«هر چند عجیب به نظر می‌رسد، اما در دنیایی که قانون، دزدی ضبط خودرو‌ها را نا‌دیده می‌گیرد، ممکن است صاحبان آنها عملا شرایط بهتری پیدا کنند.»

اقتصاد نپستر:موثر‌ترين راه براي حمايت از مالكيت فكري چيست؟


در روز‌هاي طلايي فعاليت نپستر1، مي‌توانستيم تقريبا هر قطعه موسيقي را روي ميز كار كامپيوتر‌مان ذخيره كنيم. بعد بي آنكه انرژي چندان زياد‌تري صرف كنيم، مي‌توانستيم آن را روي يك دستگاه ام‌پي‌تري پلير يا سي‌دي بريزيم. با هر دوي اين روش‌ها مي‌توانستيم از شنيدن يك قطعه موسيقايي با كيفيتي شبيه به يك سي‌دي خريداري‌شده لذت ببريم، بي‌آنكه مجبور باشيم سر كيسه را شل كنيم.
منتقدين نپستر مي‌گفتند كه اين شركت دزدي كرده. هر چند كه دوستداران موسيقي عاشق نپستر بودند، اما منتقدينش استدلال مي‌كردند كه اين شركت، اگر به شكل قانوني و در دسترس فعاليت كند و به رشد خود ادامه دهد، دست آخر به ضرر موسيقي‌دوستان خواهد بود. به باور آنها اگر فعاليت نپستر قانوني و گسترده مي‌ماند، فروش قطعات موسيقايي ضبط‌شده به صفر مي‌رسيد و انگيزه فعاليت از موسيقيدان‌ها گرفته مي‌شد؛ بنابراين وجود نپستر به معناي پايان كار جامعه حرفه‌اي موسيقي بود. در اين ديد‌گاه افراد در روز‌هاي طلايي نپستر تنها به اين دليل سي‌دي مي‌خريدند كه چيزي از فعاليت اين شركت نمي‌دانستند يا به اينترنت با پهناي باند گسترده دسترسي نداشتند. منتقدين در داد‌گاه‌ها پيروز شدند و توفان سايبري، نپستر را مچاله كرد و به تدريج كشت.
آيا دنيايي كه نپستر در آن آزادانه فعاليت مي‌كرد، دنيايي از دزد‌ها بود؟ نمي‌دانم، اما در اين نوشته استدلال خواهم كرد كه تصميم داد‌گاه به تعطيلي نپستر، دست آخر به دوستداران موسيقي و حتي به كساني مثل خودم كه هيچ گاه از اين سايت استفاده نمي‌كرديم، آسيب خواهد زد. به سخن ديگر از اين نكته دفاع خواهم كرد كه فراهم آوردن امكان دزدي موسيقي از طريق نپستر عملا مي‌توانست در‌آمد صنعت موسيقي را بالا برد و به اين ترتيب به دوستداران و خالقان موسيقي نفع برساند.
اين ادعا را حتي در حالي بيان مي‌كنم كه مي‌پذيرم نپستر به شكلي دزدي مي‌كرد. چگونه ممكن است كه دزدي براي صنعت موسيقي سود‌آور باشد؟
دزدي از طريق نپستر ظاهرا صنعت موسيقي را نا‌بود مي‌كند. افراد به محرك‌ها پاسخ مي‌دهند. بي‌ترديد موسيقي رايگان، موسيقي گران‌قيمت را از صحنه به در مي‌كند. اگر دزدي موسيقي از خريد آن كم‌هزينه‌تر باشد، افراد به دزدي آن روي مي‌آورند، اما اين داستان زيادي ساده است.
مي‌دانيم كه اين تهديد كه فردي دستگير شده و مجازات گردد، تنها دليل آن نيست كه افراد مبلغي را به شكل قانوني براي خريد چيزي مي‌پردازند و آن را نمي‌دزدند. علاوه بر هزينه‌هاي پولي، هزينه‌هاي دزدي نيز در اين ميان دخيل‌اند. برخي افراد از اينكه چيزي را بر‌دارند و هزينه‌اش را نپردازند، احساس گناه مي‌كنند. فرهنگ و هنجار‌ها مي‌توانند براي تشويق رفتار‌هاي به لحاظ اجتماعي سود‌آور به كار گرفته شوند. گذشته از هر چيز، افراد حتي در رستوران‌ها و تاكسي‌ها انعامي را مي‌پردازند، در حالي كه ديدار‌هاي تكراري نمي‌توانند چنين گشاده‌دستي‌هايي را توجيه كنند. انسان‌ها حتي در يك كوره‌راه دور‌افتاده كوهستاني نيز زباله نمي‌ريزند. هر چند كه اقتصاد‌دان‌ها همواره تاكيد مي‌كنند كه راي دادن عقلاني نيست، اما مردم باز هم راي مي‌دهند.
