دنیای اقتصاد

1389-10-21

بخشنامه بانک مرکزی در مورد جمع‌آوری ایران‌چک‌ها
فاطمه بهادری

اداره مطالعات و مقررات بانکی این بانک در بخشنامه‌ای به همه بانک‌های دولتی، غیردولتی، شرکت دولتی پست بانک و موسسه اعتباری توسعه، برای فراهم آوردن بستر مناسب جهت اجرای قوانین و مقررات ناظر بر مبارزه با پولشویی، «دستورالعمل نحوه تولید، توزیع، جمع‌آوری و ابطال ایران چک بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران » را ابلاغ کرده است.
دستورالعمل یاد شده از تاریخ پنجم بهمن ماه امسال صرفا در خصوص ایران چک‌های یک میلیون (1000000) ریالی بوده و به بانک‌ها تاکید شده این دستورالعمل در اسرع وقت به همه واحدهای ذی‌ربط ابلاغ و بر حسن اجرای آن نظارت دقیق به عمل آید.
همچنین در این اطلاعیه آمده است ایران چک‌های پانصد هزار (500000) ریالی فعلا مشمول دستورالعمل فوق‌الذکر نیستند.
در بخشنامه مورد اشاره تاکید شده است؛ بانک‌ها و موسسات اعتباری با بهبود روش‌های انجام کار، گسترش و ترویج بانکداری الکترونیک واستفاده از دیگر ابزارهای پرداخت، به ویژه ابزارهای پرداخت الکترونیکی، باکاهش تدریجی اتکای خود به این ابزار پرداخت، با بهره‌مندی از منافع حاصل از خدمات بانکداری الکترونیک، بیش از پیش در پی کسب رضایت خاطر مشتریان و کاهش هزینه‌های خود برآیند.
بهمنی پیش‌تر از خروج این چک‌پول‌ها خبر داده وگفته بود ایران چک‌ها از پنجم بهمن ماه جمع‌آوری می‌شود که در مرحله اول این طرح شامل ایران‌چک‌های یکصد هزار تومانی می‌شود.
همچنین وی در پنجاهمین سالگرد تاسیس بانک مرکزی در مرداد ماه گذشته از سکه 500 تومانی رونمایی کرده بود. پیش‌تر نیز بانک مرکزی اسکناس‌های 10هزار تومانی را به بازار وارد کرد تا به این ترتیب اسکناس درشت‌تر جایگزین ایران‌چک‌هایی شود که در حدود دو سه سال گذشته مهمان بازار پولی کشور بوده‌اند.
رییس کل بانک مرکزی که از آغاز جمع‌آوری ایران‌چک‌های یکصد هزار تومانی از پنجم بهمن‌ماه آینده خبر داده بود، ظهرنویسی ایران چک‌ها را به عنوان اولین گام خارج کردن آنها اعلام کرد.
وی جمع‌آوری ایران چک‌ها را به خاطر کنترل و پیشگیری از پولشویی اعلام کرد.
به این ترتیب مردم موظف خواهند بود در زمان دریافت این چک‌‌ها از بانک‌ها حتما ایران‌چک‌های یکصد هزار تومانی را پشت‌نویسی و امضا کنند و در عین حال باید شماره ملی خود را نیز در پشت این چک‌ها بنویسند.
بعد از اینکه ایران‌چک‌ها از بانک‌ها دریافت و در مبادلات روزمره مورد استفاده قرار گرفتند و در نهایت به بانک‌ها برگشتند، بانک‌ها مجددا از آورنده ایران چک امضا گرفته و چک‌پول‌ها را سوراخ و باطل می‌کنند. بهمنی با تاکید بر اینکه در نتیجه حالت مذکور ایران‌چک‌ها دیگر مانند اسکناس در جامعه مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، ادامه داد: با اجرای این امر ابهام ایران‌چک‌ها مبنی بر اسکناس یا چک بودن آنها برطرف می‌شود.
