مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها یا CSR موضوع حساسیت‌برانگیز و رو به توجه در سال‌های اخیر بوده است تا آنجا که سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و اتحادیه اروپا، استانداردهایی را در این زمینه ارائه کرده‌اند.

 
مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR)
 
مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها یا CSR موضوع حساسیت‌برانگیز و رو به توجه در سال‌های اخیر بوده است تا آنجا که سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و اتحادیه اروپا، استانداردهایی را در این زمینه ارائه کرده‌اند.
بنیاد مدیریت کیفیت اروپا EFQM که بنیادی وابسته به اتحادیه اروپاست، در مدل الگوی تعالی خود برای سازمان‌ها، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را به عنوان یکی از ارزش‌های هشت‌گانه خود معرفی کرده است. همچنین، یکی از معیارهای نه‌گانه خود را برای ارزیابی شرکت‌ها، به این امر اختصاص داده و هشت درصد از امتیار کل ارزیابی یک سازمان را برای این معیار قائل است. توجه مدل EFQM به مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عدم توجه مدل مالکوم بالدریج اروپا و مدل دمینگ ژاپن به این امر، حاکی از حساسیت‌های جامعه اروپایی نسبت به مسئولیت اجتماعی شرکت‌هاست.
سرامدی، یعنی فراتر رفتن از چارچوب الزاماتی قانونی که سازمان براساس آنها فعالیت کرده و برای درک و براورده‌سازی انتظارات ذینفعان سازمان در جامعه، تلاش می‌کنند.
سازمان‌های سرامد به عنوان سازمان‌هایی پاسخگو، برای شفافیت و پاسخگویی به ذینفعان خود در قبال عملکردشان، روشی بسیار اخلاقی در پیش می‌گیرند. این سازمان‌ها حساسیت و توجهی ویژه به پاسخگویی اجتماعی و حفظ ثبات زیست ‌بوم سازمان در حال و آینده دارند و این دیدگاه را ترویج می‌کنند. مسئولیت اجتماعی در ارزش‌های این سازمان‌ها بیان شده است. آنها از طریق مراوده باز با ذینفعان، انتظارات و مقررات محلی و جهانی را درک و رعایت کرده و از آن فراتر می‌روند.
این سازمان‌ها ضمن توجه به مدیریت ریسک، در پی فرصت‌هایی برای تعریف پروژه‌هایی با جامعه هستند که منافع دوسویه داشته و برانگیزنده و نگهبان اعتماد ذینفعان به سازمان باشد. آنها به تاثیرات حال و آینده سازمان بر جامعه آگاهی دارند و سعی بر این دارند که تاثیرات نامطلوب سازمان بر جامعه را به حداقل برسانند.
گرم شدن کره زمین، تولید گازهای گلخانه‌ای و تخریب محیط زیست، در سال‌های اخیر توجه جوامع و دولت‌ها را به افزایش نقش شرکت‌ها در زمینه تولید دوستدار محیط زیست و محصول سبز افزایش داده است.
● مزایای ناشی از به‌کارگیری این مفهوم در سازمان، عبارتند از:
▪ بهبود تصویر سازمان در جامعه
▪ افزایش ارزش نام تجاری
▪ دسترسی بیشتر به منابع تامین مالی
▪ محیط کار ایمن‌تر و بهداشتی‌تر
▪ مدیریت ریسک و ساختار حاکمیتی قوی‌تر
▪ کارکنان با‌انگیزه‌تر
▪ وفاداری مشتری
▪ افزایش اعتماد ذینفعان به سازمان
مثلا، شرکت والئو نتایج زیر را پس از کسب ۴۵ درصد افزایش درامد، گزارش کرده است:
▪ کاهش در مصرف انرژی از ۱۹۹۵ تاکنون به میزان ۱۵ درصد
▪ کارکنان باانگیزه‌تر
▪ وفاداری مشتری
▪ افزایش اعتماد ذینفعان به سازمان
مثلاً شرکت والئو نتایج زیر را پس از کسب ۴۵درصد افزایش درامد، گزارش کرده است:
▪ کاهش در مصرف انرژی از ۱۹۹۵ تاکنون به میزان ۱۵درصد
▪ کاهش مصرف آب ۲۴ درصد
▪ کاهش بخارهای ناشی از حلال‌ها ۴۴ درصد
برخی شرکت‌ها مانند الکترولوکس، محصولات سبز خود را به عنوان اهرم استراتژیک خویش مطرح می‌کنند. شرکت‌های معتبر، گزارش سالانه مسئولیت اجتماعی خود را همزمان با بیلان مالی خود منتشر می‌کنند.
در این مدل، الزام EFQM درخصوص مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به شکل زیر تعریف شده است:
«سازمان‌های سرامد به طور فراگیر نتایج برجسته مرتبط با جامعه را اندازه‌گیری نموده و به آنها دست می‌یابند.»
