حسابرسی یعنی بازرسی جستجو گرانه مدارک حسابداری و سایر شواهد زیر بنای ‏صورتهای مالی .

حسابرسی چیست؟
تعریف و هدف حسابرسی
حسابرسی یعنی بازرسی جستجو گرانه مدارک حسابداری و سایر شواهد زیر بنای ‏صورتهای مالی .حسابرسان از راه کسب آگاهی از سیستم کنترل  داخلی و بازرسی ‏مدارک،مشاهده داراییها،پرسش از منابع داخل و خارج شرکت و اجرای سایر روشهای ‏رسیدگی ،شواهد لازم را برای تعیین این که صورتهای مالی، تصویری مطلوب و به نسبت ‏کامل از وضعیت مالی شرکت و فعالیتهای آن در طول دوره مورد رسیدگی ارائه می کند یا ‏خیر،گردآوری می کنند. ‏
یااینکه حسابرسی فرایندی است منظم و با قاعده جهت جمع آوری و ارزیابی ‏بیطرفانه شواهد درباره ادعاهای مربوط به فعالیتها و وقایع اقتصادی،به منظور تعیین درجه ‏انطباق این ادعاها با معیارهای از پیش تعیین شده و گزارش به افراد ذینفع.‏

‏ ‏  ‏
‏ فلسفه و جایگاه حسابرسی
برای اینکه فلسفه حسابرسی روشن شود لازم است نقش حسابرسی که بیان ‏کننده عوامل موثر در تعیین نقش حسابرسی است بیان گردد . این نظریه ها که در ‏مجموع فلسفه حسابرسی را تشکیل می دهند بطور موثر از اوائل دهه 1960 میلادی ‏شکل گرفته اند و بتدریج تکامل یافته اند . مدلهای نقش حسابرسی ریشه در جامعه ‏شناسی دارند . به اعتقاد جامعه شناسان موقعیت و وظیفه هر شخص در اجتماع توسط ‏انتظارات جامعه تعیین می شود . آقای حمید راوی در مجله حسابرس در رابطه با فلسفه ‏حسابرسی نظرات زیر را بیان کرده است  :‏
نظریه شبه قضائی
بر طبق این نظریه ، نقش حسابرسان را قانون تعین میکند و قانون از طریق اعطای ‏اختیاراتی به حسابرسان برای آنها نقشی شبیه قاضی قائل است . مثلا طبق ماده 148 ‏اصلاحیه قانون تجارت ایران مصوب سال 1347 بازرسان مکلفند درباره صحت و درستی ‏صورت دارایی و صورت حساب دوره عملکرد و سود و زیان و ترازنامه ای که مدیران برای ‏تسلیم به مجمع تهیه می کنند و همچنین درباره صحت مطالب و اطلاعاتی که مدیران در ‏اختیار مجامع عمومی گذاشته اند اظهار نظر کنند . از جمله اختیاراتی که قانون به بازرس ‏می دهد ، دسترسی کامل به مدارک و سوابق شرکت و انجام هرگونهرسیدگی  و ‏تحقیقی است که لازم بداند . بدین ترتیب در مدل فوق نقش حسابرس در ارتباط با ‏صورتهای مالی صاحبان کار ، مشابه نقش قاضی است در ارتباط با دعاوی قانونی .‏
نظریه مسئولیت اجتماعی
برخی استدلال می کنند که نقش حسابرس را نمی توان در چارچوب مسئولیتهای ‏صرفا قانونی محدود کرد انتظارات جامعه مسئولیتهای دیگری را در مقابل حسابرس قرار ‏می دهد، این نظرات بطور خلاصه چنین است :‏
‏1-    کشف تقلب و کارهای غیرقانونی مدیران‏
‏2-    گزارش درمورد کارائی و شایستگی مدیران‏
‏3-    گزارش در مورد کنترلهای داخلی شرکتها‏
‏4-    حفظ منابع سایر استفاده کنندگان از صورتهای مالی ‏
نظریه مباشرت و نظارت
براساس این نظریه مدیران مباشران سهامداران  تلقی می شوند . مدیران عبارتند ‏از متخصصینی که سهامداران کار اداره و مدیریت وجوه خود را به آنها محول نموده اند . در ‏این نظریه فرض بر این است که تمامی اطراف قضیه رفتار منطقی و معقول دارند ، ‏همچنین فرض می شود که سرمایه گذاران از خطرات فریبکاری مدیران آگاهند و مدیران ‏نیز از نگرانی سهامداران از این بابت اطلاع دارند . به همین علت مدیریت شرکت ، خود ‏علاقمند به حسابرسی صورتهای مالی شرکت است . یکی از راههای  آسوده خاطر ‏کردن سرمایه