این مقام مسوول در شبکه بانکی کنترل پولشویی را یکی از مهم‌ترین اثرات جمع‌آوری ایران‌چک‌های ۱۰۰ هزار تومانی عنوان و تصریح کرد: با این طرح بانک مرکزی مسائل پولشویی در فرآیند رد و بدل شدن پول گرفته می‌شود.
انتشار اسکناس‌های ۵۰ هزار تومانی
اما بهمنی افزایش حجم اسکناس‌ها در مقابل جمع آوری ایران چک‌ها را نیز مدنظر داشته و تاکید می‌کند به دلیل اینکه هم‌اکنون ایران‌چک‌های ۵۰ هزار تومانی در دستگاه‌های خودپرداز قرار دارند و بانک مرکزی قصد دارد فشار کمبود اسکناس به مردم وارد نشود، جمع‌آوری این چک‌ها را منوط به افزایش اسکناس‌های ۱۰ هزار تومانی یا انتشار اسکناس‌های ۵۰ هزار تومانی می‌داند.
وی زمان جمع‌آوری ایران چک‌های 50 هزار تومانی را زمانی دانست که اسکناس‌های ۱۰ هزار تومانی به حد کافی منتشر شده و در دستگاه‌های خودپرداز فقط از این اسکناس‌ها استفاده شود. آن وقت بانک مرکزی می‌تواند مجددا برای ایران‌چک‌های ۵۰ هزار تومانی نیز این طرح را اجرا کند.رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه برای انتشار اسکناس‌های ۵۰ هزار تومانی نیاز به مجوز مجلس است، در واکنش به برخی اخبار مبنی بر جعلی بودن اسکناس‌های ۱۰ و پنج هزار تومانی، اظهار کرد: اسکناس‌های ۱۰ هزار تومانی از نظر امنیتی در جایگاه بسیار بالایی قرار دارند و به هیچ وجه امکان جعل این اسکناس‌ها وجود ندارد.
اولین دوره جمع‌آوری چک‌پول‌ها
ایران‌چک‌ها که در زمان ریاست کلی طهماسب مظاهری و به صورت متحدالشکل در بانک مرکزی منتشر شده‌اند، به دنبال روند رو به رشد بی‌انضباطی‌های بانک‌ها برای انتشار چک پول شکل گرفت. محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهوری به عنوان انتقاد از عملکرد نظام بانکی در گفت‌وگویی که سه سال پیش در تلویزیون مطرح کرد یکی از علل نرخ تورم بالا را انتشار بی‌ضابطه چک پول‌ها توسط بانک‌ها اعلام کرد.
مظاهری که در آن زمان رییس کل بانک مرکزی بود نیز طرحی را اجرا کرد که چک‌پول‌هایی را که تا آن زمان توسط هر بانک وبا نام خود بانک منتشر می‌شد، جمع‌آوری کرده و ایران چک با شکل و شمایلی واحد توسط بانک مرکزی منتشر شد.
این کار باعث شد تا چک‌پول‌هایی که بعضا موجب افزایش گردش پول شده بودند و حجم‌شان به بیش از حجم پول رسیده بود، جمع‌آوری شوند. حجم ایران چک‌ها در آن زمان به بیش از 13 هزار میلیارد تومان رسیده بود. در زمان مظاهری سه سناریو برای تقویت پول ملی بررسی می‌شد که به نظر می‌رسد با جمع‌آوری چک پول‌ها این سه سناریو شکل جدیدی به خود بگیرد.
برنامه میان‌مدت سیاست‌های پولی
گرچه ایده حذف صفر‌ها از اسکناس‌ها یا انتخاب واحد رایج پول کشور از مدت‌ها قبل مطرح بود، اما این ایده پس از تجربه موفق کشور ترکیه در اصلاح پولی و حذف شش صفر از اسکناس‌هایش، قوت گرفت. طرح اصلاح پول کشور که در دو قالب حذف یک تا سه صفر و انتخاب نام واحدی مانند ریال یا تومان که در سال‌های قبل بیش از پیش مورد توجه بود، همواره از سوی کارشناسان و مسوولان بانک مرکزی منوط به کنترل نرخ تورم و ثبات اقتصادی برشمرده شده است. اجرای این طرح که به نظر می‌رسد با توجه به شرایط متغیر اقتصادی حاصل از هدفمند کردن یارانه‌ها فعلا به فراموشی سپرده شده است، جزو برنامه‌های میان‌مدت سیاستی پولی کشور است.
