وقتی «روبرت کاپلان» استاد دانشگاه هاروارد و «دیوید نورتون» برای اولین مرتبه «کارت امتیازی متوازن» به دنیای مدیران مالی شرکت‌ها معرفی کردند، کمتر کسی تصور می‌کرد که اشتیاق مدیران مالی و حسابداری آنگونه باشد که حتی کشورهای در حال توسعه برای فرار از روش‌های سنتی برنامه‌ریزی به نرم‌افزار نوین روی آورند.

کارت‌های امتیازی متوازن؛ مسیری برای شفافیت مالی 

کارت امتیازی متوازن یک سیستم برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک است که به طور گسترده‌ای در کسب‌و‌کارها، صنایع، دولت و سازمان‌های مردم نهاد در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در یک روند رو به تزاید، کاربرد این سیستم، این روز‌ها به سرعت در شرکت‌های ایرانی رواج یافته است، به طوری که این نرم‌افزار به‌صورت مغز متفکر سازمان، وظیفه همسویی فعالیت‌های کسب‌و‌کار با چشم‌انداز و استراتژی، بهبود ارتباطات داخلی و خارجی و رصد عملکرد سازمان در قبال اهداف استراتژیک شرکت را بر عهده دارد.
صورت مالی، آینه تمام نما نبود
دکتر «علوی»، استاد دانشگاه درباره مقایسه کاربرد روش سنتی بررسی عملکرد سازمان با شیوه نوین می‌گوید: «سیستم‌های سنتی ارزیابی عملکرد، همواره عملکرد مالی سازمان را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دادند و خبری از شاخص‌هایی برای ارزیابی فرآیندهای غیرمالی نبود. شاخص‌های مالی همیشه در پایان سال مورد محاسبه و ارزیابی قرار می‌گرفتند و اتخاذ تصمیم استراتژیک در بسیاری از زمینه‌ها بسیار دیر می‌شد؛ بنابراین سازمان‌ها بسیاری از زمان خود را از دست می‌دادند. در عین حال، صورت‌های مالی نمی‌توانست آینه تمام نمایی از وضعیت سازمان باشد؛ سازمان‌هایی که تغییرات ساختاری و زیربنایی ایجاد می‌کردند، نتیجه کار خود را بی درنگ در صورت‌های مالی نمی‌دیدند و سازمان‌هایی که پشتوانه‌های خود را به علت عملکرد نامناسب مدیریت از دست می‌دادند نیز تا مدت‌ها این موضوع را از طریق صورت‌های مالی درنمی‌یافتند؛ بنابراین مدل کارت امتیازی متوازن پیشنهاد کرد که سازمان‌ها دست کم در چهار منظر مالی، مشتری، فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری اهداف و شاخص‌های عملکردی خود را تعریف کنند و قضاوت خود را بر پایه آن قرار دهند. به این ترتیب مدیران می‌توانستند وضعیت سازمان را از رویکردهای مختلف ارزیابی کنند و ارزیابی متوازنی از عملکرد کل سازمان داشته باشند (و نه فقط ارزیابی مبتنی بر شاخص‌های مالی).
یک نظام جامع به جای نمایش عملکرد
وی اضافه می‌کند: «اما کارت امتیازی متوازن توانست خیلی زود جای خود را در بین مدیران اجرایی و مالی باز کند و از یک سیستم ارزیابی عملکرد صرف، به یک نظام جامع مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک مبدل شود. کارت امتیازی متوازن جدید، برنامه‌های استراتژیک سازمان‌ها را از یک سند زیبا ولی غیرفعال، به مجموعه دستورالعمل‌های اجرایی برای پیشروی روزانه سازمان تبدیل می‌کند. این ابزار کارآمد، تنها یک سیستم ارزیابی عملکرد گذشته نبود؛ بلکه سیستمی بود که به مدیران و برنامه ریزان سازمان‌ها کمک می‌کرد که بفهمند اکنون چه کاری باید انجام شود. این ویژگی، به مدیران اجرایی کمک می‌کرد که برنامه‌های استراتژیک را در سطح سازمان جاری کنند؛ آرمانی که کارآمدی استراتژی‌های عالی بر اساس آن استوار است.