گذاران ارائه صورتهای مالی حسابرسی شده است . این بدان معناست که ‏مدیریت شرکت خود علاقمند به حسابرسی صورتهای مالی شرکت است و اعتقاد دارد ‏که اگر کیفیت حسابرسی مطلوب نباشد ، سرمایه گذاران به مدیریت شرکت و صحت ‏عمل او شک می کنند و در نتیجه ریسک سرمایه گذاری خود را بالاتر ارزیابی می کنند و ‏لذا حاضرند سهام شرکت را به بهای کمتر خریداری کنند . این امر موجب می شود که ‏هزینه های تامین مالی شرکت افزایش یابد و رشد شرکت با کندی مواجه شود ، بنابراین ‏نظریه ، مدیریت خود دارای انگیزه های قوی جهت تاکید بر ارتقای کیفیت نظارت است و ‏خواهان حسابرسی مستقل می باشد . این مدلها همزمان با تاکید متقابل بر یکدیگر در ‏تعیین نقش کنونی حسابرس و نحوه گزارشگری دخالت داشته اند ، در عین حال ، مدل ‏مسئولیت اجتماعی حسابرس بیش از مدلهای دیگر پاسخگویی تحولات اخیر گزارشگری ‏است .‏
انواع حسابرسی
صاحبنظران تقسیم بندی های مختلفی از انواع حسابرسی ارائه کرده اند. به عنوان ‏مثال آقای آرنز(arens) در کتاب نگرش جامعی بر حسابرسی، حسابرسی را به 3 نوع ‏عملیاتی، مالی و رعایت تقسیم بندی کرده است.‏
تقسیم بندی دیگری نیز در این رابطه وجود دارد که یکی در این جا ذکر می شود:‏
‏- انواع حسابرسی از نظر تابعیت سازمانی:‏
حسابرسی مستقل: این نوع حسابرسی توسط افرادی مستقل از شرکت صورت ‏می پذیرد که کارکنان واحد مورد رسیدگی نمی باشند و انتخاب آنها به عهده واحد مورد ‏رسیدگی نیست.‏
‏- حسابرسی داخلی: معمولاً این نوع حسابرسی در مؤسسات بزرگ مشاهده می ‏شود. حسابرسان داخلی در ارکان مؤسسات مورد حسابرسی هستند و در چارت ‏سازمانی مؤسسه جایی برای آنان در نظر گرفته شده و حدود وظایف و اختیارات آنان ‏روشن شده است.‏
هدف اصلی حسابرسی داخلی، ارزیابی نحوه انجام وظایف محول بر واحدهای ‏مختلف مؤسسه است. کارکنان حسابرسی داخلی معمولاً زیر نظر مدیر عامل یا مقام ‏ارشد دیگری می باشند. این موقعیت بالا در ساختار سازمانی مؤسسه، اطمینان می ‏دهد که حسابرسان داخلی به اکثر واحدهای مؤسسه دسترسی داشته باشند. لازم ‏است حسابرسان داخلی مستقل از رؤسای قسمتها و مدیرانی باشند که کار آنان را ‏حسابرسی می کنند.‏
‏- انواع حسابرسی از نظر دلیل ارجاع کار:‏
حسابرسی الزامی: مانند حسابرسی شرکت های سهامی عام مطابق مقررات ‏بورس اوراق بهادار تهران.‏
حسابرسی اختیاری: در چنین حالتی انجام حسابرسی یک کنترل اختیاری است و ‏می تواند توسط صاحبان سهام مورد درخواست واقع نشود.‏
‏-         انواع حسابرسی از نظر نوع رسیدگی:‏
‏-    حسابرسی صورت های مالی: عبارت است از اظهار نظر تخصصی نسبت به ‏مطلوبیت صورت های مالی در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری. این نوع ‏حسابرسی که توسط مؤسسات حسابرسی صورت می پذیرد، بررسی صورت های مالی ‏شامل ترازنامه،صورت های سود و زیان یا سود (زیان) انباشته و گردش وجوه نقد و ‏یادداشت های همراه را شامل می شود.‏
حسابرسی رعایت: حسابرسی رعایت عبارت است از جمع آوری و ارزیابی شواهد ‏به منظور دستیابی به یافته هایی در خصوص رعایت قوانین و دستور العمل ها و ارئه ‏گزارش در این رابطه. لازم به ذکراست که معیار در حسابرسی رعایت از پیش تعیین شده ‏است . این معیار می تواند در قالب قوانین
‏ مالیاتی و از این قبیل باشد. از اینرو حسابرسی هیچ گونه نقشی در رابطه با ‏تعیین وتشخیص معقول با مناسب بودن معیار ندارد.‏
