این مقاله در ارتباط با راه‌هایی است که فرهنگ سازمان بر روی مدیریت دانش در شرکت‌های کوچک و متوسط از لحاظ ‌اندازه (SME) تاثیر می‌گذارد.

فرهنگ سازمان و مدیریت دانش در سازمان‌هاي كوچك
 

با افزایش پیچيدگی محیطی که SME‌ها در آن قرار دارند‌، بیشتر به دانش به عنوان دارايی‌ها و منبع توسعه اتکا می‌کنند‌، بنابراین فرهنگ سازمانی به واسطه بین دانش فردی و دانش سازمانی و نیز یکی از مهم‌ترین عواملی که مدیریت دانش را در SMEها مشروط می‌کند تبدیل شده است‌.در‌اين میان از جمله مهم‌ترین موانع فرهنگی برای مدیریت دانش عبارتند از‌: تفاوت‌هایی بین گفتار و اعمال مدیران‌، استفاده از اصل «دانش قدرت است»، عدم علاقه به توزیع دانش، عارضه «هنوز در‌اينجا اختراع نشده»، زبان، درک مکانیکی یک سازمان‌، غفلت سازمان، درک کم یا بیش از حد فن‌آوری‌،‌اين طرز فکر که «دانش یک مزیت به حساب نمي‌آید و برای همیشه افزایش نمي‌یابد.»
لزوم مدیریت دانش در SME
صاحبان و مدیران SME دیدگاه متفاوتی نسبت به موفقیت فعالیت‌هایشان دارند. از مهم‌ترین معیارهایی که اغلب به آنها اشاره مي‌شود: حیات و دوام سازمان‌، سود به دست آمده‌، سودآوری، کیفیت محصولات و سرویس‌های ارائه شده‌، دانش به دست آمده و احتمال استخدام اعضای خانواده.
از مهم‌ترین شیوه‌های توسعه فعالیت‌های SME‌ها که تاکنون شناسايی شده و شامل مدیریت بر مبنای دانش است موارد زیر را داریم:
• سازگاری دائم با محیطی که سازمان در آن توسعه یافته است.
• یادگیری دائم از روابط بین مشتریان و رهبران نوآور.
• به دست آوردن و نگه داری از بخش‌های کوچک بازار که مورد رقابت‌جویی دیگران نباشد.
• خلق زیر ساختار تکنولوژیک جدیدی که نمي‌توان در یک بازه زمانی کوتاه آنرا تکرار کرد.
• به دست آوردن وفاداری کارمندان خود.
• بهره‌برداری و استخراج اطلاعات تشکیلات بزرگ
در حالی که سازمان‌ها بر دانش به عنوان دارايی‌های ضروری سازمان تمرکز مي‌کنند‌، در عین حال‌اين امر برای یافتن طرق جدید سنجش و حفظ عملکرد سازمان در‌اين الگوی دانش جدید ضروری است.
خلق دانش جدید در یک سازمان یک پروسه تکرار شونده است که شامل موارد زیر است:
1. همدلی‌: توسعه‌ايده‌های جدید در روابط و تماس‌های با دیگران‌.
2. ابراز کردن‌ايده‌ها به صورت روشن و واضح.
3. پیوستگی: کاربرد شکل‌های صریح به عنوان پشتیبان توسعه‌ايده‌.
4. مشارکت: استفاده از‌ايده‌ها برای‌ايجاد یک محصول / سرویس/ فرآیند که دارای ارزش اقتصادی عمده‌اي است‌.
ضرورت مدیریت دانش در SME‌، در مقایسه با شرکت‌های بزرگ‌، نتیجه ویژگی‌هاي زير است‌:
• دانش در SME تمایل دارد که به صورت ضمنی یا غیر نرمال باشد و در اسناد اداری ذخیره نشود.
• دانش همواره بر مبنای ارزش حقیقی‌اش ارزشیابی نمي‌شود.
• الگوی دیدگاه کوتاه مدت مخصوص SME، اجازه تلفیق و جمع‌آوری دانش و تجربه را نمي‌دهد.
