مطالعه و تعیین اولویت سرمایه گذاری برای طرحهای گوناگون با اهداف گوناگون، دارای اهمیت بسیار است و ‏نقش تعیین کننده ای دارد. در مطالعات گزینه های گوناگون ازنظر فنی و اقتصادی، همیشه باید ادامه وضع موجود یکی از گزینه های ‏موردبررسی باشد.

چگونه سرمایه گذاری کنیم؟

مطالعه و تعیین اولویت سرمایه گذاری برای طرحهای گوناگون با اهداف گوناگون، دارای اهمیت بسیار است و نقش تعیین کننده ای دارد.

در مطالعات گزینه های گوناگون ازنظر فنی و اقتصادی، همیشه باید ادامه وضع موجود یکی از گزینه های موردبررسی باشد.

صرفه جویی در مطالعات امکان سنجی فنی و اقتصـادی که هزینه ای ناچیز درقبال سایر هزینه ها ازجمله ساخت دارد، اشتباه است.

سیر رفتاری بسیاری از مدیران دولتی و وابسته به دولت مبتنی بر بازار است و به عنصر اساسی که انسان است، توجه نمی کنند.

بررسی مسایل گوناگون مربوط به بررسی و تعیین چگونگی سرمایه گذاری و اولویتهای آن موضوع نخستین سمینار ارزیابی فنی و مالی و اقتصادی پروژه ها درایران بود که در آبان ماه امسال در تهران برگزار شد.

در این سمینار که با حضور گروهی از مدیران و کارشناسان همچنین نمایندگان سازمان یونیدو (UNIDO) ویکی از شرکتهای فعال در این زمینه، تشکیل شد. آقای اردکانیان یکی از مسئولان و کارشناسان سازمان مدیریت و برنامه ریزی در سخنانی گفت: انتخاب مناسب ترین گزینه طرح در مطالعات اقتصادی، نیازمند به مطالعات دقیق متکی بر اطلاعات، آمار و برآوردهای هزینه، درآمد، تاریخ شروع، مدت ساخت، مدت بهره برداری و تامین اعتبار قابل دسترسی و نزدیک به حقیقت است.

مطالعه و تعیین اولویت سرمایه گذاری برای طرحهای مختلف با اهداف متفاوت دارای اهمیت بسیار بوده و رل تعیین کننده دارد. برنامه ریزی برای تعیین اولویت طرحها معمولاً با استفاده از کارشناسان بخش عمومی و با استفاده از همکاری کارشناسان بخش خصوصی انجام می شود. مسایل سیاسی، نظامی و زیست محیطی در برنامه ریزی برای تعیین اولویت ها آثار تعیین کننده دارد. از آنجایی که انجام مطالعات امکان سنجی فنی اقتصادی مستلزم هزینه ناچیزی در مقابل هزینه سرمایه گذاری است، صرفه جویی یا حذف انجام این گونه مطالعات موجب خسارات زیادی در گذشته شده است.

حساسیت انتخاب گزینه

ساخت و بهره برداری با تاخیرهای غیرقابل قبول صورت گیرد.