در تمام اين موارد، افراد بر پايه دامنه‌اي از هزينه‌ها و فوايد كه دامنه‌اي گسترده‌تر از هزينه‌هاي مستقيم پولي دارند، عمل مي‌كنند. (البته برخي افراد يا اصلا انعام نمي‌دهند يا انعام اندكي مي‌پردازند، هنوز زباله‌ها وجود دارند و ميزان مشاركت راي‌دهندگان در جوامع آزاد 100 در‌صد نيست.)
بنابراين هر چند شايد استفاده گسترده از نپستر آسيبي سخت را بر پيكر فروش موسيقي مي‌زد، اما اين آسيب‌ها مي‌توانستند به ميانجي فرهنگ و هنجار‌هاي اجتماعي كاسته شوند. نتيجه، مقداري در‌آمد گم‌شده براي خالقان آثار موسيقايي مي‌بود، چون برخي افراد هرگز هيچ مبلغي را نمي‌پرداختند، اما از سوي ديگر بر فروش اين صنعت افزوده مي‌شد، چرا كه افراد از نپستر براي امتحان قطعات موسيقي پيش از خريد آنها استفاده مي‌كردند.
هنجار‌هاي اجتماعي همواره موثر نيستند. شايد اين هنجار‌ها نتوانند به قدر كافي جلوي دزدي‌ها را در عرصه موسيقي بگيرند. گذشته از هر چيز، هنجار‌هاي اجتماعي در دوران طلايي نپستر در جهتي مخالف عمل كردند. افراد مدعي بودند كه موسيقي رايگان، حق آنها است.
اما حتي اگر راه‌حل مبتني بر هنجار‌هاي اجتماعي هيچ اثري نداشت، آفرينندگان آثار موسيقايي و كسب‌و‌كار موسيقي مي‌توانستند رشد كنند، به شرط آنكه نپستر از امكان فعاليت آزادانه بر‌خوردار بود. اگر اين شركت امكان شكوفايي مي‌يافت، ممكن بود كه فناوري‌هاي تازه‌اي پديد آيد تا به ميانجي آنها توليد‌كنندگان موسيقي بتوانند هزينه آثار خود را مطالبه كنند و در همين حين، دوستداران اين آثار از فرصت‌هاي پديد آمده توسط نپستر براي دستيابي به اين آثار سود برند.
اين تكنولوژي‌ها مي‌توانستند چه شكلي داشته باشند؟ هيچ راهي براي آگاهي از پاسخ اين پرسش نداريم، اما هر چه تهديد نپستر براي توليد‌كنندگان آثار موسيقايي بيشتر مي‌شد، انگيزه ساخت اين تكنولوژي‌ها نيز بالا‌تر مي‌رفت. به اين معنا تهديد نپستر مي‌توانست خود ‌تصحيح‌كننده باشد.
براي اين كه ببينيم اين شرايط در عرصه عمل احتمالا چگونه كار مي‌كند، دزدي دارايي‌هاي فيزيكي را در نظر بگيريد. عموم افراد بر اين باورند كه هر چه مجازات دزدي ضبط خود‌رو‌ها و احتمال دستگير شدن پس از آن بيشتر باشد، تعداد كمتري از اين دستگاه‌ها دزديده خواهند شد. همچنين معمولا انگاشته مي‌شود كه قانوني كردن دزدي ضبط خود‌رو‌ها تعداد دزدي‌ها را به بيشينه خود خواهد رساند.
اما اين نكته دست كم بعد از مدتي درست نيست. به واقع قانوني كردن دزدي ضبط خود‌رو‌ها مي‌تواند به كمينه كردن تعداد ضبط‌هاي دزديده‌شده بينجامد.
