مطلب حاضر به معرفی هانس هرمان هوپه، اقتصاددان آلمانی تبار می پردازد که تاکنون کم تر در معرفی وی به جامعه فارسی زبان تلاش شده است. این معرفی در خلال مصاحبه ای که « سوکادا سیاهدان » با وی در سال 2006 انجام داده صورت می پذیرد و نمونه جالبی از اظهارنظرهای یکی از مطرح ترین چهره های مکتب اتریش را در خصوص مسایل روز جهان و علم اقتصاد پیش روی ما می گذارد.
برای آشنایی مقدماتی باید گفت، هانس هرمان هوپه در دوم سپتامبر سال 1949 در شهر پاین واقع در غرب آلمان به دنیا آمد . در دانشگاه های سارلاندس ، گوته و میشیگان به تحصیل فلسفه، جامعه شناسی، تاریخ و اقتصاد پرداخت . مدرک دکتری را در سال 1974 و هبلیتیشن Habilitation (مدرک خاص چند کشور اروپایی و آسیایی که پیش درآمد و لازمه احراز پست استادی است) را در 1981 در بنیاد جامعه شناسی و اقتصاد دانشگاه گوته دریافت کرد . او استاد دانشگاه های مختلف کشور آلمان و همین طور دانشگاه جان هاپکینز بلونیا در کشور ایتالیا بوده . در سال 1986 از آلمان به آمریکا مهاجرت کرد و در حال حاضر در دانشگاه نوادای لاس وگاس مشغول تدریس است .
مطابق رسمی که حتی تا امروز نیز ادامه یافته، هانس هرمان هوپه در خلال سال های جوانی یکی از طرفداران اندیشه های چپ (مارکسیسم) بود . این ماجرا ادامه داشت تا این که با خواندن نقدهای « بوهم باورک » بر مارکسیسم، اولین بذرهای عدم اعتقاد به سیستم مارکسیستی در وی رشد کرد و همین اندیشه ها بودند که وی را به توهم موجود در ایده غالب و مد روز آن روزگار (مارکسیسم) آگاه کردند. وی برای مدتی یک « پوپری » معتدل و سوسیال- دموکرات بود . و این موضوع پیش زمینه و مسبب تصمیم وی برای آزمودن علوم اقتصادی و جامعه شناسی شد .
در همین مقاطع زمانی فکر هوپه جوان درگیر موضوع بسیار حساسی بود . وی به تامل در موجودیت دانش هایی پرداخت که نظریات آن ها به صورت تجربی غیرقابل تکذیب یا ابطال ناپذیر بود و البته او استثنایی برای علوم انسانی قایل نشد . جست وجو هایی که او انجام داد ، وی را متقاعد کرد که قوانین اقتصاد (به عنوان شاخه ای از علوم انسانی) به وسیله قیاس منطقی صرف قابل ردیابی و تشخیص هستند . اگرچه این موضوع اعتراف وی به صحت اندیشه های « لودویگ فون میزس » (چهره شناخته شده سنتی که بعدها باعث پر آوازه شدن نام هوپه شد) بود. با این اعتراف او بتدریج جایگاه خود را در میان اندیشه های جبهه ای که بعضا رقیب (حاشیه ای) نام می گرفت (مکتب اقتصاد اتریشی) ، یافت . او به زودی آموخت که به عنوان یک آلمانی تبار در حقیقت یک اتریشی است،
درک این تمایل ذهنی ، پیش زمینه ای برای تصمیم هوپه در مورد مهاجرت از آلمان به آمریکا شد . وی در آمریکا می توانست تحت تعلیم « ماری نیوتون راثبارد » یکی از مطرح ترین شاگردان میزس که از مهم ترین اقتصاددانان مکتب اتریش نیز محسوب می شد، قرار گیرد . در حقیقت ، چندی بعد پروفسور راثبارد به مربی و مرشد هوپه تبدیل شد ، کسی که دوستی نزدیکی با هوپه برقرار کرد و هوپه تا ژانویه سال 1995 که پروفسور راثبارد ترک حیات گفت با وی به عنوان مربی در ارتباط بود .
