بر عواملی تمرکز کنید که از قابلیت بازتعریف رقابت بر سر مالکیت معنوی در صنعت شما برخوردارند.

مدیریت ریسک های تجاری نوآوری آزاد
 

چندین سال پیش، اتفاق جالبی در بخش زیرساخت نرم‌افزاری رخ داد: شرکت IBM و تعدادی از شرکت‌های دیگر، برخی از حقوق انحصاری خود را به دولت واگذار کردند تا در بخش‌هایی از زنجیره ارزش به‌‌ ایجاد حوزه‌های فاقد مالکیت معنوی بپردازد.‌‌این اقدام به دنبال گزارشی در سال 2004 صورت گرفت که نشان می‌داد سیستم عامل لینوکس (یک سیستم عامل منبع باز که به عنوان جایگزین ماندگار و ارزان قیمت سیستم عامل‌های شناخته شده‌‌ای نظیر سیستم عامل‌های مایکروسافت ویندوز و یونیکس ارائه شد) ناخواسته بیش از 250 حق‌انحصاری را نقض کرد1.
شرکت IBM با تعهد داوطلبانه به صرف‌نظر کردن از صدها حقوق‌انحصاری خود با‌‌ این شرط که کاربران ‌‌این مالکیت معنوی صرفا به دنبال اهداف منبع باز باشند، اتحادیه‌‌ای از صاحبان حقوق انحصاری را ‌‌ایجاد کرد که وابسته به نرم‌افزارهای منبع باز بوده و مایل به دفاع از‌‌این نرم‌افزارها در مقابل دعاوی حقوقی بودند2.
یکی از نتایج‌‌این امر، افزایش اساسی سهم محصولات مبتنی بر سیستم عامل لینوکس در شرکت IBM بود.
البته‌‌این نمونه، تخصصی و غیرمعمول به نظر می‌رسد؛ با‌‌این همه، چه کسی حاضر است از حقوق انحصاری خود بگذرد تا درآمد بیشتری از طریق نوآوری کسب کند؟ اما‌‌ آیا همان‌طور که نوآوری منبع باز، جمع سپاری
(Crowd Sourcing) و کار با جوامع باز به‌طرز فزاینده‌‌ای در حال رایج شدن هستند، حوزه‌های فاقد مالکیت معنوی نیز در فضای رقابتی صنایع دیگر ظاهر خواهند شد؟ ما پس از بررسی دقیق زیرساخت نرم‌افزاری، به‌‌ این باور رسیدیم که مدیران اجرایی می‌توانند با پرسش سه سوال که مؤید منطق رقابت از طریق حفاظت فضای باز (یا عموما رقابت آزاد) است، به بینش‌هایی در مورد‌‌این گزینه دست یابند:
1. آیا شرکت‌های سهامی‌خاص در لایه‌های خاصی از زنجیره ارزش صنعت خود، لاجرم راه‌حل‌های اختصاصی ارائه می‌کنند؟
2. آیا شرکت‌های یکپارچه و متحد با دستیابی به فناوری‌های باز برای جایگزینی‌‌این راه‌حل‌های اختصاصی، به دنبال کاهش هزینه‌های توسعه هستند؟
3. آیا مجموعه فناوری‌های اصلی، شامل انبوهی از موارد بی‌فایده و ناچیزی هستند که شمار قابل توجهی از آنها به طور ناخواسته مالکیت معنوی متعلق به شرکت‌های سهامی‌خاص را نقض می‌کنند؟
هر چه پاسخ ‌‌این سوالات مثبت‌تر باشد، احتمال بیشتری برای تقابل بین منافع خریداران خاص راه‌حل‌های اختصاصی و شرکت‌های خواهان نوآوری آزاد (شامل هر نوع کالای آزاد، از نرم‌افزار گرفته تا کدهای ژنتیکی و طرح‌های جمع سپاری برای قطعات و ابزارها) وجود خواهد داشت. به همین خاطر است که اگر جواب سوال 1 مثبت می‌بود، شرکت‌های سهامی‌خاص در صورت کنار گذاشته شدن از بخش‌های تجاری توسط شرکت‌های متحد (سوال 2)، خود را برای از دست دادن شغلشان آماده می‌کردند. به علاوه، هر چه فناوری‌ها پیچیده‌تر باشند (سوال3) احتمال تداخل پیشنهاد‌های رقابتی شرکت‌های سهامی‌خاص و شرکت‌های متحد بیشتر شده و به دنبال آن، شرکت‌های سهامی‌خاص تصمیم به دفاع از مالکیت معنوی خود می‌گیرند.
