چه کسی بر بازار خرده‌فروشی چین چیره خواهد شد؟ احتمالا هیچ کس.

خرده‌فروشي در چين
نگاه‌هاي دوخته‌شده به راهرو‌هاي فروشگاه‌هاي چيني

در يكي از فروشگاه‌هاي وو‌مارت (Wumart) در پكن، مقدار زيادي گوشت خام مرغ، بي آنكه بسته‌بندي شده باشند يا در برابر عطسه افرادي كه از آن جا مي‌گذرند محافظت شوند، روي ميزي جمع شده‌اند و به استقبال از مشترياني كه به فروشگاه وارد مي‌شوند، مي‌روند. فضاي جلوي در فروشگاه كثيف است، دكوري كهنه دارد و كالا‌هاي داخل آن بدون كمترين توجهي به مسائل زيبايي‌شناختي به نمايش در‌آمده‌اند؛ اما قيمت‌ها در آن به گونه‌اي حيرت‌انگيز اندك هستند.
سرعت رشد بازار خرده‌فروشي چين در دنيا از همه بيشتر است و شايد روزي به بزرگ‌ترين آنها ‌بدل شود. فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي خارجي مانند كارفور، وال‌مارت و تسكو در حال ورود به اين كشور هستند. با اين حال، هيچ كدام از آنها ‌و نيز هيچ يك از رقباي محلي‌شان نمي‌توانند بازار چين را بدان گونه كه وال‌مارت بر كسب‌و‌كار سوپر‌ماركت‌هاي آمريكا سايه انداخته، در چنبره بگيرند. شانگهاي بايليان، بزرگ‌ترين فروشگاه زنجيره‌اي چين، تنها 11 در‌صد از بازار را در اختيار دارد و فعاليت‌هاي زيادي را در خارج از منطقه اصلي خود انجام نمي‌دهد.
مقايسه فعاليت‌هاي وال‌مارت در چين با فعاليت‌هاي وومارت كه يك فروشگاه زنجيره‌اي در پكن است، راهگشا خواهد بود. كالا‌ها در وومارت ارزان‌ترند و به همين خاطر است كه مقدار فراواني از گوشت خام مرغ را كه در ابتدا به آن اشاره شد، در آن مي‌بينيم. وال‌مارت، لوكس‌تر پنداشته مي‌شود و اين حقيقتي است كه مي‌تواند خريداران آمريكايي را به شگفتي وادارد. فروشگاه‌هاي آن به خوبي نورپردازي شده‌اند و كاملا تميزند. اجناسي كه در آنها ‌فروخته مي‌شوند، مطمئن و امن هستند و با خوش‌سليقگي به نمايش در‌آمده‌اند؛ هر چند تفاوت‌هايي با اجناس فروشگاه‌هاي وال‌مارت در آركانزاس دارند. حوضچه‌ها پر از ماهي‌هاي زنده و لاك‌پشت‌هاي دريايي هستند و مشتريان هم مي‌توانند آنها ‌را زنده به خانه برده و در آن جا بكشند و هم مي‌توانند درون فروشگاه ذبح‌شان كنند. ظرافت‌هاي ديگر فروشگاه‌هاي وال‌مارت در چين عبارتند از: لانه پرندگان، پاي خوك و خيار دريايي.
وال‌مارت، اين غول آمريكايي، در سال 1996؛ يعني پنج سال پيش از آن كه چين به سازمان تجارت جهاني بپيوندد و بخش خرده‌فروشي خود را آزاد كند، به اين كشور پا گذاشت؛ اما با وجود اين آغاز زود‌هنگام، پيشرفت كندي داشته. اين زنجيره در سال 2006 تراست مارت تايوان را تصاحب كرد و به اين ترتيب بيش از 100 مغازه را به فروشگاه‌هاي خود در چين افزود. امروز وال‌مارت 338 فروشگاه در 124 شهر اين كشور دارد كه 90 هزار كار‌گر را به استخدام خود در‌آورده‌اند و سالانه كالا‌هايي به ارزش نزديك به 7 ميليارد دلار مي‌فروشند. اين رقم خيلي بد نيست؛ اما كمتر از 3 در‌صد فروش وال‌مارت در آمريكا است.

