گام‌های لازم برای بهبود فرآیند استاندارد نویسی در ایران

استاندارد‌نویسی استاندارد

گام‌های لازم برای بهبود فرآیند استاندارد نویسی در ایران


طرح مساله:
آیا نظام استانداردنویسی برای حرفه حسابداری و حسابرسی ایران در شرایط کنونی کفایت لازم را دارد یا نه؟

اجازه دهید یک نظام استاندارد‌نویسی جامع در یکی از کشورهای صنعتی پیشرفته را با تاریخچه و ساختار تشکیلاتی و وظایف آن مورد مطالعه قرار داده و کارکرد آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.
بنیاد حسابداری مالی Financial Accounting Foundation (FAF):
در سال 1972 در ایالت متحده آمریکا سازمانی به نام بنیاد حسابداری مالی یاFinancial Accounting Foundation(FAF) تشکیل گردید.
این بنیاد سازمانی خصوصی و مستقل بوده و مسوول موارد زیر می‌باشد:
1- استقرار و ارتقای استانداردهای حسابداری مالی و گزارشگری
2- آموزش تشکیل‌دهندگان در مورد آن استانداردها
3- نظارت، اداره و مالی هیات تدوین استانداردها شامل هیات استانداردهای حسابداری مالی(FASB) و هیات استانداردهای حسابداری دولتی(GASB) و شورای مشاورین آنها
4- انتخاب اعضای هیات‌های تدوین استاندارد و شورای مشاورین آنها و حفاظت از استقلال و بی‌طرفی فرآیند تدوین استانداردها.
بنیاد شرکتی غیر‌سهامی است که بر اساس قوانین ایالتDelaware به ثبت رسیده و بطور انحصاری با اهداف خیریه، آموزشی، علمی و ادبیات حرفه‌ای در محدوده مفاهیم قانون درآمد داخلی یا قانون مالیات‌های آمریکا Section 501(c)(3) of the Internal Revenue Code فعالیت می‌کند. بنیاد، هیات استانداردهای حسابداری مالی و همچنین هیات استانداردهای حسابداری دولتی در شهر نورواک ایالت کنکتیکات واقع شده‌اند.
ارزش‌های اصلی بنیاد حسابداری مالی:
بنیاد حسابداری مالی اعتقاد دارد که گزارشگری با کیفیت خوب اعتماد سرمایه‌گذاران را به این گزارش‌ها افزایش می‌دهد. افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به تصمیمات تخصیص سرمایه بهتر و در نتیجه اقتصادی قدرتمندتر منتج می‌گردد.
شش ارزش اصلی Core Values درستکاری، بی‌طرفی، استقلال، شفافیت، گوش دادن و رهبری، راهنمای بنیاد حسابداری مالی FAF، هیات استانداردهای حسابداری مالی FASB، هیات استانداردهای حسابداری دولتی GASB در انجام وظایف و مسوولیت‌هایشان در تدوین استانداردهای حسابداری است که نتیجه نهایی آن گزارشگری مالی با کیفیت خوب خواهد بود.
ساختار سازمانی بنیاد حسابداری مالی
هیات استانداردهای حسابداری مالی FASB
این هیات توسط بنیاد حسابداری مالی در سال 1973 تاسیس گردیده است. اختیار تدوین استانداردهای حسابداری مالی و گزارشگری بنگاه‌های خصوصی شامل شرکت‌های تجاری و سازمان‌های غیر انتفاعی به هیات استانداردهای حسابداری مالی تفویض گردیده است. استانداردهای ترویج شده توسط هیات استانداردهای مالی آمرانه بوده و از نظر عموم پذیرفته شده و معتبر می‌باشد. استانداردهای تدوین شده توسط هیات استانداردهای حسابداری مالی از طرف کمیسیون بورس و اوراق بهادار SEC، و انجمن حسابداران رسمی آمریکا AICPA با 124 سال سابقه و 370000 نفر عضو به رسمیت شناخته شده‌اند. این استانداردها برای کارکرد کارهای اقتصاد اهمیت خاصی دارد؛ زیرا تصمیمات مربوط به تخصیص منابع به نحو بارزی بر اطلاعات مالی قابل اعتماد، مختصر و قابل درک تکیه می‌کند.
