخصیص ارز برای واردات کالاهای مورد نیاز کشور بطوری که در سال سخت 91 از یک سو برای واردات خودروهای لوکس، ارز 1226 تومانی تخصیص یافت و واردکنندگان را به رانتهایی رویایی رساند و از سوی دیگر در مقطعی ارز برای واردات دارو، تخصیص نمی یافت. نمونه دیگر این سهل انگاری ها که ضربه ای سخت به محیط کسب و کار کشور وارد کرد، تغییرات ناگهانی، غیر قابل پیش بینی و غافلگیر کننده در مقررات تجارت خارجی بود. در کشوری که ناگهان ورود فهرست وسیع و بی انتهایی از کالاها ممنوع می شود بعد می گویند به تدریج کالاهایی را از این فهرست حذف و وارداتشان را آزاد می کنیم... در کشوری که در محاصره ارزی است ولی با گرانی تنقلات، ناگهان صادرات یکی از مهمترین منابع ارزی موجود را ممنوع می کنند، چگونه می توان انتظار داشت کسی سرمایه گذاری کند؟ کارآفرین ایرانی ناتوان نیست، بی استعداد هم نیست. اتفاقا خیلی هم با عرضه و باهوش است. شاهد آنکه وقتی وارد محیطی سالم و امن نظیر کانادا، استرالیا، آمریکا یا حتی همین امارات شده اند، استعدادهای کارآفرینی شان شکوفا شده است. اما در این محیط ناامن و در این وضعیت اسفبار کسب و کار که با سهل انگاری و ندانم کاری* های مسئولان اقتصاد ایران در سال91 ایجاد شده، چه کاری از دست کارآفرین ایرانی بر می آید؟ همین که تاکنون با سرمایه اش از این کشور فرار نکرده بازهم گلی به گوشه جمالش... .
---
بازنشر از دنیای اقتصاد
*برخی تصمیم هایی که در سال91 اتخاذ شد را با خوش بینی می توان «سهل انگاری» یا حتی «ندانم کاری» نامید. مانند تغییرات ناگهانی در مجوزهای واردات و صادرات یا تخصیص های ارزی نیمه اول سال که هریک رانتهای نجومی ایجاد و به جیب عده ای سرازیر کرد. رانتهایی که یک کارآفرین از مسیر سالم، باید صدها سال زحمت و مرارت بکشد تا به چنان درآمد و ثروتی برسد. با این شرایط نا امن و پررانت، آیا کارآفرینی و سرمایه گذاری تولیدی در این کشور منطقی است؟! خدا کند روزی را ببینیم که بجای اینکه کارآفرینان ایرانی نقره داغ شوند، مسئولان سهل انگار، ندانم کار و فاسد، پای میز محاکمه فراخوانده و عادلانه محاکمه و مجازات شوند.