چنين چيزي چگونه ممكن است؟ اگر پليس و داد‌گاه‌ها به دزدي ضبط خود‌رو‌ها بي‌توجهي كنند، دزد‌ها جسور‌تر مي‌شوند. در دهه‌هاي 1980 و 1990 در نيويورك و بوستون اساسا در چنين دنيايي زندگي مي‌كرديم. دزدي اين دستگاه‌ها چنان رايج بود كه صاحبان خود‌رو‌ها نوشته‌هايي را از اين قبيل كه «اين خود‌رو ضبط ندارد» يا «ضبط قبلا دزديده شده است» پشت شيشه اتومبيل‌شان مي‌‌گذاشتند تا دزداني را كه ابتدا بررسي نمي‌كردند كه آيا خودرو ضبط دارد يا نه، از شكستن شيشه آن باز‌دارند. باور من اين است كه پليس و داد‌گاه‌ها براي پيگرد يا مجازات دزدان ضبط اتومبيل‌ها وقت چنداني را صرف نمي‌كردند.
اما وقتي كه دزد‌ها جسارت بيشتري پيدا كردند، بازار نيز به نوبه خود به آنها پاسخ داد. رقابت، توليد‌كنندگان دستگاه ضبط و خودرو را به يافتن راه‌هايي براي جلب رضايت مشتريان سوق داد. نخستين تلاش‌ها در اين راستا بسيار ساده بودند. توليد‌كنندگان ضبط‌هايي را ساختند كه مي‌توانستيم آنها را از خود‌رو خارج كنيم و اين سو و آن سو ببريم. شايد افرادي را به ياد آوريد كه هنگام خريد در فروشگاه‌ها ضبط خود را با يك دستگيره به همراه مي‌آوردند.
تكنولوژي بعدي بي‌درد‌سر‌تر بود. ضبط‌هاي گران‌قيمت خود‌رو‌ها يك صفحه جلويي جدا‌شدني داشتند. اگر در هنگام خروج از خود‌رو اين صفحه را بر‌مي‌داشتيم و بي‌سر‌و‌صدا در جيب‌مان مي‌گذاشتيم، ضبطي كه درون خود‌رو مي‌ماند، براي دزد بي‌ارزش مي‌شد.
گام پاياني و آخرين مايه آسايش، طراحي ضبط‌هايي بود كه در صورت جدايي از خود‌رو كار نمي‌كردند. اين كار دزدي ضبط خود‌رو‌ها را اساسا به صفر مي‌رساند.
به همين ترتيب، پيوسته فناوري‌هايي براي پيشگيري از دزدي خود اتومبيل‌ها شكل مي‌گيرد. قفل در، قفل‌هاي تو‌رفته و فناوري تازه‌اي كه امكان رد‌يابي خود‌رو‌هاي دزديده‌شده را از طريق جي‌پي‌اس به پليس مي‌دهند، همگي راه‌هايي هستند كه بازار از طريق آنها به اين نكته كه در دنيايي از منابع محدود، پليس و داد‌گاه‌ها نمي‌توانند منابع كافي را به پيشگيري از تمام دزدي‌ها اختصاص دهند، پاسخ داده است.
هر چند عجيب به نظر مي‌رسد، اما در دنيايي كه قانون به دزدي ضبط خود‌رو‌ها توجهي نمي‌كند، مالكان خود‌رو‌ها مي‌توانند دست‌كم در بلند‌مدت وضعيت بهتري پيدا كنند. اين امر فرصتي را براي كسب سود از سوي توليد‌كنندگان پديد مي‌آورد تا تكنولوژي‌هايي را خلق كنند كه استفاده از آنها براي محافظت از ضبط خود‌رو‌ها هزينه كمتري را براي مالكان آنها در قياس با هزينه‌هاي منابع و ماليات‌هاي بالا‌تر استفاده از پليس و داد‌گاه به وجود مي‌آورد.
اين اساسا كاربستي است از مقاله كلاسيك رونالد كوز با عنوان «مساله هزينه اجتماعي». در دنيايي كه رفتار من و شما بر يكديگر اثر مي‌گذارند، اخلاق مي‌تواند آشكار باشد. دزدي ضبط خود‌رو‌ها كاري نا‌درست است، اما استفاده از اين اصل اخلاقي به عنوان مبنايي براي وا‌گذاري حقوق مالكيت مي‌تواند بسيار هزينه‌زا باشد. در مورد ضبط خود‌رو‌ها، هر چند اخلاق به ما مي‌گويد كه بايد حق مالكيت را به صاحب خود‌رو بدهيم و دزدان ضبط‌ها را زنداني كنيم، اما احتمالا گزينه بهتر براي دارندگان خود‌رو‌ها اين است كه حقوق مالكيت اساسا در احتيار دزدان قرار گيرد. اين راه‌حل غير‌اخلاقي دست آخر مي‌تواند با كاستن از تعداد دزدي‌هاي اين دستگاه‌ها و رساندن آنها به صفر به مالكان‌شان سود برساند.
