دنیای اقتصاد

1390-07-13

جامعه حسابداران رسمی در بوته نقد اعضا


از دیدگاه یک عضو شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران، ضرورت وجود جامعه حسابداران رسمی و تاثیر آن بر کیفیت حسابرسی در کشور، انکارناپذیر است.
آغازی برای رقابت در حرفه حسابرسی
امیر پوریا‌نسب در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد با اشاره به تاریخچه تشکیل این نهاد حرفه‌ای گفت: تا قبل از پیروزی انقلاب بخش خصوصی نیرومندی در کشور وجود نداشت و پس از پیروزی انقلاب نیز تعدادی از شرکت‌های خصوصی به مالکیت دولت درآمدند، بنابراین لزوم تشکیل نهاد حسابرسی خصوصی احساس نمی‌شد، اما از اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70، فرآیند خصوصی‌سازی شتاب گرفت و در پی آن، قانون استفاده از خدمات حسابداران رسمی در مجلس تصویب شد.
عضو جامعه حسابداران رسمی افزود: از زمان تصویب قانون یادشده تا تاسیس «جامعه» هشت سال طول کشید و این تشکل از سال 80 شروع به عضوگیری کرد و حسابرسی به شکل حرفه‌ای و خصوصی برای شرکت‌های خصوصی و عمومی کلید خورد.
پوریانسب تاکید کرد: تردیدی نیست که با تاسیس «جامعه»، رقابت بین موسسات حسابرسی آغاز شد و علاقه‌مندی برای حسابدار رسمی شدن، افزایش یافت، پایبندی به آیین رفتار حرفه‌ای توسعه پیدا کرد و خدمات حسابرسی از کیفیت بالاتری برخوردار شد.
این حسابدار خبره در ادامه به دیگر تاثیرات «جامعه» بر حرفه حسابداری اشاره کرد و افزود: تشکیل «جامعه» به عنوان یک نهاد حرفه‌ای حسابرسی که اعضای آن دارای صلاحیت لازم برای ارائه خدمات حسابرسی و حسابداری بودند، برای نخستین بار، امکان شناسایی حرفه‌ای‌ها از غیرحرفه‌ای‌ها را میسر کرد و افزایش کیفیت خدمات حسابداری و حسابرسی در کشور را موجب شد. این ارتقای خدمات، مستلزم وجود استانداردهای حسابداری و حسابرسی باکیفیت، آموزش مناسب چه در دانشگاه‌ها و چه در آموزشگاه‌های حرفه‌ای و نیز مقررات‌گذاری مرتبط با حسابرسی بوده است.
پوریا‌نسب خاطرنشان کرد: هنگامی که فردی، گواهینامه حرفه‌ای می‌گیرد که توسط مرجعی تایید شده است، این شخص می‌تواند به عنوان یک حرفه‌ای کار کند و این باعث می‌شود افراد غیرحرفه‌ای نتوانند خدمات باکیفیت پایین عرضه کنند. بنابراین اگر کسی در گذشته نمی‌دانست حرفه‌ای‌ها کی هستند الان همه می‌دانند که تشکل حرفه‌ای با دادن گواهینامه، حرفه‌ای‌ها را متمایز کرده است.
معاون سابق شرکت بورس در خصوص تاثیر جامعه حسابداران رسمی بر دیگر سازمان‌ها گفت: این طبیعی است که وقتی تشکل حرفه‌ای وجود نداشته باشد، نمی‌توان بر مقررات، تاثیر لازم را گذاشت اما وقتی تشکل وجود دارد، از قدرت تعامل لازم برای تاثیرگذاری بر مقررات مربوطه برخوردار خواهد بود.
این تعامل به معنی مشارکت در تصمیم‌گیری و فرآیند مقررات‌گذاری است که متاسفانه «جامعه» از این مزیت خود، به خوبی استفاده نکرده و در برخی موارد ضعیف عمل کرده است.
به طور کلی قدرت چانه‌زنی «جامعه» با دیگر سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و... کافی نبوده است.
وی با ارائه یک مثال در توضیح این مطلب گفت: در حال حاضر 8 نفر از اعضای جامعه حسابداران رسمی آمریکا عضو کنگره هستند و اینها هر سال تلاش می‌کنند که تعداد را افزایش دهند؛ زیرا بیشتر تصمیم‌هایی که از تصویب کنگره می‌گذرد بار مالی دارد و دارای پیامدهای اقتصادی و اجتماعی است.