نکته مهم این است که هر بنگاه، ابتدا باید آلاینده‌های حاصل از عملیات تولید خود را کاهش داده و کنترل کند. دیگر الزامات، مانند کمک به نیازمندان، در مرتبه بعدی قرار می‌گیرد.
زیر معیارهای نتایج جامعه برای شرکت‌ها در این مدل، عبارتند از:
▪ سنجش شاخص‌های ادراکی
این شاخص‌ها، نمایانگر تصورات و استنباط‌های جامعه درباره سازمان بوده و از طریق روش‌هایی نظیر:
ـ نظرسنجی،
ـ تحقیق میدانی،
ـ گزارش‌ها،
ـ همایش‌های عمومی،
ـ سمینارهای عمومی و مراجع دولتی،
ـ به دست می‌آیند.
با توجه به هدف سازمان، شاخص‌های جامعه می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
۱) سنجش تصویر کلی سازمان نزد جامعه
سازمان‌ها باید تصویر عمومی خود نزد جامعه و ذینفعان نزدیک را بسنجند، پایش کنند و بهبود دهند. هر سازمان، باید تعریفی مشخص از جامعه نزدیک خود ارائه کرده و آن را شناسایی کند و خط‌مشی خود را درخصوص هریک از اجزای آن تعریف کند.
مانند: پاسخگویی به تماس‌های بیرونی، یک استخدام‌کننده مسئول و عادل، عضوی مسئول در جامعه
▪ عملکرد به عنوان شهروند مسئول
مانند انتشار اطلاعات مرتبط با جامعه، ایجاد موقعیت‌های برابر، تاثیر بر اقتصاد محلی، ملی و جهانی، ارتباط با مسئولین و سازمان‌های مرتبط، رعایت رفتار اخلاقی.
▪ همکاری با انجمن‌ها و گروه‌های محلی
مانند همکاری در آموزش‌های رسمی و حین کار، مشارکت دادن بخش‌هایی از جامعه در فعالیت‌های مرتبط، پشتیبانی از خدمات رفاهی و پزشکی، پشتیبانی از فعالیت‌های ورزشی و امور تفریحی، تلاش‌های داوطلبانه و بشردوستانه.
کاهش و جلوگیری از آسیب‌ها و صدمات ناشی از فعالیت‌های سازمانی یا ناشی از محصولات سازمان در تمامی چرخه عمر محصول
مانند کاهش خطرات مرتبط با سلامتی و حوادث، کاهش سروصدا و بوی نامطبوع، کنترل خطرات (ایمنی)، کاهش آلودگی و گازهای سمی، تجزیه و تحلیل زنجیره تأمین بهینه، ارزیابی عملکرد محیطی و ارزیابی چرخه عمر.
این شاخص، مهمترین شاخصی است که باید پایش شود.
ارائه گزارش در مورد فعالیت‌هایی که به نگهداری و پایداری منابع، کمک می‌کنند
مانند انتخاب روش حمل و نقل، تاثیرات زیست‌محیطی، کاهش و حذف ضایعات و بسته‌بندی، جایگزینی مواداولیه و دیگر ورودی‌ها، استفاده مناسب از تسهیلاتی مانند گاز، آب و برق، استفاده از مواد قابل بازیافت.
۲) سنجش شاخص‌های عملکردی
این شاخص‌ها، معیارهایی داخلی هستند که سازمان از آنها برای نمایش، درک، پیش‌بینی و بهبود عملکرد خود نسبت به جامعه و تصورات جامعه نسبت به سازمان، استفاده می‌کند.
شاخص‌های عملکردی جامعه، براساس هدف سازمان می‌توانند شامل موارد قید شده در شاخص‌های ادراکی و یا موارد زیر باشد:
▪ کنترل تغییرات در سطح استخدامی
▪ استخدام افراد محلی، سیاست عدم اخراج کارکنان و ...
مراودت با مسئولین و سازمان‌ها درخصوص: دریافت تاییدیه یا گواهینامه، اخذ مجوزها، واردات و صادرات، برنامه‌ریزی، ترخیص محصولات
تقدیرنامه‌ها و جوایز دریافتی
مانند تبادل اطلاعات مرتبط با تجارب موفق در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی، ممیزی وگزارش به جامعه.
● جمع‌بندی
رعایت موارد زیر، برای پیاده‌سازی گام به گام کسب نتایج جامعه توسط هر شرکت، الزامی است:
۱) شناسایی ذینفعان جامعه و تعیین سیاست‌های ایده‌آل برای هریک
۲) تدوین رویکردها، فرایندها و شاخص‌ها برای دستیابی به سیاست‌ها
۳) اطمینان از پشتیبانی رهبران شرکت از سیاست‌ها و رویکردها
۴) اطمینان از پشتیبانی کارکنان از سیاست‌ها و رویکردها
۵) تخصیص بودجه و اجرای رویکردها و فرایندهای فوق
۶) اندازه‌گیری موفقیت خود با شاخص‌های ادراکی از دیدگاه جامعه و عملکردی
۷) بررسی بودجه و نتایج و بازنگری  
 
منابع مدل سرامدی EFQM از ایده تا عمل، دکتر نجمی، ۱۳۸۲ جزوه راهنمای معیار نتایج جامعه EFQM انجمن مدیریت کیفیت ایران WWW.EFQM.ORG