به هر حال اندکی کم یا زیاد، با سنگ محکی که نشریه «ایکل اند کاهندک » (صاحب مصاحبه) بر تاریخچه زندگی وی می زند ، این مسیری است که پروفسور هوپه در طول زندگی طی کرده است . امروز او عضو برجسته بنیاد میزس، نویسنده کتا ب های متعدد ، نظیر «عمل و شناخت » (1976 به زبان آلمانی)، «نقد علی تحقیق در علوم انسانی » (1983 به زبان آلمانی) ، «مالکیت ، آنارشی و دولت » (1987 به زبان آلمانی) ، « نظریه سوسیالیزم و کاپیتالیسم » (1989 به زبان انگلیسی) ، «اقتصاد و اخلاق مالکیت شخصی » (1993) ، « دموکراسی ، خدایی که به زیر کشیده شد، » (2001)، «افسانه ای به نام دفاع ملی » (2003) و همچنین صاحب مقالات متعدد در مجله «مروری بر اقتصاد اتریشی » ناظر فصلنامه «اقتصاد اتریشی » و مجله «مطالعات آزادیخواهانه » تا سال 2004 ویرایشگر مصحح نسخه آموزشی کتاب «کنش انسانی » نوشته میزس و مولف مقدمه نسخه جدید «اخلاق آزادی » اثر راثبارد در سال 1998 است .
هر کسی که با دیدگاه های هوپه آشناست ، بدون تامل وی را به عنوان صریح ترین نقاد زنده بسیاری از « ایسم » ها نظیر سوسیالیسم، کومونیسم و فاشیسم نام می نهد . ضمنا او صدایی بلند در صحرای خشک و عقیم نگاه انتقادی به «تجربه گرایی » است، روشی که به اعتقاد وی برای به کارگیری در علوم انسانی به شدت ناکافی است . در روزگاری که نگاه مکانیکی به مقوله «اجتماع » به نوعی مد روز و جریان اصلی در میان روشنفکران قلمداد می شود، هوپه چهره شاخصی است که خود را روشنفکری ضد روشنفکر معرفی می کند .
به هر حال نیاز به توضیح است که «روشنفکر ضد روشنفکر » به موضوعات اقتصادی، سیاسی و اخلاقی چگونه می نگرد . نظر وی در هر کدام از مقولات ذکر شده به دید او روی علوم مشخصی مرتبط می شود که خواستگاه این موضوعات هستند . در زمینه اقتصاد، هوپه معتقد به غیر ضرور و در عین حال ناممکن بودن سنجش نظریه اقتصادی به وسیله اطلاعات تجربی است . نزد وی ، تجربه تنها در توضیح و ترسیم وجود یا عدم وجود یک فرضیه کاربرد دارد ولی با ابزار تجربه نمی توان دست به اثبات یا رد یک فرضیه خوش ساخت زد، چرا که در نهایت اعتبار فرضیه به اعتبار اصل غیر قابل انکار « عمل انسانی » و همین طور صحت بکارگیری اصول استقرا و استنتاج بازمی گردد . به این سان آزمون تجربی قوانین اقتصادی چیزی جز اتلاف منابع نیست ، به نظر او رد قوانین اقتصادی بر مبنای داده های تجربی خطایی فاحش است که تنها بیانگر آشفتگی ذهنی ترتیب دهنده آزمایش است،
به دنبال میزس، پروفسور هوپه نیز معتقد و طرفدار دو آتشه شناخت شناسی و روش شناسی فردگرایانه است . در این مفهوم، تنها و تنها عمل اشخاص به عنوان واحد هایی منفرد است که اهمیت دارد . به این سان ، تمامی مفاهیم اجتماعی باید به نحوی منطقی به عنوان نتیجه و برآمد اعمال متناقض و گوناگون اجزای منفرد از هم توصیف و تشریح شوند . از دریچه این دیدگاه تمامی توضیحات کل نگر، به عنوان توضیحات علمی ، مردود هستند .