وی سپس به موضوع حساسیت انتخاب گزینه بهینه در مقابل تاریخ شروع و مدت ساخت و مدت بهره برداری پرداخت وافزود: شروع ساخت تسهیلات جدید و یا زمان توسعه تسهیلات موجود چه قبل از موعد و چه بعداز آن موجب زیان در بهره برداری از سرمایه است. تاریخ شروع مطالعه امکان سنجی بعضی پروژه ها ممکن است بعد از اقتصادی ترین زمان اجرا باشد. البته ارجح است که شروع مطالعات امکان سنجی قبل از اقتصادی ترین زمان شروع اجرا باشد. درواقع یک مطالعه کامل امکان سنجی اقتصادی مناسب ترین زمان تهیه نقشه ها و زمان اجرا را باتوجه به مدت زمان واقعی تهیه پروژه و اجرا و مدت بهره برداری را تعیین و پیشنهاد می کند. تاریخ شروع، مدت ساخت و بهره برداری از یک گزینه در معرفی گزینه بهینه اثر تعیین کننده دارد. به کاربردن سرمـایه، بدون مطالعه و دقت کافی، برای پروژه های کلان و تاخیرهای غیرقابل قبول در شروع بهره برداری از آنها می تواند یک پروژه را غیراقتصادی کند. در مطالعات اقتصادی هزینه ساخت با تغییرزمان ثابت فرض می شود. دلیل عمـده این فرض امکان تغییر غیرقابل پیش بینی تکنولوژی ساخت درجهت کاهش هزینه است. لذا برآورد هزینه ساخت برای شـروع زمــان سـاخت متفاوت ثابت فرض می شود.

اهمیت زمان در مطالعات امکان سنجی فنی و اقتصادی

! نرخ سود برای تبدیل کلیه هزینه ها و منافع به سال مبنا

! نیازها و یا محدودیت های سیاسی

! نیازها و یا محدودیت های اجتماعی

! نیازها و یا محدودیت های نظامی

! نیازها و یا محدودیت های زیست محیطی

! مرحله بندی ساخت و بهره برداری

! ارزش اسقـاط پــروژه در پــایــان مدت بهره برداری

به گفته این کارشناس روشهای متداول برای مطالعات اقتصادی به دو گونه است و مطالعات اقتصادی به دو روش کلی یعنی:

! نسبت درآمد به هزینه و

! بازده اقتصادی

صورت می گیرد.

در روش نسبت درآمد به هزینه، انتخاب از بین گزینه هایی (شامل ادامه وضع موجود) که نسبت مجموع درآمد مدت بهره برداری تبدیل شده به ارزش ریال سال مبنا به مجموع هزینه تبدیل شــده بـه همان سال مبناست صورت می گیرد. بهترین گزینه معمولاً گزینه ای خواهدبود که نسبت درآمد به هزینه آن از همه گزینه های دیگر بزرگتر و بیشتر از یک باشد. درهر گزینه باید به حساسیت آن ازنظر تاریخ شروع و مدت ساخت برای مناسب ترین برنامه شروع و ساخت نیز توجه شود.

در روش بازده اقتصادی معیار محاسبه نرخ بازده اقتصادی براساس پیدا کردن نرخ سود سرمایه برای توسعه و یا ساخت تسهیلات موردمطالعه است. در این روش نرخ سود سالیانه سرمایه گذاری برای دوره ساخت و بهره برداری محاسبه و گزینه ای که دارای بیشترین نرخ سود سرمایه گذاری باشد پیشنهاد می گردد. در این روش نیز باید مناسب ترین تاریخ شروع و مدت ساخت، ارزیابی و مشخص شود.

نتیجه: باتوجه به مطالب فوق چنین می توان نتیجه گرفت که ضرورت دارد زمان شروع تهیه پروژه و مدت اجرا و بهره برداری نیز در مطالعات امکان سنجی فنی واقتصادی برای کلیه طرحها صورت گیرد. صرفه جویی در مطالعات امکان سنجی فنی اقتصادی که مستلزم هزینه ای بسیار ناچیزی، در مقایسه با هزینه ساخت، است یکی از عامل های اشتبــاه سرمایه گذاری در بعضی از پروژه های عمده گذشته بوده است. این موضوع موجب شده که به این امر مهم توجه بیشتری مبذول شود تا در آینده از سرمایه گذاری بهتر بهره برداری شود.

آقای منصور مجدم نیز در این سمینار در سخنرانی خود با عنوان ارزیابی مالی پروژه ها اظهار داشت: در حوزه اقتصاد نوین چند مفهوم جدید تعریف شده است.

1 - دولت عامل توسعه نیست و فقط بسترساز توسعه است.

