دنیای اقتصاد

1390-10-10

در حقیقت، شرکت‌های سرمایه‌گذاری با این اقدام ارزش بخشی از دارایی‌های خود را در ترازنامه از دست می‌دهند و این مساله به درستی در صورت‌های مالی آنها منعکس شده و به عنوان عاملی در جهت کاهش سود عمل کرده است.
این در حالی است که در صورت رشد ارزش بازار شرکت‌های سرمایه‌پذیر، شاهد بازگشت ذخیره کاهش ارزش دارایی‌ها و مطابق آن، افزایش سودآوری و حقوق صاحبان سهام این شرکت‌ها خواهیم بود. گفت‌وگوی پیش‌رو با مرتضی دلخوش مدرس دانشگاه و عضو انجمن حسابداران خبره، کند و کاوی است درخصوص ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری در شرکت‌های سرمایه‌گذاری که از نظرتان می‌گذرد.
مفهوم ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری چیست؟
ذخیره کاهش ارزش به منظور رعایت اصل محافظه‌کاری (اصل احتیاط) در رابطه با شناسایی ارزش دارایی شرکت و جلوگیری از نشان دادن سود موهوم گرفته می‌شود. بدین ترتیب، بر اساس اصل احتیاط، واحد‌های اقتصادی نباید از روش‌هایی استفاده کنند که دارایی‌ها و درآمدهای آنها را بیشتر از واقع و بدهی‌ها و هزینه‌های آنها را کمتر از واقع نمایش دهد. بنابراین، این ذخیره (که ماهیت هزینه‌ای دارد) زمانی گرفته می‌شود که ارزش روز سرمایه‌گذاری‌ها از بهای تمام‌شده (قیمت خرید) کمتر باشد.
چرا شرکت‌ها ملزم به ذخیره‌گیری برای سرمایه‌گذاری‌های خود هستند؟
استاندارد‌های حسابداری ایران، شرکت‌ها را ملزم به گرفتن ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری (در صورت کاهش قیمت دارایی‌ها به کمتر از بهای تمام‌شده) کرده است؛ خصوصا برای شرکت‌های سهامی عام که در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده‌اند. این الزام در واقع حمایت از سهامداران و استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی است.
فلسفه حسابداری آن نیز به اصل احتیاط برمی‌گردد که باید هزینه ای که محتمل است، شناسایی شود؛ ولی درآمد را فقط زمانی که در عمل تحقق پیدا کرده، شناسایی می‌کنند. اگر شرکتی فرضا برای کاهش ارزش سرمایه‌گذاری کوتاه مدت خود ذخیره در نظر نگیرد در واقع ارزش دارایی خودش را بیشتر از واقع نشان داده و موجب انحراف و اشتباه استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی می‌شود.
چرا افزایش ارزش سهام بر خلاف کاهش ارزش در سود سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری منعکس نمی‌شود؟
همان طور که اشاره شد، با توجه به اصل محافظه‌کاری در حسابداری که بدترین حالت‌ها را برای وضعیت مالی شرکت‌ها در نظر می‌گیرند؛ افزایش ارزش سهام در سرمایه‌گذاری‌ها تا زمان فروش شناسایی نمی‌شود.
تاثیر ذخیره کاهش سرمایه‌گذاری‌ها بر NAV و سود سهام چیست؟
از آنجایی که NAV به نوعی ارزش بازار سبد سهام شرکت را در نظر می‌گیرد، زمانی که ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری برای سهام در نظر می‌گیریم، در قیمت سهام و متعاقب آن سود سهام کاهش رخ می‌دهد و NAV افت می‌کند.
در واقع می‌توان گفت بین ذخیره کاهش سرمایه‌گذاری‌ها و سود سهام و NAV یک نوع رابطه عکس و جود دارد؛ به عبارتی دیگر افزایش ذخیره کاهش سرمایه‌گذاری باعث کاهش NAV و سود سهام شرکت شده و کاهش ذخیره کاهش سرمایه‌گذاری باعث افزایش NAV و سود سهام شرکت می‌شود.
