مسوولیت اجتماعی سازمان، اندیشه‎ای برای گفت‎وگو با جهانیان



کار نماینده ژاپنی نوعی خودکشی به سبک‌ سامورایی بود و هرچند دستان او کمی می‎لرزید و عصبی بود، درماندگی او باید پشت نقاب اعتماد به نفس پنهان می‎شد. شاید او بیش از بسیاری دیگر دریافته باشد که در جهانی پرریسک زندگی می‎کند؛ ریسک بالقوه آسیب دیدن راکتور به خطری بالفعل بدل شده بود و اکنون ریسک‎های دیگری بود که نماینده شجاع ژاپنی را چنین هراسان کرده بود.
اولریش بِک (Ulrich Beck)، جامعه‎شناس بنام آلمانی، از یک ویژگی بنیادین جوامع مدرن نام می‎برد: ریسک‎. به باور او در روزگاری که خوش‎بینی به پیشرفت و در کنترل بودن چیزها را پشت سر گذاشته‎ایم، ریسک‎ها ما را رها نمی‎کنند. انسان‎ها همیشه با ریسک روبه‎رو بوده‎اند، ولی دیگر نمی‎توان ریسک‎ها را تنها برآمده از طبیعت دانست، دست انسان‎ها نیز در این میان پیداست. این ریسک‎های تازه زیست‎محیطی، فناورانه و انسانی با ویژگی جهانی ‎بودن مشخص می‎شوند و قلمرو آن همه آدمیان را دربر‌می‎گیرد، از این روست که ما در جامعه ریسک‎مند جهانی (World Risk Society) زندگی می‎کنیم؛ جامعه‎ای که بر پایه رویارویی با ریسک‎ها ‎ساخته می‎شود. بِک در برابر جهانگیر شدن (Globalization) از جهان‎وطن‎شدن (Cosmopolitization) سخن می‎گوید و اهمیت برگرفتن چشم‎اندازی فراملی برای تحلیل ریسک‎های تازه، یعنی ریسک‎هایی با احتمال کم و پیامدهای زیاد (Low probability and high consequence) را برجسته می‎سازد.
ما امروزه مسائل‌ جهانی داریم و می‎توان دریافت که اهمیت آنها را هم پذیرفته‎ایم، برای نمونه در حوزه محیط‎زیست و در سیاست‎گذاری‎های ملی و حتی شرکتی، بارها و بارها به مفاهیمی همچون پایداری/ پایندگی (Sustainability) پرداخته می‎شود یا دولت‎ها بخش‎هایی با مسوولیت رسیدگی به محیط‎زیست در خود به وجود می‎آورند یا بسیاری سیاستگذاران رشد و توسعه را با صفات پایدار یا سبز همراه می‎کنند. اکنون که اهمیت مسائل جهانی پذیرفته شده است، باید یادآور شد که زیستن در جهانی مشترک انگیزه‎ خوبی برای گفت‎وگو با دیگر کسانی است که مانند ما با این مسائل دست به گریبانند. به زبانی دیگر می‎توان گفت که گشودن معضلات جهانی نیازمند تلاش جهانیان است.
امروزه سازمان‎ها بخشی اساسی از جامعه به شمار می‎آیند و در حل این مسائل هم نمی‎توان نقش آنان را نادیده گرفت، مفهوم «مسوولیت اجتماعی سازمان» می‎تواند بسترساز گفت‎وگوی مشترکی شود که برای پاسخ به مسائل جهانی به آن نیاز داریم. با به‎ کارگیری این آموزه‎هاست که سازمان‎های محلی عضوی کارآمد از جامعه جهانی به شمار می‎آیند. با برگرفتن مسوولیت اجتماعی سازمان، سه‎تایی سود (Profit)، سیاره (Planet)، ستاد (People) با چشم‎اندازی متفاوت ‎نگریسته می‎شود و در کنار رقابت می‎توان به همکاری هم اندیشید. مسوولیت اجتماعی سازمان بیش از هر چیز مسائل‌ مشترکی را طرح می‎کند که همه بر روی اهمیت آن توافق دارند و از این رو گام اصلی برای جست‌وجوی پاسخ هم برداشته شده است.
یکی از اصولی که در بسیاری از چارچوب‎های مسوولیت اجتماعی سازمان، نظیر سیگما (SIGMA) یا ملکول (Molecule)، از آن یاد می‎شود درگیرکردن ذی‌نفعان (Stakeholders involvement) است که به بهره‎گیری از ذی‌نفعان در راستای تعریف و عمل به مسوولیت‎‎ها اشاره دارد. چنین رهیافتی سازمان‎ها را از دیدگاه رقابتی و خودمدار به سوی دیدگاهی همکارانه می‎برد؛ در اینجا مسائل مشخص و بسیار پراهمیت‎اند و هیچ سازمانی به تنهایی از پس آنها برنخواهد آمد، پس باید با همکاری و گفت‎وگو با یکدیگر پاسخ‎ها را دنبال کرد. البته قانون آهنین مسوولیت (هر که بامش بیش برفش بیشتر) هم در کار است و سازمان‎های بزرگ‎تر نقش پررنگ‎تری دارند.
مسوولیت اجتماعی سازمان می‎تواند زمینه هم‎سخنی با جهان پیرامون را برای سازمان‎ فراهم آورد و جایگاه او را نزد همه ذینفعان بهبود بخشد و این به ویژه برای سازمان‎های ایرانی اهمیت فراوان دارد، سازمان‎هایی که بسیاری از آنها را می‎توان با ویژگی‎هایی همچون «جدامانده از جهان» و «جزیره‎ای» بازشناخت. این سازمان‎ها می‎توانند با بهره‎گیری از آموزه‎های مسوولیت اجتماعی سازمان، زبانی تازه را برای خود پدید آورند و با دیدگاه‎ها، مسائل و پاسخ‎های متفاوت با جهان بزرگ‎تر هم‎زبان شوند. برای حل مسائل جهانی تنها توانمندی‎های فنی، دانشی و مالی محلی کافی نیست و باید از داشته‎های دیگر کشورها هم بهره گرفت، زیرا مسئله مشترک، نیازمند تلاش و منابع مشترک است. نمونه‎هایی موفق از این همکاری‎ها را می‎توان در دو کشور ویتنام و فیلیپین دید که جزئیات بیشتر آنها در وبگاه بهره‎وری سبز سازمان بهره‎وری آسیایی (APO) هم در دسترس است.
گفت‎وگو با دیگران به ویژه در شرایط کنونی ما در جهان پراهمیت‎تر هم می‎شود؛ مایی که برای مسوولانه عمل کردن تلاش می‎کنیم، پیامی مثبت به جهان می‎دهیم: «به ما اعتماد کنید، ما شما را نادیده نمی‎گیریم».
*دکتری مدیریت دولتی دانشگاه تهران