یک فرض اساسی در استانداردگذاری حسابداری وحسابرسی وجود دارد وان اینست که استفاده کنندگان از گزارشات حسابرسی وصورتهای مالی حداقل درک ودانش لازم برای فهم معانی اصطلاحات به کار رفته در این حوزه دانش دارند.اما اینکه این فرض در دنیای واقعی چقدر مصداق دارد خود جای پرسش ها وتردیدهای بسیاری است که نیازمند یک تلاش تحقیقی است

سیستم نمره دهی گزارشات حسابرسی -غیرشفاف وناکارامد

نویسنده:مهدی غلام زاده

24/6/1388

یک فرض اساسی در استانداردگذاری حسابداری وحسابرسی وجود دارد وان اینست که استفاده کنندگان از گزارشات حسابرسی وصورتهای مالی حداقل درک ودانش لازم برای فهم معانی اصطلاحات به کار رفته  در این حوزه دانش دارند.اما اینکه این فرض در دنیای واقعی چقدر مصداق دارد خود جای پرسش ها وتردیدهای بسیاری است که نیازمند یک تلاش تحقیقی است برای نمونه آیا تاکنون به معنای اظهار نظر (شامل مشروط ٬مردود ٬عدم اظهار نظرومقبول) وارزش ونمره قابل تخصیص به آن توجهی داشته اید؟ برای ما ایرانیها که در سیستم نمره دهی بر مبنای یک تا بیست در س خوانده ایم نمره 20 ونمره 10 ویا 5 نه تنها برای درس خوانده ها حتی برای بیسوادان نیز امری روشن و بدیهی است ونیاز به تفسیر وتعبیرهای پیچیده ای نیاز ندارد تا به کسی فهماند که 20 در سیستم نمره دهی ما یعنی چه.برای نمونه گزارش عدم اظهار نظر را در نظر بگیریم ٬اگر افراد حرفه خواسته باشند به این گزارش نمره ای تخصیص دهند که برای استفاده کنندگان صورتهای مالی که دارای دانش حداقلی از حسابداری وحسابداری هستند (با فرض اینکه همه افراد حاضر در بازار سرمایه ما یک درک حداقلی دارند که قطعا فرض قابل ردی می باشد)نیزقابل فهم ودرک باشد چیست؟آیا کسی از حسابداران حرفه ای  می تواند به این موضوع پاسخ دهد؟قطعا پاسخ به این پرسش بدون استثناء همه  حسابداران حرفه ای را به بن بست می رساند چه رسد به افراد عادی حاضر در بازار سرمایه را.

حال واقعا راه کار حل این گونه مسائل چیست؟شاید پاسخ را بتوان با بررسی سیستم های مختلف نمره بندی در محیط های آموزشی یافت نمود .ضمن اینکه بایستی توجه به این امر داشت که سیستم های طرح ریزی شده موجود از مبانی فلسفی وتئوری بعضا متفاوتی نیز برخوردارند که انتخاب بهینه

ترین آن در شرایط حرفه حسابرسی نیازمند تحقیق دیگری است.

 سیستم های نمره بندی اندازه های استاندارد سطوح متغیر ادراک در یک حوزه را تعریف می کنند.نمره بندی می تواند در قالب حروف (مثلا الف وب و...)ویا یک دامنه(مثلا 0و1) ویا توصیف (مثلا خوب وعالی وبدو..) ویا در برخی موارد به صورت درصد و به صورت معدل کل باشد.بررسی سیستم نمره بندی  برخی کشورها از قاره های مختلف  نتایج ذیل را نشان می دهد .

آمریکا: سیستم ارزیابی پنج نمره ای سیستم متداول در آمریکا می باشد.

آرژانتین:نمره ها در ارزانتین بین 1 تا 10 می باشدکه نمره قبولی بین 4 تا 6 در تغییر است(بسته به دانشگاه ومدارس واین نمرات معدل کل می باشند)

برزیل:در برزیل نمره ها بین صفر تا 10 است وحداقل نمره قبولی بین 5 تا 7 در نوسان است.(این نمرات معدل کل می باشند)

شیلی:در شیلی دامنه نمره ها از یک تا 7 با یک رقم اعشار است وحداقل نمره برای گذراندن دروس 4 می باشد.

پاراگوئه:در پاراگوئه نمره در دامنه 1تا 5  است که حداکثر 5 وحداقل نمره یک می باشد.

اروگوئه:در اروگوئه نمره ها از 1 تا 12 است که یک حداقل و12 حداکثر است.برای گذراندن نمره لازم است 6 از 12 کسب شود.