پوریانسب ادامه داد: در بقیه سازمان‌ها نیز این گونه است، بورس، وزارت اقتصاد و... بنابراین ما نیاز به حضور حسابداران رسمی در مجلس، دولت، وزارت اقتصاد، بورس، بانک مرکزی و... داریم.
وی ادامه داد: اگر ما تاکنون نتوانسته‌ایم در سازمان‌های یادشده حضور پررنگی داشته باشیم چون نتوانسته‌ایم به آنها بقبولانیم که باید در تصمیم‌گیری‌ها، طرف مشورت حسابداران قرار بگیرند. اخیرا در کنگره آمریکا مطرح شده است که هر نماینده باید سواد حسابداری داشته باشد زیرا پیامدهای قوانین تصویب شده باید با دانش مالی سنجیده شود.
پوریانسب با تاکید بر لزوم حضور حسابداران رسمی در دولت و مجلس گفت: اگر این اتفاق هم نیفتد، «جامعه» باید با تمام قوا در قوانینی که بار مالی دارند و قوانینی که مربوط به سرنوشت حسابداران رسمی است، حضور موثر داشته باشد.
حتی اگر فرآیند قانون‌گذاری ما کامل نیست، «جامعه» و حسابداران باید از ابزارهایی چون مطبوعات، رسانه‌ها و اینترنت استفاده کرده و کیفیت قوانین تصویب شده را افزایش دهند.
ورود بی‌صلاحیت‌ها ممنوع
وی در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با خبرنگار ما درخصوص ویژگی‌های یک حسابدار رسمی گفت: صلاحیت یک حسابدار با سه ویژگی سنجیده می‌شود: تحصیلات مرتبط، دارا بودن سابقه کار حسابرسی و قبولی در آزمون یکپارچه حسابداران رسمی.
متاسفانه در حال حاضر برخی با توجه به وجود بازار کار درصدند که بدون شرایط یادشده وارد این تشکل شوند. البته در ابتدای تشکیل جامعه نیز برخی این گونه وارد شدند؛ اما گر قرار باشد افرادی که صلاحیت ندارند خدماتی را که نیاز به صلاحیت دارد عرضه کنند، این موضوع در آینده به شهرت حسابداران آسیب می‌زند و شکستی برای مقررات‌گذاری «جامعه» محسوب خواهد شد.
وی یادآور شد: وقتی می‌گوییم حسابدار رسمی یعنی دارا بودن صلاحیت و صرف اینکه کسی در دولت، کار حسابداری، ممیزی و مالی کرده نمی‌تواند حسابدار رسمی شود. حسابدار رسمی یعنی کسی که می‌تواند گزارش حسابرسی را امضا کند، اما برخی قانون‌گذاران متوجه این موضوع نیستند.
موفقیت «جامعه» در آموزش
پوریا‌نسب درباره فعالیت‌های آموزشی جامعه حسابداران رسمی گفت: جوامع حرفه‌ای در امر آموزش از دو مدل پیروی می‌کنند: قبل از پیوستن به تشکل و بعد از پیوستن. همچنین این جوامع برای قبل از پیوستن دو راه در پیش دارند؛ یکی اینکه خودشان آموزش بدهند و با آموزش یادشده و دارا بودن تجربه کاری، عضوگیری کنند و دیگر اینکه افراد حداقل آموزش‌ها را از طریق دانشگاه‌ها دیده و دارای تجربه هم باشند و پس از امتحان به عضویت درآیند.
جامعه حسابداران رسمی ایران از مدل اخیر پیروی می‌کند، البته برای بالا بودن کیفیت خدمات، «جامعه» باید اعضا را مورد سنجش قرار دهند که از دانش روز دنیا در زمینه حسابرسی برخوردار باشند.
وی پیشنهاد کرد: به این منظور می‌توان از سیستم آموزش مستمر استفاده کرد که در این سیستم، هر فرد باید حداقل در سال، تعدادی ساعات آموزشی را بگذرانند. پوریانسب درباره کیفیت آموزش در «جامعه» گفت: تلاش «جامعه» در این زمینه خوب بوده اما عالی نیست.
