مقدمه امروزه رشد و توسعه شرکت‌هایی که براساس یک ایده و فکر جدید و با استفاده از فناوری‌های نوین شکل می‌گیرند، بیش از پیش مورد توجه دولتمردان و اصحاب بازار سرمایه واقع شده است.

نقش شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر در تامین مالی کارآفرینی




تا پیش از دهه 80 میلادی بنگاه‌های بزرگ، منبع اصلی اشتغال به شمار می‌رفتند و چنانچه افزایش اشتغال مدنظر بود، تسهیلات اعطایی به اینگونه شرکت‌ها افزایش می‌یافت. از سال‌های نخستین دهه 80 پیدایش شرکت‌های کوچک که برآمده از فکر و خلاقیت آمیخته شده با اصول بازار بود، وارد مرحله جدیدی شد. در دهه یادشده در حالی که به واسطه ورشکستگی و تعدیل نیرو در بیش از 500 شرکت بزرگ حدود چهار میلیون شغل از بین رفته بود شرکت‌های کوچک نوپا توانستند علاوه بر جبران کمبود اشتغال چهار میلیونی، هشت میلیون شغل دیگر نیز ایجاد کنند.
با توجه به توانایی شرکت‌های کارآفرین و نقش غیرقابل اجتنابی که می‌توانند در اشتغال و افزایش رفاه عمومی داشته باشند و تاکید برنامه پنجم توسعه مبنی بر افزایش سهم مشاغل کارآفرینی دانش‌بنیان به میزان 20 درصد در زمان پایان برنامه، تسهیل ایجاد اینگونه شرکت‌ها ضروری است. مهم‌ترین عاملی که باعث شکل‌گیری و موفقیت شرکت‌های کارآفرین می‌‌شود، تشکیل حلقه ارتباطی کارآمد بین دارندگان افکار کارآفرینانه با خبرگان اصول بازار است. این اشخاص بازار را به خوبی می‌شناسند و قادرند تا با تخصیص منابع مالی ایده‌های موجود در ذهن کارآفرینان را تجاری‌سازی کنند. تامین‌کنندگان مالی طرح‌های کارآفرینانه، سرمایه‌گذاران مخاطره‌‌پذیر نامیده می‌شوند. این شرکت‌ها (اشخاص) با توجه به ریسک بالایی که می‌پذیرند با هدایت، راهبری و تامین مالی مرحله‌‌ای طرح‌های کارآفرینانه؛ شرکت‌های جدیدی را ایجاد می‌کنند و علاوه بر خود، کارآفرینان را نیز از منافع حاصله منتفع می‌سازند. در صورتی که ارتباط بین کارآفرینان و شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر به خوبی صورت گیرد، می‌توان به دستاوردهای زیر امیدوار بود:
1. تجاری شدن ایده‌هایی که محصول آموزش و پرورش و آموزش عالی کشور هستند.
2. تولید محصولات و خدمات جدید و افزایش اشتغال به دلیل تاسیس شرکت‌های جدید.
3. توسعه بازار سرمایه به‌واسطه ورود شرکت‌های جدید.
4. فعال‌تر شدن نهادهای مالی نوین دخیل درمشاور عرضه، پذیرش و فرآیند قیمت‌گذاری سهام شرکت‌های جدید..
تامین مالی کارآفرینی
تامین مالی کارآفرینان با توجه به اینکه کارآفرینان در چه مرحله‌‌ای از تولید و عرضه محصول باشند، متفاوت است. در مراحل اولیه که کارآفرینان اید‌ه‌ها را در ذهن خود می‌پرورانند و نمونه اولیه محصولات یا خدمات را ساختار بخشیده یا تکمیل می‌کنند؛ خود کارآفرینان، دوستان آنها، دولت و کسانی که به زمینه‌های تحقیقاتی مربوطه علاقه‌مند‌ند، تامین کننده اصلی منابع مالی هستند. از زمانی که نمونه اولیه محصول شکل می‌گیرد با ارائه طرح محصول به شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر، نقش این شرکت‌ها نمایان می‌شود. شرکت‌های مخاطره‌پذیر با برخورداری از یک تیم مجرب که در زمینه‌های خاصی تخصص دارد، طرح‌های ارجاع شده را مورد بررسی قرار می‌دهد. این بررسی در زمینه امکان‌پذیر بودن تولید انبوه محصول نمونه، وجود بازار کافی برای عرضه محصول، میزان تامین مالی لازم برای اجرای طرح، موانع و مشکلات همکاری با کارآفرینان ارائه‌دهنده پیشنهاد، نحوه انعقاد قرارداد با کارآفرین مربوطه و تدوین راهبرد معین درصورت قبول طرح مذکور است.