• دانش به راحتی از بین مي‌رود اگر مالک موسسه را بفروشد یا بازنشسته شود.
موفقیت ابتکار تغییر یک سازمان به یک سازمان دانش محور‌، به محیطی بستگی دارد که کارمندان آن سازمان در آن ترغیب به ارتباط برقرار کردن‌، همکاری کردن‌، به اشتراک گذاشتن دانش و استفاده مجدد از آن مي‌شوند.
فرهنگ سازمان ارتباط - مدیریت دانش در SME‌ها
احتمالا فرهنگ یکی از مهم‌ترین فاکتورها در مدیریت دانش است، زیرا بر رفتارهای افراد تاثیر مي‌گذارد. تعریف‌های زیادی از فرهنگ وجود دارد که نقطه نظرات مختلفی را منعکس مي‌کنند‌، اما مهم‌ترین آنها که در بحث مدیریت دانش كاربرد دارد، فرهنگ سازمانی را به عنوان «روشی که از طریق ادراک‌، فکر کردن و احساس یاد گرفته مي‌شود‌ و بین اعضای سازمان ردوبدل می‌شود» تعریف مي‌کند.
فرهنگ سازمان نه تنها بیان کننده ارتباطات و روابط بین اعضای یک سازمان یا گروهی از آنها است، بلکه مشخص‌کننده بازنمايی‌ها و ارائه پیچیده‌اي از نقش و عملکرد سازمان و اعضای آن سازمان مي‌باشد.
فرهنگ سازمان شامل مجموعه اصول رفتاری و اجتماعی است که توسط موارد زیر بیان مي‌شود:
• ارزش‌ها و معیارها و عقاید راسخ کارکنان
• روش‌هايی که با آن کارمندان پاداش داده مي‌شوند و کنترل مي‌شوند
• نگرش به کار کارمندان
• روشی که در آن تجربه‌ها به اشتراک گذاشته مي‌شوند
• روشی که با آن قدرت اعمال و تفویض مي‌شود
• درجه رسمیت و استانداردسازی
• مفاهیم و نظریات مرتبط با استفاده از زمان و فضا
• اسطوره‌ها و آيین‌ها‌ و سرگذشت‌ها (رویدادهای مهم)
• گفتار سازمانی (کلمات یا عباراتی که دارای معنا و اهمیت معینی برای اعضای سازمان مي‌باشد.)
دستورالعمل اروپایی برای اجرای مناسب KM‌ که توسط کمیته استاندارد سازی اروپایی به وجود آمده است‌، دو نوع سازمان را متمایز مي‌کند‌: سازمان‌های سنتی‌، ویژه دوران صنعتی و سازمان‌هایی که بر مبنای دانش است. تفاوت بین‌اين دو نوع سازمان (در جدول شماره1) بیان شده است.فرهنگ سازمان به عنوان واسطه‌اي بین دانش فردی و دانش سازمانی عمل مي‌کند و معین مي‌کند که چه نوع دانشی متعلق به یک سازمان است و چه نوعی از دانش در سطح فردی یا گروهی غیررسمي ‌باقی مي‌ماند.
کارمندان ممکن است در انتقال دانش فردی به سازمان با مشکلاتی مواجه شوند. مدیریت دانش باید بر مبنای اصول علمي‌و نگرشی باشد که انتقال دانش از سطح فردی به سطح سازمانی را تسهیل کند.
موانع فرهنگی مدیریت دانش
«دستورالعمل اروپایی عملیات خوب در KM» که در بالا اشاره شد سیزده مانع فرهنگی را در اعمال مدیریت دانش در سازمان‌ها نشان مي‌دهد. که عبارتند از‌:
1. زمان اولویت‌های مدیریت سطح بالا- درک مفاهیم به دست آمده و استفاده از دانش احتیاج به زمان دارد و بستگی به روشی دارد که در آن فرهنگ سازمان از گرایش کوتاه / بلند مدت استفاده مي‌کند.