2 - شرکتها عامل تولید ازطریق توجه به کارایی هستند.

وی افزود اگر چنانچه از منابع به گونه ای درست استفاده شود می تواند نقش موثری در توسعه کشور داشته باشد.

آقای مجدم به این نکته اشاره کرد که رفتار دیگری که مدیران به آن مبتلا هستند مدل توسعه مبتنی بر استفاده از منابع اولیه است اخذ این منابع از دولت است.

مطالعه ای که پورتر در 10 کشور دنیا داشته است بیـانگر آن است که خیلی از کشورها موفق ، متکی بر مواداولیه نیستند.

این صاحب نظر سپس گفت متاسفانه سیر رفتاری بر بسیاری از مدیران دولتی و وابسته به دولت مبتنی به بازار است و به عنصر اساسی که انسان است توجه نمی کنند.

بزرگترین دارایی

به گزارش خبرنگار ما در این سمینار یک روزه آقای دانـش مــدیـر بازرگانی شرکت نظم پویان صنعت نوین که در برپایی سمینار نیز همکاری داشته است، در سخنانی با اشاره به اهمیت نیروی انسانی کارآمد و افراد متخصص گفت: ما نیروی انسانی را بزرگترین سرمایه و دارایــی می دانیم و اعتقاد راسخ داریم که با بهره گیری درست و بهینه از آن نه تنها می توان خدمات مطلوب، مناسب و موردنظر را به کارفرمایان ارائه داد بلکه می توانیم در مدیریت یکپارچه پروژه ها، مدیریت محدوده پروژه ها، مدیــریت زمان پروژه ها، مدیریت هزینه پروژه ها، مدیریت کیفیت پروژه ها، مدیریت منابـع انسانی پروژه ها، مدیریت ارتباطات پروژه ها، مدیریت ریسک پروژه ها، مدیریت مالی و اداری پروژه ها، مدیریت تدارکات پروژه ها و مدیریت قراردادهای پروژه ها، مشاور مناسبی برای کارفرمایان باشیم.

وی درادامه سخنانش به معرفی امکانات و ویژگیهــای یک نــرم افـزار مناسب برای امکان سنجی پرداخت و با اشاره به اینکه برنامه (COMFAR) خلاصه شده »مدل کامپیوتری برای آنالیز امکان سنجی و گزارش گیری« است گفت: این برنامه توسط واحد ارزیابی اقتصادی بخش عملیات صنایع (UNIDO) در سال 1979 درنیویورک تهیه و تدوین شده است. مدل اصلی ایــن بــرنـامه با استفاده از زبانهای برنامه نویسی پاسکال و Cکه قریب به 50000 خط (معــدل یک کتــاب 2500 صفحه ای) می شود توسط یک تیم 7 نفره در مدت یک سال و نیم طراحی شده است.

در تهیه این برنامه کامپیوتری از تجربیات بیش از 30 کمیته ارزیابی اقتصادی کشورهای مختلف بهره گرفته شـده است و پس از طــی 3 سال دوران آزمایشی؛ و رفع اشکالات؛ برای اولین بار در سال 1983 به بازار عرضه شده است. هزینه تهیه این برنامه بالغ بر یک و نیم میلیون دلار بوده و هم اکنون بیش از نیم میلیون نسخه از آن در سراسر جهان و به 15 زبان (ازجمله انگلیسی؛ فرانسوی؛ آلمانی؛ چینی؛ هلندی؛ ایتالیایی؛ عربی؛ روسی؛ پرتغالی؛ اسپانیایی و...) درحال بهره برداری است.