هفت نفر اعضای تمام وقت هیات استانداردهای حسابداری مالی که می‌توانند برای دو دوره پنج‌ساله خدمت کنند، توسط هیات امنای بنیاد حسابداری مالی انتخاب می‌شوند. یک کادر (کارمند ارشد) با سن بیش از 60 سال هیات را پشتیبانی می‌کند. هر یک از اعضا و کادر هیات در مقابل سرمایه‌گذاران و سایر استفاده‌کنندگان و منافع عموم در مسائل مربوط به حسابداری مالی و گزارشگری وظیفه داشته و در مجموع دانش و تجربه در سرمایه‌گذاری، حسابداری، مدیریت مالی، بازرگانی، آموزش حسابداری و پژوهش دارند. برای حصول اطمینان از استقلال اعضای هیات و کارمند مربوطه، بنیاد حسابداری مالی رویه‌هایی را در مورد سرمایه‌گذاری‌های شخصی و فعالیت‌های شخصی آنان به منظور اجتناب از هرگونه تعارض منافع بالقوه طراحی و به اجرا گذاشته است.
هیات استانداردهای حسابداری دولتی GASB
این هیات توسط بنیاد حسابداری مالی در سال 1984 سازماندهی شد. هیات استانداردهای حسابداری دولتی اختیار تدوین استانداردهای حسابداری مالی و گزارشگری سازمان‌ها و شخصیت‌های حقوقی ایالتی و محلی دولتی را دارد. بنگاه‌های خصوصی شامل شرکت‌های تجاری و سازمان‌های غیرانتفاعی به هیات استانداردهای حسابداری مالی تفویض گردیده است. بیانیه‌های صادره توسط هیات استانداردهای دولتی آمرانه و اصول پذیرفته شده عمومی و معتبر می‌باشد. همانند هیات استانداردهای حسابداری مالی، بنیاد حسابداری مالی مسوولیت انتخاب و تعیین اعضای هیات استانداردهای حسابداری دولتی، تأمین مالی مناسب و اعمال نظارت عمومی بر آن را بر عهده دارد.
شورای مشورتی هیات استانداردهای حسابداری مالی FASAC
شورای مشورتی هیات استانداردهای حسابداری مالی که از تشکیل دهندگان هیات استانداردهای حسابداری مالی تشکیل یافته است، در زمینه مسائل فنی، موارد جدید احتمالی، مسائل اجرایی که نیاز به توجه خاص هیات دارد و درباره اولویت پروژه‌ها و همچنین سایر مسائل مورد نظر هیات، بر اساس درخواست هیات استانداردهای حسابداری مالی یا رییس هیات مشورت می‌دهد. در حال حاضر این شورا حدود 40 نفر عضو دارد که بخش‌های مختلف گسترده تشکیل دهندگان هیات استانداردهای حسابداری مالی را در بر می‌گیرد. گروه‌های مشورتی هیات استانداردهای حسابداری مالی دارای کمیته‌های زیر می‌باشد:
کمیته مشورتی فعالیت‌های کوچک تجاری، کمیته مشاوره فنی سرمایه‌گذاران، کمیته گزارشگری مالی شرکت‌های خصوصی، کارگروه مسائل جاری و کمیته مشورتی موسسات غیر انتفاعی. لازم است توجه شود که در کارگروه مسائل جاری یک نماینده به عنوان ناظر شرکت کننده از SEC و در کمیته مشورتی موسسات غیرانتفاعی یک عضو ناظر از سوی انجمن حسابداران رسمی آمریکا AICPA، یک عضو ناظر از اداره موسسات خیریه و یک عضو از شورای مشورتی هیات استانداردهای حسابداری مالی حضور دارند.