پرو:در پرو نمره از صفر تا بیست است ونمره قبولی 11 از بیست می باشد.

عربستان:در عربستان سعودی که به سیستم اموزش امریکایی نزدیک است  نمرات به بسیار عالی(90-100%ویا معدل کل 3.5- 4 ) وعالی(80-89% ویا معدل کل 2.5- 3.49) خوب (70-79% ویا معدل کل 1.5- 2.49)وقابل قبول (60-69% ویا معدل کل 1- 1.49)وضعیف (0-59% ویا معدل کل 0- 0) تقسیم می شود.

روسیه وشوروی سابق:در روسیه وبسیاری از کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق وبرخی از کشورهای وابسته به بلوک غرب از سیستم نمره دهی 5 نقطه ای استفاده می کنند.5 برای خیلی خوب وعالی 4 برای خوب وبالای متوسط 3 برای رضایت بخش 2 برای غیر رضایت بخش ویک برای ضعیف

آلمان :در المان نمرات از 1 تا 6 می باشد.یک برای بهترین و6 برای بدترین نمره استفاده می شود.این سیستم برای مطالعات دانشگاهی از 1 تا 15 نمره بندی می شود که 15 بهترین نمره وصفر بدترین نمره است

نیوزلند:در نیوزلند نمره ها از 1 تا 10 می باشد که یک برای بدترین و10 برای بهترین استفاده می شود

ایسلند:در ایسلند نمره ها از صفر تا 10 می باشد که صفر برای بدترین و10 برای بهترین استفاده می شود

قطعا عده ای هستند این ادعا را مطرح می کنند که این شیوه اظهار نظر در تمام دنیا انجام می گیرد وتا کنون کسی به این شیوه اشکال وایرادی نگرفته است چرا ما باید حساسیت داشته باشیم.ضمن اینکه با توجه به محیط پیچیده وچند لایه تجاری اجازه شفاف تر شدن قضاوت کلی حسابرسان را بیشتر از این نمی دهد وما ناچار به پذیرش چنین شیوه اعتباردهی٬ که هم سهل است وهم ممتنع٬ هستیم.پاسخ به رد این ادعا همانطور که در بالا آمد واضح است.چرا کشورهای مختلف سیستمهای نمره دهی متفاوت دارند وهیچ مشکلی نیز در ارتباط با محیط های بین المللی پیدا نکرده اند.ضمن اینکه قرار نیست سیستم فعلی حذف شود بلکه مدل جدید نیز در کنار مدل قبلی بکار گرفته شود.علاوه بر این نیازهای متفاوت سیستم های متفاوت می طلبد واگر کشوری تا کنون در حوزه حسابرسی اقدامی ننموده است دلیل بر نبود مشکل در شیوه سیستم اعتباردهی کنونی نیست بلکه کار تغییر بایستی از یکجا شروع شود ومهم درستی وراستی فرضییات بنیادین این تغییر است .پاسخ به سوالاتی نظیر:

1-چرا اصولا این تغییر نیاز است ومنافع ومضار وفرصتها وتهدیدهای این نحوه گزارش دهی برای اهل حرفه وخارج از آن چیست.

2-رابطه تغییر مورد نظر با توسعه حرفه ای وباز شدن فضای ارتباطی حرفه حسابرسی با جامعه وعموم مردم( که تا کنون به صورت طبقاتی عمل نموده ونمونه ان در سرنگونی موسسه حسابرسی آرتور اندرسن در موضوع شرکتهایی نظیر انرون(Enron) ، وردکام(World Com) ، آدلفی(Adelphi) ، سیسکو(Cisco) ، لیوسنت(Lucent) و... دیده شد) چگونه خواهد شد.

3-احتمالاتی در خصوص نوع وماهیت کسانی که از این تغییر  متاثر می شوند وهمچنین نوع وماهیت اینچنین تاثیراتی وسود ویا زیان های حاصله از ان چیست.