در بهترین حالت آن ها تنها شبیه به نمایشی معوج و تخیلی از واقعیت هستند . ضمنا انسان ها در شرایطی دایما متغیر و با عدم قطعیتی پویا دست به عمل می زنند، در حالی که نگاه مکانیکی بنا را بر شرایطی ایستا می گذارد که بدان وسیله تمامی متغیر های تجربی شناخته شده یا داده شده هستند و یا باید اینگونه باشند .
نزد هوپه و اقتصاددانان همفکر او، جوهره اقتصاد، مطالعه عدم تعادل ها است . ایده های مکانیکی در مورد مهندسی اجتماعی و تعادل تنها تا جایی مفید هستند که ما را قادر به تشخیص چیزی می کنند که انتخاب و عمل آدمی غیر آن است ، آنچه که رفتار رباتیک و خودکار نام می نهیم،
گزاف نخواهد بود اگر بگوییم که هانس هرمان هوپه تبدیل به مهم ترین نماینده زنده ، نه تنها در مکتب اقتصادی اتریش ، بلکه در جریان اصلی مکتب اتریش شده، چرا که میتوان گفت عبارت «اقتصاد اتریشی » برای بیان مطلب ناکافی است . در حقیقت اغلب اندیشمندان این سنت به جست وجو در ورای مرزهای اقتصاد و در جایی که همگرایی و یکپارچگی علوم را شاهد هستیم ، تمایل داشته اند . به این ترتیب ارتباط و اتحاد بین علوم گوناگون را می توان در زمره علاقه مندی های پروفسور هوپه نیز دانست .
جایگاه هوپه در سنت روشنفکری جایگاهی یکتا است . به خصوص با توجه به این که او نه تنها بینش مربی خود (راثبارد که خود از چهره های روشنفکری محسوب می شود) کاملا درک کرده بلکه به تعمیق و توسعه بینش مذکور نیز پرداخته است . این موضوع به واسطه مرتبط کردن امور به ظاهر غیرقابل جمعی نظیر اقتصاد و اخلاق توسط وی صورت پذیرفته . ارتباطی مهم که تا به امروز تا اندازه ای مورد غفلت واقع شده: اخلاق مالکیت شخصی، هوپه نظیر راثبارد معتقد است که حق مالکیت شخصی پایه ای است که می توان بر فراز آن راه حل بسیاری از مشکلات و پیچیدگی های اقتصادی و اخلاقی را بنا نهاد .
در حوزه علوم سیاسی پروفسور هوپه مدافع اندیشه ای است که حتی ظرف صبر بسیاری از آزادی خواهان (که خود در اردوگاه آنان خیمه زده) را نیز لبریز کرده ، چرا که وی معتقد است « حکومت پادشاهی نسبت به دموکراسی، انتخابی است کم ضررتر » .
به علاوه ، باوجود همراهی هوپه با میزس ، او ایده دولت حداقلی را رد می کند . از دید او، اینگونه نظریات فایده ای ندارند؛ اینگونه اعتقاد به نقش دولت متناقض بوده ، ناسازگار با تلاش های اصیل برای بهبود وضع رفاه اجتماعی است. و حتی بیش از این، هوپه این گونه بیان می کند که حتی دولت حداقلی نیز تمایل ذاتی خود را به قدرت طلبی و دیکتاتوری یا دولت توتالیتر ، به اشکال گوناگون بروز می دهد .
پروفسور هوپه در حال حاضر در دانشگاه نوادای لاس وگاس مشغول به تدریس است. در ادامه به مصاحبه نشریه اندونزیایی «ایکل اند کاهندک » با وی ، که از طریق اینترنت انجام پذیرفته ، می پردازیم .
+ در آخرین ایمیل خود گفته بودید که برای مدتی به سفر می روید، آیا هنوز در سفر هستید؟
در حال حاضر در ترکیه و مشغول انجام تدارکات کنفرانس سالانه « انجمن مالکیت و آزادی » هستم .
+ برنامه روزانه مشخصی دارید؟ چه مواردی را تدریس می کنید؟
در دانشگاه نوادا به طور منظم اقتصاد خرد ، پول و بانکداری و سیستم های اقتصادی تطبیقی را تدریس می کنم . اما در حال حاضر از محیط آن جا دور هستم و خودم را صرف مشغولیت های شخصی کرده ام .