شورای مشورتی هیات استانداردهای حسابداری دولتی GASAC
شورای مشورتی هیات استانداردهای حسابداری دولتی که از بنیانگذاران هیات استانداردهای حسابداری دولتی تشکیل گردیده است، در زمینه مسائل فنی، اولویت پروژه‌ها و سایر مسائل مورد نظر هیات استانداردهای حسابداری دولتی مشورت می‌دهد.
در شورای مشورتی هیات استانداردهای حسابداری دولتی یک عضو ناظر از اداره حساب پذیری دولتی Government Accountability Office با عملکردی مشابه دیوان محاسبات در کشورمان حضور دارد.
استقلال Independence
بازارهای سرمایه و دولت از شرکت‌کنندگان بسیاری تشکیل گردیده است که خواسته‌ها، الزامات و علائق مالکانه رقابتی دارند. هیات‌های تدوین استاندارد بنیاد حسابداری مالی به مثابه شخصیت‌های مستقل هیچگونه تعلق خاطر سیاسی و تجاری در نتایج مشخص نداشته و بیطرفی و درستی را در اختیار سیستم گزارشگری کشورمان ( ایالات متحده آمریکا) قرار می‌دهند.
استقلال در فعالیت هیات‌های تدوین استاندارد نقش بنیادی دارد، زیرا هدف مورد نظر از فعالیت آنان ارائه درست‌ترین روش اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل رویدادهای اقتصادی اساسی و واقعیت‌ها به سرمایه‌گذاران و سایر استفاده‌کنندگان از گزارش‌های مالی است.
روش دقیقDue Process
هیات‌های استانداردهای حسابداری مالی و استانداردهای حسابداری دولتی در انجام وظایف خود ملزم به رعایت فرآیند دقیق باز، بیطرفانه، کارآمد و کامل هستند، به نحوی که مشارکت دسته جمعی و فعالانه تمام گروه‌ها و طرف‌های ذینفع را تشویق نمایند. هیات‌های تدوین استاندارد بنیاد حسابداری مالی کانال‌های متعددی برای مشارکت در اختیار اشخاص و طرف‌های علاقمند قرار داده و با دقت نظرات آنان را مورد ملاحظه قرار می‌دهد. این روش دقیق منسجم و همه جانبه شامل جلسات همگانی هیات، صدور پیش‌نویس استانداردهای موردنظر، ایجاد فرصت برای اظهارنظر و میزگرد‌های بحث همگانی و غیره می‌باشد.
مسوولان‌ ‌Officers:
مسوولان‌ و مقامات مدیریت اجرایی بنیاد حسابداری مالی متشکل از ارکان زیر می‌باشد: رییس هیات مدیره، نایب رییس هیات مدیره، دبیر و خزانه‌دار، مدیرعامل و مدیر ارشد اجرایی، قائم مقام مدیر عامل و معاون دبیر و رییس ستاد کارکنان و قایم‌مقام مدیر عامل.
هیات امنای Board of Trustees :
اعضای هیات امنای بنیاد حسابداری مالی همراه با سمت هر یک از آنان و سازمانی که نمایندگی آن را عهده دارند به شرح زیر می‌باشد که به دلیل نشان دادن گستردگی مشارکت بخش‌های مختلف اقتصادی در نهاد استاندارد نویسی آمریکا در زیر می‌آورم و توجه خواننده گرامی را به نام سازمان‌ها و مقام‌های آنان جلب می‌نمایم:
Chairman Emeritus Vanguard, Retired Vice President and Chief Financial Officer, MCI and Fannie Mae, Corporate Vice President Finance and Administration and Chief Accounting Officer Microsoft Corporation, President Brown & Associates, Senior Vice President, Controller & Chief Accounting Officer Tyco International, Retired President and Chief Executive Officer CFA Institute, Government Financial Management Consultant, General Manager San Francisco Public Utilities Commission, Americas Managing Partner Ernst & Young, Chairman& Chief Executive Officer Jennison Associates LLC, Chairman Weaver , LLP, Chief Executive Officer& Executive Partner Grant Thornton International, Retired Vice President- Global Policies American Express Company, Oregon State Controller State Controller Division, Director and Hugh Culverhouse Endowed Chair of Accountancy, at the University of Alabama, George E. Bates Professor Harvard Business School
کمیته‌های هیات امنای Trustee Committees:
پنج کمیته هیات امنا عبارتند از:
کمیته اجرایی Executive، کمیته کارگماری و ارزشیابی Appointment and Evaluation، کمیته حسابرسی و رعایت Audit and Compliance، کمیته مالی و مزایا Finance and Compensation، کمیته مشاوره نظارت بر فرآیند تدوین استانداردها Standard Setting Process Oversight Advisory.