حاکمیت مترقی
پوریانسب درباره نحوه مدیریت جامعه حسابداران رسمی گفت: «جامعه» جزو معدود تشکل‌هایی است که دو هیات حاکمیتی دارد: شورای عالی که وظیفه نظارتی دارد و هیات مدیره که وظیفه اجرایی دارد، این یک حاکمیت سازمانی بسیار مترقی است.
وی درباره انتخابات شورای عالی «جامعه» گفت: در انتخابات شورای عالی جامعه حسابداران رسمی از حاکمیت سازمانی پیشرفته‌ای استفاده نمی‌شود.
انتظارات صنفی به جای حرفه‌ای
یکی دیگر از حسابداران رسمی در گفت‌وگو با خبرنگار ما در خصوص عملکرد 10ساله جامعه حسابداران رسمی گفت: «جامعه» یک تشکل حرفه‌ای است و انتظارات از آن باید انتظار حرفه‌ای باشد اما متاسفانه بسیاری از افراد، به این تشکل، نگاه صنفی دارند و به دنبال برطرف کردن انتظارات صنفی از آن هستند.
جواد بستانیان افزود: متاسفانه «جامعه» در هماهنگ کردن اعضا موفق نبوده است، حتی در میان 11 نفر اعضای شورای عالی جامعه، هماهنگی وجود ندارد. وی با انتقاد از برخی سازمان‌های مرتبط با حرفه حسابداری گفت: برخی سازمان‌ها در مقابل حسابداران می‌ایستند و حتی قانون را نادیده می‌گیرند. در این شرایط حسابداران نمی‌توانند به صورت انفرادی با آنها برخورد کنند و انتظار می‌رود «جامعه» با آنها برخورد کند؛ اما «جامعه» در این موارد، موضع انفعالی دارد.
بستانیان توضیح داد: به عنوان مثال سازمان امور مالیاتی باوجود تاکید ماده 272 قانون مالیات‌های مستقیم، حسابرسی حسابداران رسمی را نادیده می‌گیرد و ما شاهد تخلفات مالیاتی فراوانی هستیم که به این دلیل رخ می‌دهد؛ یا سازمان بورس که هر 6 ماه یک بار کلیه اطلاعات مربوط به فعالیت موسسات حسابرسی را از آنها دریافت می‌کند و معلوم نیست این اطلاعات به چه منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی درباره اقدامات مثبت «جامعه» گفت: نظارت «جامعه» بر موسسات حسابرسی در تغییر رفتار حرفه‌ای آنها، سازماندهی موسسات و نوع خدمات آنها بسیار موثر بوده است. همچنین برخورد با تخلفات و ارجاع به کمیته‌های مربوطه توانسته است جایگاه، حرفه را در کشور ارتقا دهد.
از سوی دیگر رتبه‌بندی افراد در موسسات حسابرسی براساس آزمون می‌تواند در افزایش کیفیت کار موسسات موثر باشد که این نیز از اقدامات مثبت «جامعه» به شمار می‌رود.
اقتصاد دولتی؛ بزرگ‌ترین مانع رشد «حرفه»
در این زمینه یکی دیگر از حسابداران رسمی بر این باور است که وجود نهادهای حرفه‌ای در هر کشور، مفید و موثر است و کمترین تاثیر آن این است که افراد حرفه را دور هم جمع می‌کند و نیز با تدوین یکسری نظام‌ها که اعضا باید از آن پیروی کنند، هماهنگی ایجاد می‌کند.
غلامرضا سلامی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: عملکرد جامعه حسابداران رسمی می‌توانست بسیار بهتر از این باشد اما متاسفانه این نتیجه حاصل نشد، زیرا اقتصاد ما دولتی است و اصولا در اقتصاد دولتی، حرفه حسابداری رشد نمی‌کند.
وی افزود: به عنوان مثال حرفه حسابداری در بلوک شرق وجود ندارد و حتی کشورهای تازه استقلال یافته این بلوک از خدمات 4 موسسه حسابرسی بین‌المللی استفاده می‌کنند؛ در حالی که جایگاه این حرفه در بلوک غرب بسیار بالاست.
سلامی ادامه داد: اقتصاد کشور ما آن‌طور که باید، رقابتی نبوده، بنابراین حرفه حسابرسی تاثیر چندانی نداشته و موثر نبوده است، البته بخش مهمی از حسابرسی از طریق سازمان حسابرسی در اختیار دولت بوده و هنوز هم قدرت اول حسابرسی در اختیار این سازمان است.