می تواند راهگشا در این خصوص باشد.ضمن این که اگر ما دنبال  شفافیت در محیط گزارشگری خود هستیم بایستی در عمل نیز آن اعتقاد را به نمایش بگذاریم. بدیهی است که شفافیت مفهومی فراگیر وهمه شمول است ونه بخشی.اگر ما از تهیه کننده صورتهای مالی انتظار تهیه شفاف صورتهای مالی را داریم از اعتبار دهنده ان نیز چنین انتظاری را باید داشت.بنابراین شفافیت در نمره دهی اعتبارمندی صورتهای مالی صاحبکار نتیجتا افراد حاضردر بازار سرمایه را ٬ حتی شامل ان طیفی که مفاهیم اولیه حسابداری وحسابرسی را متوجه نمی شوند٬اعم از باسواد وبی سوادمنتفع می سازد.علاوه بر این تغییر در سیستم اعتبار دهی  از سپر قرار دادن استاندارد به منظور رسیدن به مقاصد بازاری وسیاسی جلوگیری نموده واحتیاط وتردیدحرفه ای به میزان گسترده تری قشر حسابدار رسمی ومستقل را در برخواهد گرفت(مثلا ارائه گزارشاتی نظیر  مشروط ویا عدم اظهار نظر  در حالی که گزارش مردود است). اگر بتوان پاسخ مناسبی به این سوالات بدهیم قطعا موانع تغییر نیز به راحتی از میان برداشته خواهد شد .با این توصیف نتایج احتمالی تغییر در سیستم اعتباردهی گزارشات مالی را می توان به صورت ذیل خلاصه نمود:

1-پاسخ گویی حسابرسان در مقابل تخطی از وظایف حرفه ای وقانونی از جمله جامعه حسابداان رسمی وسازمان بورس .(بدیهی است که به دلیل افزایش شفافیت حسابداران رسمی در ابتدای امر ممکن است مقاومت نیز وجود داشته باشد )

2-شفاف شدن عمل حسابرسان برای جامعه حرفه ای وبازار سرمایه وسایر ذینفعان حتی مردم بیسواد

3-در نظر گرفتن شرایط بومی کشور (همانند سیستم های متعدد نمره بندی در کشورها) ضمن در نظر داشتن شرایط بین المللی (به این مفهوم که قرار  نیست سیستم فعلی عوض شود بلکه علاوه بر نمره دهی فعلی نمره دهی جدید نیز به منظور افزایش شفافیت به عنوان مکمل در گزارشات حسابرسی به کار برده می شود)

4-جمع آوری اطلاعات شفاف ودقیق از نمره گزارشگری مالی داخل کشور که به مرور زمان با افزایش ویا کاهش معدل این نمرات  می توان فضای شفافیت را در کشور مورد سنجش وارزیابی قرار داد.

5-فراهم آمدن اطلاعات اعتباردهی مناسب وشفاف برای تحقیقات مالی وحسابداری  وتولید دانش در این حوزه

6-بکار گیری این سیستم همچنین می تواند جهت موسسات اعتبار سنجی وخطر سنجی تجاری مورد استفاده قرار گیرد.بازار سرمایه یک بازار پاسخگوئی مشترک را می طلبد وتمامی عناصر اعتبار دهنده این بازار در یک پهنه مسولیت مشترک مفهوم واعتبار می یابد.این نگرش سیستمی از جزیره ای عمل کردن تک تک عناصر موثر در شفافیت و اعتبار رسانی به گزارشات مالی این بازار جلوگیری می نماید وزنجیره ای از موسسات واشخاص در گیر اعتبار دهی به بازار را در گیر می نماید.

7-ارتباط برقرار کردن مسولیت های حرفه ای حسابرسان وحسابداران رسمی با اطلاعاتی که بعدا در بازار سرمایه رسوخ می کند ومساله دار  بودن گزارشات حسابرسی را تایید می کند.نحوه عمل در شیوه جدید ومکمل اینست که علاوه بر شیوه اعتبار دهی قبلی حسابرسان ملزمند نمره اعتباری مورد قضاوت خود را بر اساس ارزیابی کلی شفافیت  به عمل امده توسط صاحبکار به عنوان نمره شفافیت  به بازار سرمایه اعلام کنند.این عمل یک نوع تاییدیه از حسابرس نیز می باشد که مجددا مسولیت های حرفه ای وی را به ایشان گوشزد نموده وهمانطور که حسابرسان از مدیران تاییدیه می گیرند سازمان بورس نیز به نمایندگی از سرمایه گذاران به این شیوه تاییدیه ای  مبنی بر گزارش دهی صادقانه وبر اساس مستندات وشواهد واطلاعات بدست آمده حسابرس بر طبق استاندارد های حسابرسی از حسابرس اخذ می نماید تا در صورتی که بعدا به عللی مشخص شود که نمره گزارش ارائه شده تخطی از رفتار حرفه ای بوده بدون افتادن در بازیهای سیاسی موضوع به صورت حرفهای حل وفصل شود.