وومارت، زنجيره مستقر در پكن در سال‌هاي نخست دهه 1990 توسط ژانگ ونژونگ پايه‌گذاري شد. او در زمان حضور خود در دانشگاه استنفورد، سامانه‌اي مبتني بر فناوري اطلاعات را براي خرده‌فروشي‌ها توسعه داد؛ اما دريافت كه اين گونه فروشگاه‌ها علاقه‌اي به اين سيستم ندارند، به چين باز‌گشت و زنجيره فروشگاه‌هاي خود را به راه انداخت. در سال 2005 وومارت بيش از 450‌هايپر‌ماركت، سوپر‌ماركت و فروشگاه غذا‌هاي آماده داشت.
هدف ژانگ اين بود كه تعداد فروشگاه‌هاي خود را تا سال 2010 به 1000 باب برساند. امروز فروشگاه‌هاي اين زنجيره به 469 باب رسيده‌اند و فروش سالانه‌اي برابر با 14 ميليارد يوان (2 ميليارد دلار) دارند. ژانگ، متاسفانه اكنون دوره محكوميت خود به 18 سال زندان را به خاطر ارتشا سپري مي‌كند. فروشگاه او در پكن، بزرگ و در شهر‌هاي ديگر كوچك هستند؛ اما زنجيره او هنوز آرزو‌هايي بزرگ در سر دارد. فو يو، يكي از سخنگويان وومارت مي‌گويد: «روياي ما اين است كه به وال‌مارت چين تبديل شويم.»
وو ژيان‌ژونگ، رييس كنوني وو‌مارت بر اين باور است كه فروشگاه‌ها در چين بايد آراسته‌تر شوند. او آهي مي‌كشد و مي‌گويد: «خرده‌فروش‌هاي خارجي هنگامي كه مي‌خواهند به خريداران خوشامد بگويند كت و شلوار مي‌پوشند؛ در حالي كه چيني‌ها شلوارك به پا مي‌كنند؛ چون فكر مي‌كنند كه به اين شيوه با مشتريان‌شان خود‌ماني‌تر خواهند بود.»
او معتقد است كه مديران چيني دست كم بايد شلوار‌هايي بلند بپوشند. در غير اين صورت ممكن است خارجي‌ها نبرد سخت براي جذب خريداران را ببرند.
ميزان خرده‌فروشي در چين سالانه 1 تريليون دلار است و با نرخي 18 در‌صدي رشد مي‌كند. 4/1 ميليارد نفر چيني به سرعت شهرنشين مي‌شوند و براي خريد تمام كالا‌هايي كه يك نسل پيش امكان دسترسي به آنها ‌را نداشتند، اشتياق پيدا مي‌كنند. دولت آنها ‌به حمايت از مصرف داخلي مشتاق است، اما طبقه متوسط در چين به همان اندازه كشورهاي توسعه‌يافته ثروتمند نيست. تنها 4/1 در‌صد از خانوار‌هاي شهري سالانه بيش از 15 هزار دلار در‌آمد دارند و فقط 1 در‌صد از آنها ‌بين 15000-5000 دلار در سال كسب مي‌كنند و تمام اين افراد به شكلي ديوانه‌وار پول پس‌انداز مي‌كنند. چون اگر براي دولت كار نكنند، بعيد است كه مستمري چنداني بگيرند.