این در حالی است که کشورهای پیشرفته، نگاه بهتری به حرفه حسابداری دارند زیرا اقتصاد آنها دولتی نیست.
فرصت‌سوزی حرفه‌ای
سلامی درباره انتظارات اعضا از «جامعه» گفت: به عنوان یک عضو، انتظار می‌رفت که از فرصت تاریخی که در سال 80 در اختیار حرفه قرار گرفت و با اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم و ماده 272 نمود پیدا کرد، استفاده خوبی می‌شد اما آنطور که باید و شاید از این فرصت استفاده نشد.
وی افزود: به دلیل کوتاه‌بینی برخی افراد، اعتمادی که باید از سوی دولت، دستگاه‌ها و مردم به جامعه می‌شد، شکل نگرفت و اگرچه تعداد افرادی که از این فرصت، سوءاستفاده کردند اندک بود، اما اثر خود را گذاشت.عضو انجمن حسابداران خبره ایران خاطرنشان کرد: هنگامی که فساد و سوءاستفاده در جامعه رشد پیدا کند، حسابرس نیز نمی‌تواند از این روند مستثنی باشد و حتی ممکن است برخی مقامات ناظر نیز تحت تاثیر قرار گیرند، اما چون حرفه حسابداری و حسابرسی در تمام دنیا مقدس است، انتظار این بود که بیشتر از این، حریم این تقدس حفظ شود.
سلامی در ادامه به طرح برخی انتقادات از برخورد دولت با «جامعه» پرداخت و گفت: همان طور که در قانون ایجاد جامعه حسابداران رسمی آمده، این نهاد، یک تشکل غیرانتفاعی، غیرسیاسی و غیردولتی تلقی شده و به آن اجازه داده شده که به صورت خودانتظام رشد کند اما در عمل، روز به روز دخالت دولت در آن بیشتر شد و ما شاهدیم که روز به روز نظارت شورای عالی جامعه محدودتر و نهادهای دولتی موجود در جامعه قوی‌تر شدند، در حالی که انتظار می‌رفت عکس این اتفاق بیفتد.
وی سپس گفت: به تازگی اساسنامه‌ای توسط دولت برای جامعه تصویب شده که این نهاد را بیشتر شبیه یک نهاد دولتی کرده تا یک نهاد مدنی. از طرف دیگر دستگاه‌های مختلف مانند بانک مرکزی و بورس ضوابط خاصی برای انتخاب حسابرس گذاشته‌‌اند که این برخلاف اصل استقلال حسابرسان است.سلامی یادآور شد: سازمان حسابرسی نیز قرار بود کارهای بزرگ دولتی انجام دهد؛ اما در حال حاضر به شکل سابق خود برگشته است که این جریان صحیح نیست.
سلامی تاکید کرد: این موارد باید ریشه‌یابی شود؛ زیرا ممکن است دولت نیز در برخی موارد مقصر نباشد زیرا باید حاکمیت خود را تقویت کند اما این حاکمیت باید به شکل نظارت باشد نه دخالت.
غفلت از حضور حسابرسان
وی در خصوص تاثیرگذاری حسابرسان در نهادهای قانون‌گذار گفت: در چند سال گذشته حسابداران و حسابرسان در بحث اصلاح و تدوین قوانین مالی و مالیاتی دخیل بودند و در تدوین قانون بازار اوراق بهادار، اصلاحیه قانون تجارت و... از حرفه حسابداری استفاده زیادی شد؛ اما در چند سال اخیر بین دولت، مجلس و حرفه حسابداری فاصله افتاده است و باوجود همه تلاش‌ها به دلیل وجود برخی مسائل به مسائل حرفه‌ای توجه چندانی نشده است.سلامی ادامه داد: نتیجه بی‌توجهی و اهمیت ندادن به حرفه حسابرسی، سوءاستفاده‌هایی است که امروزه شاهدیم که از نبود سیستم‌های کنترل داخلی کارآ و فقدان سیستم حاکمیت شرکت‌ها در بنگاه‌ها ایجاد شده است.
سلامی در پایان گفت: کسانی می‌توانند در ایجاد سیستم‌های کنترل داخلی کمک کنند که از اعضای حرفه حسابداری باشند؛ اما متاسفانه این فرصت از دست رفت اما شاید مسوولان با اتفاق اخیر در نگاه خود به این حرفه تجدیدنظر کنند.