با‌‌اینکه برخی از مدیران اجرایی به آسانی به‌‌این سوالات پاسخ می‌دهند، برخی دیگر رویکرد چندان ساده و راحتی در پاسخ‌دهی به آنها ندارند. ما به منظور تامین منابع مطالعه گروه دوم، اطلاعات عمومی‌اروپا و انگلستان را جمع آوری کرده‌‌ایم تا امکان تخمین تقریبی توانایی اتخاذکنندگان نوآوری آزاد در مقابله با شرکت‌های سهامی‌خاص یا اقدامات محافظه‌کارانه در یک صنعت فراهم شود (نمودار). ما به ویژه به دنبال رابط‌های بین مقدار مازاد اقتصادی موجود و تعداد مجریان اختصاصی جویای این مازاد در صنعت‌های مختلف هستیم؛ ما می‌خواهیم از قابلیت سوددهی و جذابیت راه‌حل‌های باز جایگزین که از توانایی بازتوزیع ارزش برخوردارند آگاه شویم و به پیچیدگی‌های فنی که پیش زمینه تداخل ناخواسته مالکیت و فناوری‌های باز هستند، پی ببریم.
با ‌‌اینکه مقیاس‌ها، خام و ناقص هستند، ما تغییرات ‌اندکی را در‌‌این زنجیره صنعت و برخی از نمونه‌های متنوع زمینه‌های باز مشاهده می‌کنیم که از قابلیت‌‌ایجاد نوآوری و رقابت برخوردارند. (برای جزئیات بیشتر در مورد روش شناسی، به بخش رقابت آزاد: اطلاعات قابل استخراج از نمودارهای ریسک مراجعه کنید.)
جرثقیل‌های مخصوص ساخت و ساز را به عنوان زیرمجموعه‌‌ای از بخش «ماشین آلات غیر قابل طبقه بندی در گروه دیگر (NEC)» در صدر نمودار زیر در نظر بگیرید.
در جرثقیل‌های مدرن، نرم‌افزارها کل عملیات‌های چرخش، تنظیمات،‌‌ایمنی و حفاظت سیستم‌ها را انجام می‌دهند و برخی از تولید کنندگان جرثقیل نیز آغاز به کاربرد نرم‌افزارهای منبع باز کرده‌اند. حال ‌‌این سوال مطرح است که‌‌ این پیشرفت تا چه‌اندازه موجب‌‌ ایجاد ریسک نقض حق انحصاری و نیاز به تنظیم مجدد استراتژی‌های نوآوری می‌شود؟ در صنعت داروسازی (در ردیف پایین‌تر نمودار)، مجریان متعددی کنسرسیوم‌ها را تشکیل می‌دهند تا مطمئن شوند که اطلاعات پایه ژنتیکی در دسترس تمامی‌آنها باقی خواهد ماند.‌‌این مجریان به یک الگوی اختصاصی در توسعه پشتیبان دارو روی می‌آورند. آنها به تحقیقات مشترکی روی کالاهایی با برندهای بسیار رقابتی می‌پردازند و در نتیجه بر پتانسیل الگوی متنوع رقابت مبتنی بر مالکیت معنوی تاکید می‌کنند.
و در نهایت در مورد وسایل نقلیه (تقریبا در کف نمودار)، موانع موجود در مقابل داده‌های ورودی، به دلیل حداقل مقیاس موثر برای کارخانه‌ها و منحنی‌های یادگیری شیبدار، قابل توجه است.
جالب توجه است که حتی در‌‌این بخش، شرکت Oscar Project طرح منبع بازی از یک خودرو تولید کرد (با امکان دانلود برای همگان) و شرکت فیات (Fiat) نیز خودروی «Mio» را که یک خودروی تماما جمع سپاری شده بود با بیش از 10/000 مورد سفارش برای بازار برزیل تولید کرد.
با‌‌اینکه ما تصور می‌کنیم ‌‌این تحلیل می‌تواند به عنوان یک ارزیابی مفید عمل کند، بهتر است که نخست ببینیم‌‌ آیا انتصاب مجریان تجاری برای تفسیر نتایج، به بهترین نحو انجام شده است یا خیر. امیدواریم جدول صنعتی ارائه شده در ‌‌این مقاله و مسائلی که مطرح کردیم، در سازمان‌هایتان بحث مفیدی را در رابطه با تحول مساله مالکیت معنوی و مفهوم آن برای شما ‌‌ایجاد کند.
از نظر نوآوران متخصص، یک بحث استراتژیک با تعیین‌‌اینکه کدام نوآوری آزاد در تداخل با مالکیت معنوی است، آغاز می‌شود. عکس‌‌این قضیه نیز از نظر بیشتر مجریان نوآوری منبع باز درست است؛ یعنی آغاز بحث با ارزیابی پس‌اندازهای احتمالی حاصل از راه‌حل‌های باز، ریسک‌های حقوقی ناشی از آنها و سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز برای کاهش‌‌این ریسک‌ها از طریق خلاقیت در یک حوزه فاقد مالکیت معنوی.