فرآیند تدوین استاندارد در هیات
استانداردهای حسابداری مالی:
تا اینجا توانستیم ضمن بیان ساختار بنیاد حسابداری مالی در ایالات متحده آمریکا و کمیته‌های آن با هیات‌های استاندارد حسابداری مالی و دولتی و شوراهای مشورتی آنها و نحوه نظارت بر فرآیند تدوین استانداردها از سوی بنیاد حسابداری مالی آشنا گردیم. اینک لازم است که فرآیند تدوین استانداردها توسط هیات استانداردهای حسابداری را مورد بررسی قرار دهیم: هیات استانداردهای حسابداری مالی وظایف خود را از طریق یک فرآیند جامع و مستقل با تشویق مشارکت گسترده و با در نظر گرفتن بیطرفانه نظرات تمام ذینفعان انجام می‌دهد. کار هیات از طرف هیات امنای بنیاد حسابداری مالی نظارت می‌شود. آیین‌نامه اجرایی یا روش‌نامه Rule of Procedures رویه‌های عملیاتی هیات استانداردهای حسابداری مالی شامل فرآیند دقیق فعالیت‌های آن است که به منظور شفاف نمودن فرآیند تدوین استانداردها، برای مشارکت یا ملاحظه عموم باز می‌باشد. بطور مشخص روش‌نامه موارد زیر را بیان می‌نماید: 1- رسالت هیات استانداردهای حسابداری مالی، چگونگی انجام این ماموریت و اصول مرتبطی که فعالیت‌های استاندارد نویسی هیات را هدایت می‌کند. 2- سازمانی که هیات استانداردهای مالی در درون آن فعالیت می‌کند. 3- رویه‌های اجرایی هیات استاندارد‌های حسابداری مالی شامل مسوولیت‌های رییس‌ هیات، ترکیب پرسنل فنی هیات و نقش گروه‌های مشورتی که در برگیرنده کارگروه مسائل جاری و همچنین نقش جلسات تبادل نظر عمومی در فرآیند دقیق تدوین استانداردها می‌باشد. 4- اشکال مختلف ارتباطی شامل شکل و محتوای به روز رسانی استانداردهای حسابداری مالی، پیش نویس‌ها استانداردها و بیانیه‌های مفاهیم می‌باشد.
5- تشریفات مربوط به تشکیل جلسات و الزامات رای‌گیری در هیات استانداردهای حسابداری مالی.
6- قواعد حاکم بر انتشار اطلاعیه‌های عمومی و انواع اطلاعاتی که به نحوی گسترده در دسترس عموم قرار می‌گیرند. در ضمن نظارت عالیه بر فرآیند تدوین استانداردها به همان شیوه‌ای که در آیین‌نامه اجرایی پیش‌بینی گردیده بطور مستمر به مورد اجرا گذاشته می‌شود. نباید فراموش کرد که ماهیت و گستردگی فعالیت‌های پژوهشی و کمکی هیات بر حسب ماهیت و دامنه موضوعات مورد گزارش در مورد هر پروژه‌ای متفاوت می‌باشد.
مراحل تدوین استاندارد در هیات استانداردهای حسابداری مالی:
1- مسائل گزارشگری بر حسب درخواست یا توصیه ذینفعان یا از طرق دیگر مشخص می‌گردد.