2. تفاوت‌های بین گفتار و اعمال مدیران – سازمانی که در آن مدیران تنها به صورت شفاهی تشویق به استفاده مشترک از دانش می‌شوند به عنوان سازمان دانش محور رده‌بندی نمي‌شود.
3. اعمال اين اصل علمي «دانش قدرت است»– منتهی به محیطی بسیار رقابتی در سازمان و به دست آوردن دانشی منحصر به فرد به عنوان منبعی از امنیت شغلی مشاهده مي‌شود.
4. بی‌علاقگی در گسترش دانش – استانداردهای رفتاری و ارزشی در یک گروه غیر رسمي‌مي‌تواند تاثیر بسزایی در تمایلات اعضای سازمان برای استفاده مشترک از دانش داشته باشد.
5. «این هنوز اختراع نشده است» نوآوری در سازمان به رضايت كارمندان مي‌انجامد. پياده كردن یک ‌ايده فرموله شده که توسط فردی خارج سازمان شکل گرفته است یکی از مهم‌ترین موانع به دست آوردن دانش است.
6.سیستم پاداش‌دهی– مي‌تواند یکی از موانع مهم در تغییرات فرهنگی سازمان‌، تولید و انتشار دانش جدید باشد.
7. فرهنگ‌ها و زیر فرهنگ‌های مختلف اجتماعی‌، منطقه‌اي یا ملی – می‌تواند منجر به ‌ايجاد رفتارها و ارزش‌های متفاوتی شود که بر اعتماد و برقراری ارتباطات تاثیر مي‌گذارد.
8. گفتار – هیچ امکانی جهت انتقال دانش از گروهی به گروه دیگر یا از فردی به فرد دیگر بدون گفتار(زبان) مشترک در سازمان‌، وجود ندارد.
9. درک مکانیکی یک سازمان – به معنای شرایطی است که تغییر پروسه‌های مشترک فرآیندها و تکنولوژی‌ها باعث تولید اثرات مثبتی مي‌شود. افراد نمي‌توانند بدون ‌اينکه بخشی از گروه باشند و نیز بدون عکس‌العمل در مورد سطح سازمان بیاموزند.
10.ضعف حافظه سازمان – سازمان‌ها معمولا قادر به نگه داری دانشی که از گذشته به دست آمده نیستند، زیرا که آنها چگونگی انتقال‌اين دانش را بین بازنشستگان و افراد جدید بیان نکرده‌اند (خلق نکرده‌اند).
11. افزایش حجم کار در گروه‌های مجازی– ممکن است منجر به سختی‌هایی در انتقال توانمندی‌های فردی یا حرفه‌اي که نیاز به ملاقات‌های رودررو دارد، شود.
12. درک بیش از حد یا بسیار کم نسبت به تکنولوژی – تعدادی از مدیران اعتقاد دارند تکنولوژی اطلاعات تنها منبع سازمان جهت خلق دانش است که ارزش سازمان و سایر مدیران را افزایش مي‌دهد‌، از طرف دیگر در مقابل نقش حمایتی دانش سرسختانه مقاومت مي‌کنند.
13.طرز فکری که تمایل به «دانش یک مزیت نیست و همیشه افزایش نمي‌یابد» دارد- برمبنای اعتقاد مدیران و سازمانی است که دارای منابع بیشتری جهت کسب مزیت‌های رقابتی هستند. سورش رام (‌2002‌‌) یکسری موانع را در اجرای مدیریت دانش در سازمان‌ها شناسايی کرده که مهم‌ترین ‌اين موانع(جدول شماره2) به تصویر کشیده شده است‌.
ضرورت مدیریت دانش در SMEها یک دستاورد طبیعی از جامعه‌اي است که بر مبنای دانش است‌، در وضعیتی که در آن فرهنگ‌، توسط بیشتر کارشناسان‌، به عنوان مهم‌ترین فاکتور در مدیریت دانش مورد توجه قرار مي‌گیرد، بررسی ارتباط بین مدیریت دانش و فرهنگ یک اصل است، زیرا که بر روی رفتار افراد تاثیر مي‌گذارد.