یکی از معیارهای مهم سرمایه‌گذاران برای فعالیت در یک بازار، درجه توسعه‌یافتگی آن و سطح کمی و کیفی خدمات ارائه شده و رویه‌های عملیاتی و مقرراتی بازار است.

دسته‌بندي بازارهاي سرمايه براساس درجه توسعه‌يافتگي

با توجه به اين موضوع، از سال‌هاي گذشته، شركت‌هاي بين‌‌المللي ارائه‌كننده شاخص مانند فوتسي و مورگان استانلي، معيارهاي مختلفي براي طبقه‌بندي بازارهاي سرمايه كشورها از نظر درجه توسعه‌يافتگي طراحي كرده‌اند كه براساس آن و با در نظرگرفتن برخي معيارهاي كمي و كيفي، بازارهاي اوراق بهادار را به سه دسته توسعه‌يافته، نوظهور و در حال توسعه تقسيم‌بندي مي‌كنند كه اين دسته‌بندي مي‌تواند به‌عنوان علامتي براي هدايت سرمايه به اين بازارها در نظر گرفته شود.
داوجونز، از سال 2011، روش متفاوتي براي اين منظور طراحي و ارائه كرده است كه علاوه بر قواعد كلي و معيارهاي متعارف از ديدگاه‌ فعالان بازار و اعضاي كميته طبقه‌بندي هم براي طبقه‌بندي نهايي استفاده مي‌كند.
بنابراين، اين روش برخلاف روش‌هاي قبلي، كاملا رياضي و بر مبناي قواعد كمي نيست و مي‌تواند نتايج بهتري در شرايط خاص ارائه كند.
البته اين روش هم همانند روش‌هاي قبلي، بازار سرمايه كشورها را به سه دسته توسعه‌يافته، نوظهور و در حال توسعه تقسيم‌بندي مي‌كند و مبناي آن هم سه معيار كلي، ساختار بازار و چارچوب نظارتي، محيط معاملاتي و كارآيي عملياتي است. اين سه معيار، ويژگي‌هايي هستند كه بيشتر توسط سرمايه‌گذاران و براي تعيين درجه نسبي توسعه‌يافتگي و راحتي انجام معامله در بازارها مورد توجه قرار مي‌گيرند.
جنبه‌هاي مختلف اين سه معيار در جدول 1 نشان داده شده است.
ملاحظه مي‌شود، بخش عمده‌اي از محورها به ارزيابي سرمايه‌گذاران خارجي از بازار مربوط مي‌شود. چرا كه انتظار مي‌رود سرمايه‌گذاران خارجي در قياس با سرمايه‌گذاران داخلي و با توجه به گزينه‌هاي موجود سرمايه‌گذاري، بهتر بتوانند در مورد سطح كمي و كيفي هر بازار، اظهار نظر كنند.
البته همان‌طور كه پيش‌تر بيان شد، ارزيابي كاملا به‌صورت رياضي و براساس سطح كمي اين معيارها انجام نمي‌شود و در كنار معيارها، بازخوردهاي دريافتي از بازار نيز در رتبه‌بندي كلي مدنظر قرار مي‌گيرد. براين اساس، بازارها به سه دسته تقسيم مي‌شوند.
بازارهاي توسعه‌يافته: بازارهايي كه كاملا در دسترس سرمايه‌گذاران خارجي هستند و از سرمايه‌گذاران خارجي حمايت مي‌كنند.
بازارهاي نوظهور: اغلب دسترسي پذيري كمتري نسبت به بازارهاي توسعه يافته دارند. اما از سطح قابل قبولي از باز بودن برخوردارند.
بازارهاي در حال توسعه: به‌طور معمول چندان در دسترس سرمايه‌گذاران خارجي نيستند و در برخي موارد، محدوديت‌هاي قابل‌توجهي در ساختار مقرراتي و محيط عملياتي آنها وجود دارد. اين بازارها در مراحل اوليه توسعه قرار دارند و از ثبات لازم برخوردار نيستند.
جدول 2 آخرين طبقه‌بندي انجام‌شده توسط داوجونز در مارس 2011 را نشان مي‌دهد.
هرچند با توجه به محدوديت‌هاي موجود، بازار سرمايه كشور در اين دسته‌بندي مورد بررسي قرار نگرفته است. اما براساس شواهد، به‌نظر مي‌رسد ايران در گروه بازارهاي در حال توسعه قابل دسته‌بندي باشد.
نگاهي دوباره به معيارها نشان مي‌دهد، ايجاد دسترسي به بازار براي سرمايه‌گذاران خارجي، رفتار برابر با آنان و همچنين حذف محدوديت‌هاي معاملاتي براي خارجيان و سهولت ورود و خروج منابع خارجي يكي از مهم‌ترين معيارها براي تعيين سطح توسعه‌يافتگي بازارها است. بنابراين، ضروري است در كنار تقويت ساختارهاي قانوني، بهبود سيستم‌هاي معاملاتي و عمليات تسويه و پاياپاي و تلاش براي بهبود نقدشوندگي از طريق معرفي ابزارهاي جديد و سازوكارهاي معاملاتي متنوع كه در سال‌هاي اخير مورد توجه قرار گرفته‌اند، توجه لازم به برنامه‌هاي جذب سرمايه‌گذاران خارجي در دستور كار دولت و مقامات بازار سرمايه كشور قرار گيرد. بديهي است در اين ارتباط، علاوه بر اصلاح مقررات سرمايه‌گذاري خارجي و رفع محدوديت‌هاي موجود براي انتقال منابع، توسعه فعاليت‌ نهادهاي مالي خارجي در كشور كه ايجاد‌كننده دسترسي سرمايه‌گذاران خارجي به بازار هستند بايد به‌طور جدي پيگيري شود. زيرا باور دارم كه بازار سرمايه ايران با توجه به قابليت‌ها و ظرفيت‌هاي موجود، توانايي گذر از شرايط فعلي و دست‌يابي به سطح بالاتري از توسعه‌يافتگي برخوردار است.
* معاون مطالعات اقتصادي و توسعه بازار شركت بورس