چهار گزینه اصلاح ساختار پولی کشور
رامین پاشایی فام مدیرعامل فعلی بانک سپه که دو سال پیش در بانک مرکزی سمت معاون اقتصادی بانک مرکزی و سپس مشاور رییس کل بانک مرکزی را به عهده داشت در مصاحبه‌ای در آن زمان در خصوص اصلاح ساختار پولی کشور اظهار می‌دارد که در حال حاضر در ایران همه بر بانکداری الکترونیکی اتفاق نظر دارند و به دنبال افزایش این سیستم هستند. می‌دانید که سرانه اسکناس در کشور ما بالاست که علامت مناسبی نیست، بنابراین جایگزین این سیستم با نوع فیزیکی اسکناس یکی از گزینه‌های توافق شده است. در کنار این گزینه، اما بحث انتشار اسکناس درشت، حذف صفر یا تعادل برابری ریال با طلا براساس قانون پولی و بانکی مدنظر است.
وی به عنوان یکی از مطلعین چگونگی اصلاح ساختار پولی کشور در خصوص سیاست‌های دو سال گذشته می‌گوید: درباره انتشار اسکناس درشت که جامعه این تقاضا را داشته و نظام بانکی هم تلاش کرده این تقاضا را جواب دهد انتشار چک‌پول‌ها در این راستا است. البته انتشار چک‌پول‌های بانک مرکزی با هدف ساماندهی آن بود. اما درباره اصلاح پولی تفسیر واحد پولی و حذف سه یا چهار صفر مطرح است. بانک مرکزی جمع‌بندی خود را انجام داد و کار مطالعاتی آن به پایان ‌رسید. هرکدام از گزینه‌ها محاسن و معایبی دارد و ما بر اساس برآیند موضوع نظر خود را اعلام کردیم.
وی در پاسخ به این سوال که حاصل برآیندها حذف صفر بوده است یا نه می‌افزاید: ما مکلف شدیم چهار گزینه را بررسی کنیم؛ حذف سه یا چهار صفر، تغییر واحد پولی و برابری ریال با طلا که براساس قانون پولی و بانکی هر ریال باید حدود یکصدم گرم طلا باشد. بنابراین براساس نظر کارشناسی به مساله حذف سه صفر از پول ملی رسیده‌ایم.
وی همچنین تاکید می‌کند که معمولا مطالعاتی که در سراسر جهان صورت گرفته نشان داده کشورهایی که با تورم بالا روبه‌رو بوده‌اند این کار را کرده‌اند و زمانی اصلاح پولی انجام می‌شود که تورم را مهار کرده باشند. درست است که ما تورم بالا نداشته‌ایم، اما همواره با تورم دورقمی روبه‌رو بوده‌ایم. بنابراین این دو مقوله نمی‌تواند به عنوان مانعی برای انجام این کار باشد. به اعتقاد من این کار مزایایی نظیر کاهش حجم اسکناس، سادگی در مبادلات، نگهداری ساده‌تر حساب‌ها، ارقام و ترازنامه‌ها، اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه و هارد رایانه‌ها، نقل و انتقال سهل‌تر پول، کاهش آثار روانی تورم و نیز صرفه‌جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناس‌ها را دارد.گرچه اظهارات پاشایی فام از جمله آخرین اظهارات یک مقام مسوول بانک مرکزی بوده است، اما به نظر می‌رسد بخشی از اصلاحات پولی کشور به ثبات اقتصادی بعد از اجرای کامل هدفمند کردن یارانه‌ها موکول شده است.