زمانی که یک طرح از طرف شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر پذیرفته می‌شود، شرکت سرمایه‌گذار فقط عهده‌دار تامین مالی کارآفرینان نیست، بلکه وظیفه هدایت، راهبری و ارائه پیشنهادهای لازم به منظور موفقیت بیشتر طرح را نیز برعهده دارد. البته بخش‌هایی که شرکت سرمایه‌گذار مجاز به دخالت در آنها هست، باید به طور شفاف در متن قرارداد مشخص شده باشد. شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر ممکن است فقط در رشته‌های خاصی فعالیت داشته باشند. برای مثال شرکت‌هایی که در حوزه مخابرات فعالیت می‌کنند وارد حوزه خدمات اینترنت نمی‌شوند زیرا تخصص متخصصان شرکت سرمایه‌گذار یادشده، درحوزه مخابرات است نه دراینترنت. شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطر‌ه‌پذیر ممکن است طرح‌های ارسال شده از طرف کارآفرینان را به شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر دیگر ارجاع دهند یا چنانچه یک طرح کارآفرینانه نیازمند بررسی چندرشته‌‌ای یا تامین مالی و خدمات مدیریتی گسترده باشد، سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر با سرمایه‌گذاران دیگر به طور اشتراکی این طرح را اجرا کنند.
راهبردهای شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر
1. راهبرد تامین مالی موقت: دراین وضعیت، شرکت سرمایه‌گذاری بیشتر نقش یک واسط را بر عهده دارد. این راهبرد ممکن است از مرحله‌‌ای که سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر به عملیاتی بودن یک ایده پذیرفته شده از طرف کارآفرین امیدوار است، آغاز شود. برخی از شرکت‌های سرمایه‌گذار که از این راهبرد استفاده می‌کنند، با تهیه و تدوین برنامه تجاری‌سازی، انجام طرح یادشده را به شرکت‌های دیگر ارائه و از محل آن منافعی را عاید خود و کارآفرین مربوطه می‌کنند.
دراین وضعیت حداقل منافع، ممکن است نصیب کارآفرینان شده باشد و وضعیت تجاری شدن محصول هنوز نامعلوم است. در شرایطی که طرح بسیار مبهم باشد و یا آینده چندان روشنی برای طرح نتوان متصور بود این شیوه برای کارآفرینان نیز مثمر ثمر است.
2. راهبرد تامین مالی کامل: در این وضعیت شرکت سرمایه‌گذاری از مرحله ساختارمند شدن ایده کارآفرینان تا مرحله تجاری‌سازی، تامین مالی و ارائه خدمات مدیریتی و راهبردی را عهده‌دار می‌شود. شرکت سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر زمینه تشکیل و ثبت شرکت کارآفرین را فراهم، تسهیلات موردنیاز را اخذ و امکانات لازم به منظور توسعه شرکت نوپا را مهیا می‌کند. از آنجا که شرکت سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر بخش قابل توجهی از سهام شرکت نوپا را دارا است، در صورت عرضه عمومی و فروش سهام درآمد مناسبی نصیب شرکت سرمایه‌گذار و موسسان کارآفرین شرکت نوپا می‌شود. شرکت سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر نسبت به حفظ یا عرضه سهام شرکت نوپا می‌تواند رویکردهای زیر راداشته باشد:
• شرکت سرمایه‌گذارمخاطره‌پذیر سهام شرکت نوپا را کلا واگذار کند. در صورتی که شرکت‌های سرمایه‌گذار پیشرفت بیشتری برای شرکت‌های نوپا متصور نباشند، ممکن است از این رویکرد پیروی کنند.