حسابرسی ویژه: نوع خاصی از حسابرسی است که موضوعی مشخص و از پیش ‏تعیین شده را در بررسی می کند و ممکن است به درخواست صاحبان سهام مؤسسه ‏حسابرسی شونده و یا غیر از آن صورت پذیرد. از جمله مواردی که این نوع حسابرسی ‏انجام می گیرد عبارت است از:‏
‏- کشف تقلب و سوء استفاده کارکنان یا مدیریت در شرکت
‏- مطابقت صورت های مالی با قرادادهای منعقده.‏
حسابرسی عملیاتی: فرایندی است منظم و با قاعده که به ارزیابی کارآیی، اثر ‏بخشی، و رعایت صرفه های اقتصادی یک سازمان چارچوب کنترل های مدیریتی و گزارش ‏نتایج ارزیابی همراه با ارائه پیشنهادات و توصیه های اصلاحی به افراد ذیصلاح می پردازد ‏و نهایتاً منجر به استفاده بهینه از منابع سازمانی و ارتقاء بهره وری آن خواهد شد.‏
عموماً حسابرسان در حسابرسی عملیاتی در مورد کلیه علمیات شرکت اظهار نظر ‏نمی کنند، بلکه یافته ها و نتیجه گیریهای خود را در مورد عملکردها، فرایندها و روش ‏های کنترل داخلی خاص که می تواند بطور کاراتر و اثر بخش تر انجام گیرد بیان می کنند. ‏
تا کنون در ایران حسابرسی عملیاتی به شکل گسترده انجام نمی پذیرد در ‏صورتیکه امکانات اجرای این نوع حسابرسی فراهم آید، انتظار می رود مزایای زیر که ‏نتیجه این نوع حسابرسی است فراهم آید:1- شناسایی آن دسته از هدف ها، سیاست ‏ها و روش های سازمانی که تا کنون تعریف نشده باقی مانده اند.‏
‏2- ارزیابی اثر بخشی  سیستم های کنترل مدیریت‏
‏3- ارزیابی میزان قابلیت اطمینان و فایده گزارش های مدیریت‏
‏4- شناسایی تواناییها و فرصت های بالقوه به منظور بهبود سودآور، افزایش درآمدو ‏کاهش هزینه ها.‏
‏5- ارزیابی میزان رعایت هدف ها، سیاست ها و رویه های سازمانی‏
‏6- شناسایی معیارهای اندازه گیری میزان نیل به هدف های سازمان.‏
‏7- شناسایی راهکارهای جایگزین.‏
‏8- ارزیابی مستقل و بیطرفانه عملیات مشخص‏
‏9- شناسایی اشکالات نقاط ضعف و دلایل بروز آنها
حسابرسی مبتنی بر سیستم:‏
ویژگی اصلی این نحوه عمل، اتکاء بر سیستم کنترل داخلی به عنوان مبنایی جهت ‏حصول اطمینان از قابلیت اعتماد اطلاعات منعکسه در حساب هااست. در این روش، ‏کنترل های داخلی به منزله یک منبع جدید شواهد حسابرسی در کنار آزمون های ‏تفصیلی، نقش اساسی پیدا می کنند. بدین لحاظ هر گاه کنترل های داخلی صاحبکار ‏موثر ارزیابی گردد، حسابرس قادر خواهد بود برای کسب بخشی از اطمینان لازم در مورد ‏صحت سوابق حسابداری به کنترل های مزبور اتکا نماید.‏
حسابرسی مبتنی بر ریسک: «در این روش با استفاده از روش های آماری، میزان ‏شواهد مورد لوزم جهت ارائه اظهار نظر تعیین می شود و با در نظر گرفتن سطح اطمینان ‏و پیش بینی زمان و هزینه، استراتژی کلی حسابرسی پایه ریزی می شود. استفاده از ‏روش مذکور مزایایی چون کاهش هزینه و زمان عملیات جسابرسی را به همراه خواهد ‏داشت».‏
قابل ذکر است که هم اکنون روش حسابرسی مورد استفاده در ایران، حسابرسی ‏مبتنی بر سیستم می باشد.‏
تحول در متدولوژی حسابرسی:‏
متدولوژی حسابرسی همگام با شناخت روش های مورد استفاده و روشن شدن ‏کاستی های این روش ها به منظور بالابردن اعتماد عمومی نسبت به گزارش های ‏حسابرسی و قابلیت دفاع از آنها و نیز به دلیل پیچیدگی روزافزون فعالیت های مربوط به ‏کسب و کار، تغییر یافته است. تغییرات کیفی در متدولوژی حسابرسی اغلب در مقاطعی ‏از زمان صورت گرفته که نارسایی هایی روش های موجود در محافل حرفه ای و یا محاکم ‏قضایی کشورها مورد سؤال قرار گرفته و دست اندرکاران این حرفه را به چاره جویی جهت ‏رفع نارسایی ها و نهایتاً تکمیل و اصلاح و نحوه کلی حسابرسی را داشته است. در این ‏مسیر تکامل روش های زیر را می توان یافت:‏
