هزینه، قیمت و ارزش


شکایت بالا علیه شرکت‌های نفتی یک نمونه از باور نادرست رایج و بسیار دیرپا است (یک نمونه که علت آن هم حرکات هیجانی قیمت‌ها است.) باور نادرست این است که ما باید قیمت‌ها را بر اساس هزینه تاریخی (یعنی این که چه هزینه‌ای برای آن کالا صرف شده است) تعیین کنیم به جای این که از هزینه فرصت (اکنون آن کالا چه ارزشی دارد) استفاده کنیم.
مثال نفت خیلی راحت به کمک ما می‌آید تا تحلیل کنیم چرا قیمت‌ها باید بر اساس هزینه فرصت از دست رفته تعیین شوند. فرض کنید شرکت‌های نفتی مقداری موجودی نفت نگهداری می‌کنند که با قیمت‌های پایین‌تری خریداری کرده‌اند. سپس قیمت نفت ناگهان بالا می‌رود. چه اتفاقی می‌افتد اگر آنها ‌موجودی نفت خود را با قیمت سابق بفروشند و تا زمانی که محموله جدید نفت گران شده را خریداری نکرده‌اند قیمت‌ها را افزایش ندهند؟
ابتدا فرض کنید قیمت نفت بالا می‌رود اما هرگز کاهش نمی‌یابد. هر دفعه که قیمت افزایش می‌یابد، وقتی شرکت‌های نفتی موجودی قبلی خود را با قیمت کمتر به فروش می‌رسانند آنها ‌قادر به جایگزین کردن همان مقدار نفت بدون قرض گرفتن، از دست دادن سایر دارایی‌ها یا افزایش دادن مقدار سرمایه خود نخواهند بود.
اگر هر بار که قیمت افزایش می‌یابد آنها ‌به این شیوه رفتار کنند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ وام گرفتن آنها ‌مرتب افزایش می‌یابد، البته زمانی می‌رسد که آنها ‌دیگر قادر به وام گرفتن نخواهند بود و تولید نفت متوقف خواهد شد. روش دیگر این است که آنها ‌از سایر دارایی‌های خود استفاده می‌کنند تا تمام شوند و باز هم تولید نفت متوقف می‌شود. درباره افزایش دادن سرمایه جدید چه می‌گوییم؟ آیا این روش به آنها ‌کمک می‌کند تا تولید نفت متوقف نشود؟ اینجا هم پاسخ دوباره «خیر» است. چه کسی حاضر است در این فعالیت سرمایه‌گذاری کند در حالی که می‌داند هر زمان که قیمت ماده خام در آن فعالیت بالا می‌رود مقداری از سرمایه‌گذاری از دست خواهد رفت؟
به عبارت دیگر، تحت این فرض که قیمت‌های نفت می‌توانند بالا بروند، اما پایین نیایند، فروش موجودی نفت با هزینه تاریخی و نه هزینه فرصت، تضمین می‌دهد که شرکت‌های نفتی از کسب و کار بیرون انداخته می‌شوند و تولید نفت متوقف می‌گردد.
اما قیمت‌های نفت البته هم افزایش و هم کاهش می‌یابند. آیا این اتفاق بر نتیجه‌گیری ما که موجودی‌ها را باید به هزینه فرصت فروخت تاثیری نمی‌گذارد؟ در این حالت، اگر شرکت‌ها همیشه با هزینه فرصت قیمت‌گذاری شوند آنها ‌قیمت‌ها را بالا می‌برند هر وقت قیمت مواد خام افزایش یابد و قیمت‌ها را پایین می‌آورند هر زمان قیمت مواد خام کاهش یابد- بنا بر این وقتی قیمت‌ها بالا می‌رود «سود باد آورده»می‌برند و وقتی قیمت‌ها کاهش می‌یابد «زیان‌ باد آورده» متحمل می‌شوند. در چنین حالتی، آیا قیمت‌گذاری بر اساس هزینه تاریخی، کاملا رضایت بخش نخواهد بود؟ برای این که قیمت‌های خرده‌فروشی هنوز افزایش و کاهش می‌یابد، با یک وقفه بستگی به این دارد که چه مدت زمان لازم است تا موجودی قبلی تمام شود و ماندگاری تولید نفت مورد تهدید قرار نگیرد. پاسخ این است که حتی در آن زمان هم قیمت‌گذاری هزینه تاریخی یک اشتباه خطرناک خواهد بود. چرا؟ چون همیشه این امکان است که تغییر قیمت نفت در جهت معکوس خود حرکت نکند یا این که روند قیمت‌ها مسیر رو به بالا داشته باشد. دوباره در اینجاست که صنعت با تهدید کوچک شدن و محو و نابودی روبه‌رو خواهد شد.
قیمت‌گذاری با هزینه فرصت هیچ اثر زیانباری بر مصرف‌کننده در کوتاه مدت ندارد و جلوی تهدید فروپاشی صنعت را می‌گیرد. تحلیل مشابه را می‌توان برای کاهش قیمت نفت مطرح کرد که معمولا استثنا است. اگر قیمت‌گذاری بر اساس هزینه تاریخی و نه هزینه فرصت باشد، صنعت بدون هیچ حد و مرزی گسترش پیدا می‌کند! پس نتیجه‌ای که می‌گیریم این است که قیمت‌گذاری با هزینه فرصت، باعث تخصیص کارآی منابع کمیاب اقتصادی می‌شود. قیمت‌گذاری با هزینه تاریخی می‌تواند باعث فروپاشی صنایعی شود که محصولاتشان را مردم می‌خواهند و بابت آن پول خواهند داد. قیمت‌گذاری هزینه فرصت، کار خردمندانه و قیمت‌گذاری هزینه تاریخی کار احمقانه‌ای است.