جاي تعجب ندارد كه چيني‌ها عاشق قيمت‌هاي پايين هستند. از اين هم نبايد تعجب كرد كه دولت اين كشور كه از هر چيزي كه بتواند به بروز نا‌آرامي بينجامد مي‌ترسد، از تورم هراسناك است. نرخ تورمي كه رسما براي كالاهاي مصرفي اعلام شده 3/5 در‌صد است، اما نرخ تورم واقعي احتمالا بيش از اين مقدار است. دولت مركزي نرخ‌هاي بهره را بالا‌تر برده، انباشت غذاهاي اصلي در انبار‌ها را قدغن كرده، يارانه‌هاي پرداختي به خانوار‌هاي كم‌درآمد را بالا برده و حداقل دستمزد را زياد‌تر كرده است. همچنين با هر شركت خصوصي كه به تحريك تورم مشكوك باشد، برخورد سختي مي‌كند. در روز‌هاي نخست ماه جاري، يونيلور به خاطر اينكه به خبر‌نگاران گفته بود كه ممكن است قيمت كالا‌هايش را بالا ببرد، 310 هزار دلار جريمه شد (اين خبر در ماه مارس مايه‌اي شد براي اينكه مصرف‌كنندگان از ترس افزايش قيمت شامپو به خريد اين كالا روي آورند.)
اگر زنجيره عرضه سوپر‌ماركت‌ها روان‌تر بود، مي‌توانستند قيمت‌هايشان را كاهش دهند. انتقال مواد غذايي از مزارع به مقصدي كه برايشان در نظر گرفته شده، يك كابوس است. چين مزارع بزرگ زيادي ندارد. بيش از چهار‌پنجم جمعيت 675 ميليوني روستاييان اين كشور روي تكه زمين‌هايي بسيار كوچك كار مي‌كنند. شيانگ‌ژئونگون از مدرسه تجارت بين‌المللي چين‌‌-‌اروپا در شانگهاي مي‌گويد:«پشتيباني، انبار‌داري و انتقال مواد غذايي هنوز بسيار ناكار‌آمد است.»
بزرگ‌ترين بازار بعدي براي خرده‌فروشان در چين، شهر‌هاي كمتر توسعه‌يافته نواحي مركزي اين كشور است. به گفته يك مدير چيني، شركتي كه بتواند فعاليت خود را پيش از ديگران در اين مناطق آغاز كند، فرصت سود‌آوري را از بقيه «مي‌قاپد». همه براي بهره‌مندي از مزيت‌هايي رقابت مي‌كنند كه نصيب اولين شركت حاضر در اين مناطق خواهد شد. با اين همه هيچ كس نه مي‌خواهد كه خيلي دير در اين بخش‌ها حاضر شود و نه به دنبال آن است كه فعاليتش را بيش از حد زود آغاز كند. آنهايي كه فروشگاه‌هاي خود را زماني باز مي‌كنند كه محلي‌ها هنوز براي خريد از آنها ‌زيادي فقيرند، ممكن است آسيب‌هاي بزرگي ببينند.
در مناطق بسيار بزرگي از چين، رفاقت و صميميت با قاضي محلي به نفع شركت‌ها خواهد بود. خرده‌فروش‌ها براي دريافت مجوز و پيدا كردن محلي براي فعاليت خود به دولت محلي وابسته‌اند. ساني وونگ، رييس بنگاه خرده‌فروشي ليفونگ مي‌گويد: «بهترين فضا‌ها هميشه نصيب بازيگران محلي مي‌شود.» گروه بايليان، بزرگ‌ترين خرده‌فروش چين آشكارا تحت مالكيت دولت است.
«اگر يك خرده‌فروش خارجي زيادي بزرگ يا با‌نفوذ شود، ممكن است تنش‌هاي سياسي پديد آيد.» اين را متيو كرب از بنگاه مشاوره‌اي Access Asia مي‌گويد. به نظر مي‌رسد كه خطر بروز چنين شرايطي زياد نيست. نه كارفور و نه وال‌مارت سهمي خيلي بزرگ‌تر از 6 در‌صد بازار را در اختيار ندارند. دولت‌هاي محلي از خرده‌فروشان محلي حمايت مي‌كنند. دولت ملي از تمام فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي چيني دستگيري مي‌كند. خارجي‌ها دست تنها هستند. اين وضع را مي‌توان «ديوار بزرگ» در برابر وال‌مارت خواند.

منبع: اكونوميست