2- رییس‌ هیات پس از مشورت با اعضای هیات استانداردهای حسابداری مالی و سایرین حسب مورد و پس از ملاحظه هیات امنای بنیاد حسابداری مالی نسبت به منظور نمودن و طرح پروژه در برنامه مسائل فنی تصمیم‌گیری می‌نماید. 3- هیات، مسائل گوناگون گزارشگری را که توسط پرسنل مشخص و تجزیه و تحلیل گردیده در یک یا چند جلسه عمومی مورد تبادل نظر قرار می‌دهد. 4- به منظور کسب نظرات ذینفعان، هیات پیش‌نویسی از استاندارد مربوطه را صادر می‌کند. (هیات برای دریافت نظرات ذینفعان در مورد برخی پروژه‌ها، در مراحل اولیه تصمیم نامه صادر می‌نماید.) 5- در صورت نیاز، جلسه میز گرد عمومی در مورد پیش‌نویس صادره توسط هیات برگزار می‌گردد.
6- پرسنل هیات نظرات دریافتی از ذینفعان، مباحثات میزگرد عمومی و هرگونه اطلاعاتی را که از طریق فرآیند دقیق تدوین استانداردها گردآوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. هیات استانداردهای حسابداری مالی با ملاحظه و بررسی دقیق نظرات دریافتی از ذینفعان موارد پیشنهادی را در یک یا چند جلسه عمومی مورد تبادل نظر مجدد قرار می‌دهد.
7- هیات استانداردهای حسابداری FASB استاندارد حسابداری به روز شده را با تشریح تعدیلات اعمال شده در مورد استانداردهای تدوین شده حسابداری Accounting Standards Codification صادر می‌نماید.
درآمدهای بنیاد حسابداری مالی:
گفتیم که بنیاد حسابداری مالی هیچگونه تعلق خاطر و وابستگی سیاسی و تجاری نداشته و بر استقلال خود و هیات استانداردهای حسابداری مالی و دولتی و گروه‌های مشورتی آنان تأکید خاص دارد. با این ترتیب منابع درآمدی بنیاد حسابداری مالی چگونه تأمین می‌گردد؟ نگاهی به یادداشت شماره 2 همراه صورت‌های مالی بنیاد حسابداری مالی روشن می‌سازد که درآمد سال مالی منتهی به 31 دسامبر 2010 آن با 20درصد افزایش نسبت به سال 2009 به مبلغ 922/53 میلیون دلار بالغ گردیده است. از منابع درآمدی بنیاد 5/18 میلیون دلار از محل حق عضویت و انتشارات، 4/1 میلیون دلار از طریق کمک‌های بلاعوض و 34 میلیون دلار از طریق وصول حق پشتیبانی حسابداری Accounting Support Fees تامین گردیده است که به موجب قانون Sarbanes-Oxley توسط ناشرین موضوع قانون مزبور و در ارتباط با فعالیت‌های تدوین حسابداری مالی هیات استانداردهای حسابداری مالی تحصیل شده و در صورت درآمد هزینه بنیاد حسابداری مالی منعکس گردیده است. قابل اهمیت است که توجه کنیم حقوق و مزایای پرداختی بنیاد حسابداری مالی در سال 2010 بالغ بر 30 میلیون دلار یعنی 56 درصد درآمد آن بوده است.