از نظر شرکت‌ها در هر دو گروه، روابط نقشی حیاتی دارند. ممکن است نوآوران متخصص، همکاری با تامین کنندگان و خریدارانی که از راه‌حل‌های باز استفاده می‌کنند را به شرط تامین منافع دو طرفه، مطلوب بدانند. مجریان هم پیمانی که به دنبال گزینه عدم اجرای مالکیت معنوی هستند به هم پیمانانی (حتی از بین رقبای تثبیت شده) نیاز دارند تا هزینه تغییر وضعیت‌‌ این اکوسیستم بین آنها تقسیم شود.
و در آخر، در دنیای رقابت آزادتر، اهمیت جستجوی مداوم راه‌های تقویت تفکیک رقابتی مالکیت معنوی اصلی به طرز فزاینده‌‌ای در حال افزایش است.‌‌این امر می‌تواند شامل گسترش کالاها یا فناوری‌های موجود با ارائه خدمات اختصاصی‌‌ای باشد که بازسازی آنها برای جوامع باز، مشکل است.
رقابت آزاد: اطلاعات قابل استخراج از نمودارهای ریسک (توضیح نمودار)
ما برای شرح نمایه‌های سه عامل ریسک – به دست آوردن مقدار راه‌حل‌های اختصاصی، دوام راه‌حل‌های منبع باز و پیچیدگی فناوری- از رابط‌های توصیف شده در زیر استفاده کرده‌‌ایم. به منظور ساده‌سازی، سه عامل ریسک در نمودار را برای هر صنعتی در یک میله نمایه جدا قرار داده‌‌ایم.
در بخش‌هایی که‌‌این عوامل بررسی شده‌اند، داده‌ها بر اساس میانگین ارقام مربوط به سال‌های 2006 و 2007 بوده که برای هر عامل ریسک در صنایع مختلف بین صفر و یک هنجار شده است.‌‌اینها آخرین ارقام به دست آمده هستند و عوامل ساختاری برآمده از آنها فقط در طول زمان تغییر خواهند کرد. در واقع، انگیزه‌های استفاده از جایگزین‌های منبع باز، قابل افزایش هستند که‌ ‌این امر بیانگر آن است که نمایه‌های ریسک ما گرایش سنتی و محافظه کارانه‌‌ای دارند.
1. مقدار راه‌حل‌های اختصاصی، تابعی از دو متغیر است: وجود سرمایه‌گذاران خصوصی که برگرفته از تعداد شرکت‌های موجود در یک صنعت است و جذابیت یک صنعت برای سرمایه‌گذاران خصوصی بر اساس میانگین سود در هر شرکت.
2. دوام راه‌حل‌های منبع باز به عنوان راه‌حل‌های جایگزین، براساس چهار متغیر تعیین می‌شود: اهمیت دارایی‌های تکمیلی که با معکوس هزینه‌های تحقیق و توسعه بهره‌ها سنجیده می‌شود؛ اهمیت نرم‌افزار در یک صنعت، براساس مقایسه تشکیل سرمایه در بخش نرم‌افزار و تشکیل سرمایه در بخش‌های دیگر؛ دارایی‌های سخت‌افزاری لازم برای نوآوری که از طریق تشکیل سرمایه در بخش‌های محاسبات، ارتباطات و دیگر بخش‌های ماشین‌آلات و تجهیزات محاسبه می‌شود؛ و عدم یکنواختی تقاضای کاربر که از طریق اهمیت کاربران و مصرف‌کنندگان به عنوان منابع نوآوری، ارزیابی می‌شود.
3. پیچیدگی فناوری بیانگر وضعیتی است که ریسک در آن، تابعی از حجم و گستردگی فناوری جدید است. این متغیر از حاصلضرب تعداد درخواست‌های حق انحصاری در تعداد افراد متقاضی حق انحصاری به دست می‌آید.

 
پانوشت:
1- ‌‌این گزارش به سفارش مشاور مدیریت ریسک منبع باز بوده و توسط کارشناسان انجمن منبع باز انجام گرفته است.
2- ‌‌این اتحادیه میلیون‌ها دلار هزینه کرد تا حقوق انحصاری توسعه‌دهندگان ثالث را خریداری کند.‌‌ این شرکت برای کاهش ریسک دعاوی حقوقی علیه کاربران نرم‌افزار منبع باز، متعهد به عدم اجرای این حقوق انحصاری شد.
3- سه عامل ریسک در یک نمودار تک میله‌‌ای ریسک برای هر صنعت نشان داده شده است؛ اکثر داده‌ها براساس میانگین ارقام مربوط به سال‌های 2006 تا 2007 هستند. برای اطلاعات بیشتر در رابطه با روش شناسی، رجوع کنید به بخش «رقابت آزاد: اطلاعات قابل استخراج از نمودارهای ریسک».
4- شامل کشاورزی، بخش انرژی، بخش عمومی‌و بخش‌های خاص ماشین آلات و همچنین قطعات دستگاه‌ها، سلاح‌ها و ابزارهای داخلی.
 

منبع: فصلنامه مک کینزی - ژانویه 2012