حسابرسی مبتنی بر سند رسی یا" حسابرسی رویدادهای مالی":‏
این نحوه عمل حسابرسی ، سندرسی را مبنای اصلی کار قرار می دهد و معاملات ‏را به طور نمونه یا کامل از نقطه نظر مستندات و شواهد اعتبار و دقت ثبت های ‏حسابداری مورد سند رسی قرار می دهد. کنترل محاسبات، بررسی طبقه بندی ‏رویدادهای مالی و تطبیق صورت های مالی با دفاتر، بخشی از بررسی های این نحوه ‏عمل است.‏
حسابرسی مبتنی بر ترازنامه:‏
در این نحوه عمل حسابرسی، حسابرس کوشش خود را بر اثبات اقلام مندرج در ‏ترازنامه متمرکز می نماید. در این روش فرض بر این است که وجود دارایی ها و بدهی ها ‏مؤید وقوع معاملات و نقل وانتقالات  مالی مربوط است. مزیت این نحوه عمل، صرفه ‏جویی در مدت زمان حسابرسی و انجام آن در یک مرحله بعد از پایان سال مالی است. ‏این روش هر چند وجود دارایی ها و بدهی ها را اثبات می کند، لیکن شواهدی حاکی از ‏اعتبار معاملات ثبت شده بدست نمی دهد.‏
وظیفه حسابرس خارجی
همانگونه که از محتوای دو هدف فوق الذکر استنباط می شود وظیفه حسابرس ‏خارجی صرفاً رسیدگی به صورتهای مالی و ارزیابی عملکرد مالی شرکت مزبور در ‏چارچوب قوانین و مقررات پذیرفته شده و مواد اساسنامه شرکت است . در حقیقت هدف ‏حسابرس از رسیدگی به صورتهای مالی طبق استانداردهای پذیرفته شده حسابرسی ‏عبارت است ازاظهار نظر نسبت به اینکه آیا صورتهای مالی و نتایج و تغییرات در وضعیت ‏مالی را طبق اصول مورد قبول حسابداری که بطور یکنواخت اعمال شده است بنحو ‏مطلوب نشان می دهد یا خیر ‏
تحول هدف های حسابرسی
هدف اصلی از حسابرسی در سال های قبل از ابتدای قرن بیستم کشف تقلب بود. ‏در نیمه اول این قرن، هدف حسابرسی از کشف تقلب فاصله گرفت و به سوی هدف ‏جدید یعنی این که آیا صورت های مالی را منصفانه  ارئه می دهد یا خیر تغییر کرد. به ‏عبارت صحیح تر: «هدف از حسابرسی صورت های مالی این است که حسابرس بتواند ‏درباره این که صورت های مزبور از تمام جنبه های با اهمیت طبق اصول متداول ‏حسابداری تهیه شده است اظهار نظر کند».‏
کشف تقلب هنوز به عنوان یکی از هدف های جزئی حسابرسی مطرح است، چرا ‏که وجود تقلب یا اشتباه به طور مؤثری بر اظهار نظر حسابرس نسبت به صورت های ‏مالی تأثیر می گذارد.‏
نقش اصلی حرفه حسابرسی  ‏
دلیل اصلی وجود حرفه حسابرسی مستقل افزایش اعتبار صورت های مالی است. ‏اجرای این نقش، حسابرسان را در موقعیتی منحصر به فرد در جامعه قرار می دهد. اعتبار ‏دادن به صورت های مالی به معنای ایجاد اطمینان از مطلوبیت ارائه و قابیلیت اتکای آنها ‏ست. افرادی صلاحیت افزایش صورت های مالی را دارند که:‏
اولاً: صلاحیت فنی لازم برای اجرای یک رسیدگی را داشته باشند.‏
ثانیاً: مستقل از شرکت مورد رسیدگی باشند تا جامعه نسبت به واقع بینی و بی ‏طرفی آنان اطمینان حاصل کند.‏
استفاده از عبارت حسابرسی شده در صورت های مالی به این معناست که ‏ترازنامه، صورت سود و زیان، سود و زیان انباشته و صورت گردشی وجود نقد شرکت ‏همراه یک گزارش حسابرسی است که توسط حسابرسان مستقل تهیه شده که در آن ‏نظر حرفه ای خودر را نسبت به مطلوبیت ارائه صورت هایمالی شرکت اظهار کرده اند.‏