گام‌های لازم برای بهبود فرآیند استاندارد حسابداری نویسی در ایران و پشتیبانی قانونی از حسابرسی:
اینک با ملاحظه یک نظام استانداردنویسی برای حسابداری در یک کشور پیشرفته صنعتی بر مبنای منافع ملی آن کشور در بالا و با داشتن شناخت از ترکیب کمیته‌های تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی در سازمان حسابرسی، می‌توان به چاره‌جویی برای بهبود نظام استانداردنویسی در ایران پرداخت. همانگونه که هم پیشگان بسیاری در نوشتارهای خود اظهار نموده‌اند محول نمودن وظیفه تدوین استانداردهای حسابداری در سال‌های آغازین انقلاب و در شرایط ملی شدن صنایع و در فضای اجرای قانون حفاظت از صنایع به سازمان حسابرسی (حاصل ادغام موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه، موسسه حسابرسی بنیاد مستضعفان، موسسه حسابرسی شاهد و شرکت سهامی حسابرسی) و به‌رغم نقص دانش حرفه‌ای در میان شاغلین حرفه در آن دوران دور از ذهن نبود. امروز دوران گذشته سپری گردیده و فضای کسب و کار کشورمان دگرگون گردیده است. به موازات سازمان حسابرسی جامعه حسابداران رسمی به عنوان نهاد تنظیم‌کننده حرفه با جامعه تشکیل گردیده که شاغلین حرفه در بخش غیر‌دولتی در آن جمع شده و عضویت دارند. نگارنده مایل است که به جای پرداختن به معایب وضع موجود در مقاله پیش‌روی که به‌کرات از سوی هم‌پیشگان با تجربه نوشته شده است جمع‌بندی دیدگاه خود را با پیشنهاد عضویت سازمان حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی ایران که در نوشتاری دیگر به حکمت آن خواهم پرداخت، ارائه و در معرض تبادل اندیشه با هم پیشگان خود قرار دهد:
1- راهگشا آن است که نهادی همانند بنیاد حسابداری مالی به شرحی که گفته شد با منابع مالی تعریف شده تشکیل و تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی به آن واگذار گردد و این نهاد به هیچ انجمن حرفه‌ای از جمله جامعه حسابداران رسمی ایران و سازمان حسابرسی وابسته نباشد. بدین ترتیب جامعه حسابداری ما از ترجمه استانداردهای حسابداری بین‌المللی تحت عنوان استاندارد حسابداری برای ایران رهایی پیدا کرده و نهاد تدوین استانداردهای حسابداری در ایران نیز قادر خواهد گردید براساس منافع ملی کشورمان استانداردهای لازم و در انطباق با فضای کسب و کار و شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشورمان تدوین نماید. 2- الزامات قانونی مبنی بر بایدها و نباید‌ها که چه از طریق قوانین موجود و چه از طریق سازمان امور مالیاتی لازم الاجرا می‌گردد، برای صاحبان بنگاه‌های تجاری و تولیدی که شاغلین در حرفه حسابرسی را بکار می‌گیرند نفعی عایدشان گردد.
به طور نمونه مجددا به مثال ایالات متحده آمریکا اشاره می‌کنم با این توضیح که در آمریکا یک حسابدار رسمی موظف است حداقل قانونی مالیات صاحبکار را محاسبه نماید که این امر به‌رغم مسوولیتی که بر عهده حسابدار رسمی می‌گذارد سبب و انگیزه‌ای می‌گردد که صاحبان صنعت و تجارت برای بهره‌مندی‌شان از تخصص حسابداران رسمی در محاسبه حداقل قانونی مالیات آنان با گشاده‌رویی کار خود را به حسابداران رسمی واگذار کنند. قرار گرفتن اهرمی همانند این انگیزش در کنار الزام قانونی استفاده از خدمات حسابداران رسمی، با جلب پشتیبانی بنگاه‌های اقتصادی به تقویت بنیادین حرفه حسابداری و با کاربست روش‌های مناسب به ارتقای استانداردهای حرفه‌ای حسابداری منطبق بر فضای کسب و کار کشورمان منتج خواهد گردید.
دو اقدام فوق به گمان نگارنده گام‌های اولیه‌ای خواهد بود که فرآیند استاندارد نویسی برای حرفه حسابداری را بهبود بخشیده و سطح مقبولیت استفاده از خدمات تخصصی حسابداران رسمی را در سطح جامعه ایرانی توسط بنگاه‌های اقتصادی افزایش خواهد
بخشید.
نگارنده امیدوار است که مجلس شورای اسلامی با نگرشی روشن بینانه در راه توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورمان به تدوین قانونی جهت غیر‌دولتی کردن نهاد استاندارد نویسی حسابداری همت نموده و سازو‌کار‌هایی را برای ارتقای کیفیت گزارش‌های حسابداری که نتیجه مستقیم آن افزایش اعتماد عمومی، مقبولیت و اشتیاق در استفاده از خدمات حسابداران رسمی است، فراهم
نماید.