+ فیلسوف ، اندیشمند یا نویسنده مورد علاقه شما کیست؟
اندیشمندان مورد علاقه من طبیعتا لودویگ فون میزس و راثبارد هستند، مخصوصا راثبارد که در 10 سال پایانی عمرش با وی ارتباط خیلی نزدیکی داشتم (از 1985 تا 95) در میان فیلسوفان به نمایندگان سنت عقلگرایی تمایل دارم . به عنوان نمونه از « برند بلانشرد » و « کارل-اتو اپل » مطالب زیادی آموخته ام که هیچ کدام آن ها، اگر هیچ چیز از اقتصاد ندانند لااقل بسیار کم از اقتصاد سر رشته دارند،
+ سه چیز که بیش از همه دوست می دارید،؟
حقیقت ، عدالت و زیبایی .
سه چیز که بیش از همه از آن ها متنفرید .
هر چیزی که در مخالفت با حقیقت، عدالت و زیبایی باشد و البته به طور ویژه « صداقت سیاسی » ، « میانه روی اخلاقی » و « فرصت طلبی » .
+ فرض کنید که یکی از اعضای کمیته داوری نوبل برای انتخاب نوبلیست اقتصاد هستید ، چه کسی از نظر شما سزاوار دریافت جایزه است؟
هر کدام از افرادی که به نحوی نقش فانوس راه را در اقتصاد ایفا کرده اند و با بنیاد لودویگ فون میزس در ارتباط هستند . اگرچه کمیته معرفی نامزدهای دریافت جایزه از آماردانان پرشده و خود جایزه هم به وسیله بانک مرکزی سوئیس پایه گذاری شده و به این ترتیب ، با توجه به این واقعیت که اقتصاددانان میزسی از طرفداران غیر قابل انعطاف بازار آزاد به حساب می آیند و در مقابل هرگونه سوسیالیسم پولی (آنچه بانک های مرکزی اغلب در پی آن هستند) موضع می گیرند ، شانس آن ها برای دریافت جایزه تقریبا صفر است،
+ چرا شما آن ها را شایسته دریافت جایزه می دانید؟
از آن جایی که اقتصاددانان میزسی (آزادی خواهان مکتب اتریش) بهترین ادراک را از عملکرد بازار آزاد و اثرات مضر حضور دولت در تشکیل ثروت و رفاه عمومی ، به دست می دهند . به عنوان دلیل می توانید ببینید که میزس و پیروان او به نحو چشمگیری بهترین آمار را در پیش بینی نتایج سوسیالیسم، بازتوزیع ثروت به وسیله امور عام المنفعه و به طور ویژه در پیش بینی نتایج رژیم های کنترل پولی دولتی و بانک های مرکزی داشته اند ،
+ ممکن است که چند کلمه ای هم درباره تجربه گرایی صحبت کنید؟
زمینه هایی هستند که تجربه گرایی در آن ها حضور کاملا موفقی دارد . به عنوان مثال در علوم طبیعی یا در وضعیتی کمی متفاوت در تاریخ . اما زمینه های تحقیقاتی دیگری هم هستند منطق ، ریاضیات ، هندسه و به ویژه اقتصاد که در آن ها روش تجربه گرا کاملا نامناسب بوده و در واقع گمراه کننده است . آنچه که فیلسوفان عقلگرا به صورت عمومی و اقتصاددانان میزسی به طور اخص در نظر دارند تنها رد شدن و عبور از روش تجربه گرا و دسترسی به ماورای آن است . آن ها روی این نکته پافشاری می کنند که روش های مختلف تحقیق برای زمینه های مختلف شناخت آدمی (در علوم مختلف ) کاربرد دارد؛ آن ها اصرار دارند که « نظریه » بنیادی تر از « تاریخ » است ، به این ترتیب که مثلا « منطق» ، « آزمایش » را تحت تاثیر قرار داده و بر آن ارجح است و یا آزمایشی که نتایج برآمده از منطق را تکذیب می کند نتیجه آشفتگی ذهنی و برداشت غلط از آزمایش است.