تفاوت ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت چیست و چرا با روش‌های متفاوتی در صورت‌های مالی شناسایی می‌شوند؟
در سرمایه‌گذاری کوتاه مدت، سرمایه‌گذار به دنبال منفعت بیشتر بوده و سهام را به قصد نگهداری طولانی‌مدت خریداری نمی‌کند. استانداردهای حسابداری ایران وضعیت این نوع از سرمایه‌گذاری‌ها را مشخص کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها باید به ارزش معاملاتی در تاریخ ترازنامه در صورت‌های مالی ارائه شوند و رقم کاهش ارزش احتمالی آنها نسبت به قیمت خرید نیز در صورت سود و زیان دوره منعکس می‌گردد.
در سرمایه‌گذاری بلندمدت خرید سهام شرکت‌ها به قصد نگهداری‌ برای‌ مدت‌ طولانی‌ و جهت اهداف استراتژیک است. به واقع، واحدهای تجاری در سرمایه‌گذاری بلندمدت به دنبال کسب سود و پوشش کاهش ارزش زمانی پول نیستند و بیشتر دنبال اهداف بلندمدت خود هستند. بدین ترتیب نگرانی ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری در بلند مدت مثل نگرانی در بخش سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت نمی‌باشد، چون به منظور کسب سود خریداری نمی‌شود. بنابراین، استاندارد حسابداری ایران می‌گوید اگر سرمایه‌گذاری در بلندمدت کاهش ارزش پیدا کرد و مستمر بود و ادامه پیدا کرد (با توجه به نظر کارشناس مستقل) برای آن ذخیره در نظر گرفته ‌شود البته نه برای سال اول بلکه پس از گذشت زمان کافی و اثبات دائمی بودن کاهش ارزش در سال‌های آتی. اما برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت، شرکت‌ها موظفند متناسب با کاهش ارزش سهام، ذخیره کاهش ارزش را شناسایی و ثبت کنند.
ذخایر کاهش ارزش چه زمانی و تحت چه ضوابطی برگشت داده می‌شوند؟
ذخیره کاهش ارزش نسبت به بهای تمام‌شده برای سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در دوره مالی آتی در صورت افزایش ارزش سهام می‌تواند به حساب سود و زیان برگردد و برای این منظور ضوابط خاصی وجود ندارد؛ یعنی هرچه افزایش ارزش سهام در سال آتی بیشتر باشد، برگشت ذخیره کاهش ارزش بیشتر خواهد بود.برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت اگر ثابت شود که افزایش ارزش سهام در بلندمدت باثبات خواهد بود، می‌توانیم این تعدیل (بازگشت ذخیره) را نیز انجام بدهیم.
برخی شرکت‌های سرمایه‌گذاری با انتقال سرمایه‌گذاری‌ها به بخش بلندمدت و استدلال مبنی بر موقت بودن کاهش ارزش از اخذ ذخیره طفره می‌روند. چرا حسابرسان با این اقدام به طور جدی برخورد نمی‌کنند و آیا این عدم اخذ ذخیره تاثیری در ارزش‌گذاری سهام می‌گذارد؟
همان طور که می‌دانید در حسابرسی اصل «اهمیت» در رسیدگی بسیار مهم است. اگر رقم ذخیره کاهش ارزش سرمایه قابل ملاحظه باشد حسابرسان باید به آن توجه کرده و این عدم ذخیره‌گیری را در گزارشات خود درج کنند؛ و بگویند که مبلغ A ریال در حساب‌های ذی‌ربط ثبت نشده، و درصورت ثبت، سود آن سال یا دوره مالی به مبلغ A ریال کمتر خواهد شد و ذخیره کاهش سرمایه‌گذاری نیز به مبلغ A ریال افزایش پیدا خواهد کرد. اگر رقم قابل توجه نباشد، طبق اصل اهمیت می‌توانند به آن توجه نکنند و فقط در نامه مدیریت به آن اشاره شود.
در سرمایه‌گذاری بلند مدت به دلیل اینکه شرکت به دنبال کسب سود نبوده بلکه به دنبال اهداف دیگری است، این عدم ذخیره گرفتن نمی‌تواند تاثیر قابل توجهی روی ارزش‌گذاری سهام داشته باشد. اما در مورد سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت، عدم ذخیره‌گیری بر ارزش سهام تاثیر منفی مستقیمی دارد.
بدین ترتیب با توجه به اینکه میزان تغییرات در ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری با NAV و ارزش سهام رابطه عکس دارد، سهامداران می‌توانند با مدنظر قرار دادن این نکته تصمیمات بهینه را اتخاذ کنند