• شرکت سرمایه‌گذارمخاطره‌پذیر بخشی از سهام شرکت نوپا را واگذار و بخشی را حفظ می‌کند. چنانچه شرکت سرمایه‌گذار نیازمند منابع مالی باشد یا رشد بیشتر شرکت نوپا در گروی واگذاری بخشی از سهام شرکت باشد، اقدام به واگذاری بخشی از سهام شرکت نوپا می‌کند.
• شرکت سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر به علت آینده بسیار امیدوارکننده‌‌ای که برای سهام شرکت نوپا پیش‌بینی می‌کند، از منافع زودگذر واگذاری سهام چشم‌پوشی کرده و در زمان دیگری نسبت به مدیریت شرکت نوپا تصمیم‌گیری می‌کند.
مشکلات و موانع
ارتباط بین کارآفرینان با شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر بدون مشکل نبوده و همواره موانعی در راه ارتباط موثرتر و مفیدتر وجود داشته است که از جمله به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
1. عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه‌گذاران و کارآفرینان.
2. هزینه کردن منابع تخصیص یافته توسط کارآفرینان در جاهایی که مطابق اهداف تعریف شده نیست.
3. عدم اطمینان کارآفرینان نسبت به صداقت سرمایه‌گذار و حفظ حقوق مادی و معنوی طرح.
4. نبود انگیزه کافی نزد کارآفرینان به منظور حداکثر کردن سود.
5. نبود تخصص مالی و خدمات مدیریتی مناسب نزد سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر.
6. نداشتن استقلال مالی برخی از سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر و دستوری بودن پذیرش یا رد درخواست‌های کارآفرینان.
7. قائل نبودن بعد نظارتی و راهبردی برای شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر از سوی کارآفرینان.
راهکارهای پیشنهادی
با توجه به مزیت‌های شرکت‌های نوپا و نقش شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر، اقدامات زیر به منظور هرچه فعال‌تر شدن شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر پیشنهاد می‌شود:
1. ارائه تخفیف‌های مالیاتی به شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر به گونه‌‌ای که متناسب با کارکرد این شرکت‌ها تخفیف یادشده، متغیر باشد.
2. ارائه تسهیلات مالی مناسب به‌ شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر.
3. ثبت شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر توسط نهاد ناظر پس از احراز توانمندی‌های تحصیلی و تجربی موسسان و اعضای هیات مدیرۀ شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر و اعطای تسهیلات بند یک و دو به شرط رعایت بند یادشده.
4. ایجاد درک متقابل بین کارآفرینان و شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر ازطریق برپایی دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت با الزام کارآفرینان به شرکت در این دوره‌ها به منظور دریافت کمک‌های دولتی.
5. استفاده از بسترهای قانونی موجود برای تاسیس شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر به گونه‌‌ای که سرمایه‌گذاران در آن به صورت آگاهانه وارد شده و زمینه‌های تضاد منافع بین اداره کنندگان شرکت و سرمایه‌گذاران عادی حداقل شده و رویه‌ها و چارچوب‌های عملیاتی شرکت درخصوص ورود به طرح‌های سرمایه‌گذاری و خروج از آن به گونه‌‌ای که منجر به افشای اسرار تجاری نشود، روشنی تبیین شده باشد.
6. تهیه و تدوین قوانین و مقررات مورد نیاز در قراردادهای بین کارآفرینان با شرکت‌های سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر به گونه‌ای که ضامن ایفای تعهدات طرفین باشد و در صورت رعایت نکردن مفاد قرارداد، هر یک از طرفین قادر به استیفای حقوق خود از طریق محاکم قضایی باشند.
7. ایجاد شرایط پذیرش آسان‌تر سهام شرکت‌هایی که از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر، عرضه عمومی آنها صورت می‌گیرد.
* کارشناس مدیریت نظارت بر نهادهای مالی