+ درباره نظریه ادوار تجاری مکتب اتریش در ارتباط با بحران اخیر وام های مسکن و قیمت های رو به رشد مواد غذایی چه می توان گفت؟
بحران وام های مسکن به زیبایی ترسیم کننده نظریه ادوار تجاری اتریشی است . اگر شما به طور مصنوعی دست به کاهش نرخ بهره از طریق افزایش وام دهی بدون پشتوانه قابل اطمینان بزنید (تنها با افزایش عرضه پول اعتباری در بازار « سرمایه و وام » بدون این که پس انداز افزایشی حقیقی داشته باشد) در حقیقت شما مردم را دچار توهم کرده اید با توهمی مبنی بر این که مبالغ زیادی برای سرمایه گذاری موجود است در حالی که در واقع چنین نیست (توهم وفور ثروت) .
بحران اخیر تنها بیانگر این توهم است . پول بیش تر، هرگز جامعه را از آنچه واقعا هست ثروتمندتر نمی کند ، بلکه تنها به بازتوزیع ثروت می انجامد. به این ترتیب که برخی از افراد جامعه به قیمت فقیرتر شدن دیگر افراد جامعه ، ثروتمندتر می شوند،
و در مورد قیمت مواد غذایی باید گفت قیمت ها در مجموع به وسیله عرضه ، تقاضا و شرایط پولی (عرضه پول) حاکم بر بازار تعیین می شوند . امروزه تقاضای مواد غذایی به واسطه افزایش روزافزون جمعیت در حال افزایش است که این یکی از دلایل افزایش قیمت مواد غذایی است .
از طرفی در سمت عرضه می توان گفت عرضه مواد غذایی کاهش یافته (در مقایسه با آنچه واقعا باید می بود) که این موضوع هم به واسطه دخالت دولت ها به وسیله قانونگذاری و اعمال محدودیت در تولیدات کشاورزی است (برای نمونه در آمریکا قوانین محدودیت های محیطی در غرب این کشور و یا در زیمبابوه که دولت با تصرف زمین های شخصی و عمومی اعلام کردن آن ها باعث کاهش تولید شده است) .
پس می توان دید که عرضه مواد غذایی نیز کاهش یافته که این امر نیز دلیلی بر افزایش قیمت است . در نهایت هم دولت ها و بانک های مرکزی با افزایش عرضه پول اعتباری (تورم) به روند افزایش قیمت ها (در بازار کالا به طور کلی) دامن می زنند .
+ شایعاتی هست مبنی بر این که روی کتاب جدیدی کار می کنید . این طور است؟
بله، در حال حاضر مشغول تالیف کتابی هستم که حدس می زنم برای اتمام آن به حداقل پنج سال زمان نیاز دارم . در این کتاب در وهله اول تصمیم دارم تا به بسط و توضیح کارهای اولیه ام، که پیش تر به آلمانی و در حوزه شناخت شناسی و اخلاق بوده اند، بپردازم .
در ضمن تصمیم دارم تا به ارایه مطالبی قاعده مند و بین رشته ای در ارتباط با تاریخ آدمی (دوران ماقبل تاریخ، شکارگری ، کشاورزی و در نهایت دوران صنعتی) بپردازم که در واقع جمع آوری اندیشه هایی است که در مجموعه سخنرانی های من تحت عنوان « اقتصاد، جامعه و تاریخ » چندین سال قبل و در بنیاد میزس، برای اولین بار مطرح شدند .
+ چشم انداز اتریشی ها را چطور می بینید؟
توضیح در این باره کمی سخت است ولی امیدوارم که حقیقتی که مکتب اتریش در پی بیان آن است بر توهم موجود فایق آید . اما حتی اگر این امر به وقوع نپیوندد من وظیفه خود می دانم که برای برآوردن آن نهایت تلاشم را بکنم .
پروفسور هوپه، باز هم به خاطر این مصاحبه از شما متشکرم .
من هم همین طور . امیدوارم که کمکی کرده باشم،