ممكن است برخي به غلط نتيجه بگيرند كه دزدي جهت ايجاد تقاضا براي تكنولوژي‌هايي كه مي‌توانند مانع دزدي شوند، اخلاقي است، اما بهترين دنيا آن است كه هيچ سرقتي در آن انجام نشود و نياز نباشد كه هيچ منبعي، چه تكنولوژيك و چه قانوني به حذف دزدي تخصيص يابد.
هيچ كس نمي‌توانست پيش‌بيني كند كه براي پيشگيري از دزدي ضبط خود‌رو‌ها چه تكنولوژي‌هايي پديد مي‌آمدند. به همين سبك نمي‌توانيم ابزار‌هايي را كه شايد افراد خلاق به وجود مي‌آوردند و امكان رشد را براي نپستر فراهم مي‌كردند و در عين حال هزينه‌هاي توليد‌كنندگان موسيقي را نيز جبران مي‌كردند، پيش‌بيني كنيم.
درسي كه در اين ميان مي‌توان آموخت، اين است كه بايد در تخصيص حقوق مالكيت در محيط‌هاي پويا دقت به خرج دهيم. تصميم داد‌گاه براي تعطيلي نپستر پيامد‌هايي پيش‌بيني‌نشده دارد كه ممكن است در آخر هم به موسيقي‌دوست‌ها و هم به آناني كه از عشق آنها سود مي‌برند، آسيب برساند.
آيا از آن جا كه نپستر در داد‌گاه بازنده شده، مي‌توان نتيجه گرفت كه اين‌ها همه نكاتي ترديد‌پذير هستند؟ لارنس لسيگ در كتاب تازه‌اش با نام آينده ايده‌ها استدلال مي‌كند كه بسياري از فناوري‌هاي نو كه دسترسي به مطالب خلاقانه‌اي مانند تصوير و متن را گسترده‌تر مي‌كنند، در داد‌گاه‌ها زير حمله قرار دارند. به باور لسيگ بايد پيش از آن كه به داد‌گاه‌ها اجازه دهيم كه اين فناوري‌ها را بي‌درنگ از ميان بر‌دارند، منتظر بمانيم و ببينيم كه استفاده‌ها و سوء‌استفاده‌ها از آنها در ميدان عمل چگونه پديدار مي‌شوند. اين استدلال حكايت از آن مي‌كند كه بايد به جاي بر‌گرفتن محدود‌كننده‌ترين تعريف از مالكيت، زمان كافي به بازار بدهيم تا راه‌هايي را براي حفاظت از خالقان ايده‌هاي نو‌آورانه در برابر دزدي پيش نهد.
بالاخره اينكه بايد به خاطر بسپاريم كه دارايي‌هاي فيزيكي و فكري با يكديگر فرق دارند. شايد بخواهيم اصول اخلاقي متفاوتي داشته باشيم و قوانين متفاوتي را براي حفاظت از هر كدام از آنها به كار گيريم. اگر شما ضبط خود‌روي من را بدزديد، ديگر نمي‌توانم از آن لذت برم. وقتي كه آواز من را از طريق هارد‌درايو‌تان مي‌دزديد، شايد جريان در‌آمدي حاصل از فروش سي‌دي من را پايين آوريد. اينها با هم يكي نيستند. اين كه اين تفاوت چگونه بايد بر رفتار ما در داد‌گاه‌ها و در قانون‌گذاري در قبال چنين دزدي‌هايي اثر بگذارد، پرسشي مهم است كه در آينده بايد به آن بپردازيم.

پاورقي
1- يك فروشگاه آنلاين موسيقي كه ابتدا توسط
شاون فانينگ به عنوان يك سايت اشتراك‌گذاري نفر به نفر پايه‌گذاري شد و در فاصله ژوئن 1999 تا جولاي 2001 فعاليت كرد و بعد به دليل مشكلات مربوط به حق تكثير تعطيل شد، م.