وی سپس به اهداف این برنامه اشاره کرد و افزود: زمـانی که ایده های متفاوت برای سرمایــه گــذاری و انتخاب مطرح شد. سرمایه گذاران به دنبال راه حلهای مختلفی بودند تا بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند. اما وجود پارامترهای فراوان (بیش از 4000 متغیر) محاسبات را گاهی آنقدر پیچیده می کرد که تصمیم گیرندگان از نتایج آنها اطمینان لازم را نداشتند. ازطرف دیگر نگرشهای متفاوت به یک موضوع خاص؛ باعث می شد تا نتایج یکسان حاصل نشود. به عبارت دیگر درمورد یک طرح؛ برخی از محاسبات طرح را اقتصادی جلوه می داد و بعضــی دیگــر کـلاً آن را رد می کرد. ایــن مــوضــوع سبـب شـد تا دست اندرکاران به فکر استاندارد کردن تعاریف و محاسبات افتادند. اما مشکل اصلی یعنی پیچیدگی عملیات محاسباتی هنوز باقیمانده بود. برای حل این مشکل؛ کمیته ای در (UNIDO) برای استاندارد و کامپیوتری کردن همزمان ارزیابی اقتصادی طرحها تشکیل شد و نهایتاً برنامه (COMFAR) تهیه و به بازار عرضه شد.

برنامه کــامپیــوتری (COMFAR) برنامه انعطاف پذیری برای »ارزیابی مالی واقتصادی پروژه های صنعتی سرمایه ای« است که مدیران ارشد را قادر می سازد:

! جریان نقدینگی را آنالیز کند.

! فرصت های موجود را بشناسد.

! برای طرحهای آینده برنامه ریزی استراتژیک انجام دهد.

! در موارد موردنیاز تامین منابع مالی از سایرین را آنالیز کند.

! با سرعت و دقت بیشتری تصمیم بگیرد.

! با پیمانکاران برخورد مناسب داشته باشد.

! در طرحهــای بزرگ صنعتی از امکانات سرمایه گذاران به نحو مطلوب بهره برداری کند.

! سهامداران را در راستای اهداف معین ترغیب کند.

! بهترین انتخاب را به مدیران بالادست با بهترین شیوه ارائه دهد.

! محل های تامین مالی و اقتصادی را برگزیند.

! بهترین حالت ممکن را برای استفاده از منابع نادر طبیعی؛ منابع نیروی انسانی و منابع مالی که با موقعیت های اجتماعی؛ رشد اقتصادی و توسعه هماهنگ است؛ انتخاب کند.

! از طولانی شدن عمر پروژه ها؛ سرمایه گذاری بیش از حد موردنیاز و از ایجاد ظرفیتهای بالای بدون استفاده خودداری ورزد.

! از محاسبات پیچیده و جزیی دوری جوید و مطالب را به سادگی درک کند.

وی پس از برشمردن ویژگیهای این برنامه گفت: این برنامه محدود به آنالیز و پیش بینی مالی برای ارزیابی اقتصادی نمی شود؛ بلکه استفاده از منابع داخلی را با منابع خارجی موردمقایسه قرار داده و برای منابع؛ هزینه های دوران ســاخت و تولید؛ برنامه مجزایی ارائه می دهد و نقطه سربسر برای محصول یا محصولات از نقطه نظر تعداد تولید و هزینه تولید در مقایسه با زمان - هزینه - سرمایه - منابع مالـی و همچنین IRR، NPV ، آنالیز هزینه - فایده، تعیین نقاط تصمیم ساز را محاسبه و به صورت جداول و نمودارهای مختلف ارائه می کند. 1

در مطالعات گزینه های مختلف برای تعیین بهترین گزینه که ازنظر فنی امکان پذیر و ازنظر اقتصادی بهینه باشد، همیشه باید ادامه وضع موجود (DO NOTHING) یکی از گزینه های موردبررسی باشد. دراغلب مطالعات امکان سنجی اقتصادی پروژه ها به گزینه ادامه وضع موجود توجه نشده و فقط مناسب ترین گزینه بین گزینه های دیگر معرفی و انتخاب گردیده است. شک نیست که امکان دارد گزینه منتخب از ادامه وضع موجود اقتصادی تر نباشد،