دکتر «کاپلان» و دکتر «نورتون»، جزئیات این رویکرد جدید مدیریت استراتژیک را در کتاب‌ها و مقالات مختلفی منتشر کردند. کارت امتیازی متوازن برخلاف ابهامات و ضعف‌هایی که رویکردهای پیشین مدیریت استراتژیک داشتند، توانست منشاء توصیه‌های دقیق و شفافی برای ایجاد تعادل فرآیندی در سازمان‌ها واقع شود.
بهره‌گیری از سنجه‌های قدیمی
کاپلان و نورتون در این مورد می‌گویند: «کارت امتیازی متوازن، شاخص‌ها و سنجه‌های قدیمی و سنتی مالی را دور نریخته است، اما سنجه‌های مالی، داستان گذشته را برای ما بازگو می‌کنند. داستانی که برای شرکت‌های دوره صنعتی شدن کافی بود؛ چون در آن روزگار سرمایه‌گذاری برای ایجاد مزیت‌های طولانی مدت یا ارتباط با مشتریان، یک اقدام حیاتی و بحرانی برای موفقیت محسوب نمی‌شد. با این حال، سنجه‌های مالی، برای راهنمایی و ارزیابی شرکت‌هایی که در عصر ارتباطات باید با سرمایه‌گذاری بر روی مشتریان، تامین‌کنندگان، کارکنان، فرآیندها، تکنولوژی و نوآوری برای آینده خود ارزش آفرینی کنند کافی نیست.»
دکتر علوی که یکی از مشاوران باتجربه در حوزه مدیریت استراتژیک است، می‌گوید: بسیاری از سازمان‌هایی که کارت امتیازی را پیاده کرده‌اند، از هیچ نرم‌افزار تخصصی در این رابطه استفاده نمی‌کنند. آنها با استفاده از نرم‌افزارهای آفیس و از طریق تشکیل یک دفتر کارت امتیازی متوازن، فرآیندهای مرتبط را در سازمان خود به اجرا می‌گذارند. وی می‌افزاید: برای بسیاری از سازمان‌ها خریداری یک سیستم جامع خارجی با قیمت گزاف، توجیه اقتصادی ندارد و به همین دلیل بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند این فرآیند را به صورت دستی یا با استفاده از نرم‌افزارهای غیرتخصصی انجام دهند.
سنجه؛ اولین نرم‌افزار ایرانی
با این وجود، بهره‌گیری از این نرم‌افزار هم‌اکنون در شرکت‌های ایرانی شتاب گرفته است، توسعه فناوری اطلاعات «خوارزمی»، یکی از شرکت‌های ایرانی محسوب می‌شود که این سیستم را ارایه می‌کند. دکتر افتخاری، معاون طرح و توسعه این شرکت ضمن تایید این مطلب که می‌توان BSC را بدون نرم‌افزار در سازمان پیاده‌سازی کرد، خاطرنشان می‌کند که استفاده از این نرم‌افزار مزایایی برای سازمان ایجاد می‌کند که باعث می‌شود مشاوران برجسته در سطح دنیا، استفاده از نرم‌افزار را برای مشتریان خود با قاطعیت تجویز کنند. دکتر افتخاری، ایجاد شفافیت، بالا رفتن درجه اتوماسیون، صرفه‌جویی در زمان، افزایش دقت، قابلیت بررسی روندها و احتراز از خطاهای انسانی در محاسبات را مهم‌ترین دلایل این موضوع برمی‌شمارد.
اولین نرم‌افزار ایرانی کارت امتیازی متوازن که توانسته است با موفقیت در یک سازمان بزرگ به مرحله پیاده‌سازی و اجرا برسد، «سنجه» نام دارد.
این نرم‌افزار با اضافه شدن کارشناسان مدیریت استراتژیک و کارت امتیازی متوازن به تیم نرم‌افزاری تکوین شد و توانست ضمن پاسخگویی به نیازهای این شرکت، به عنوان یک نرم‌افزار ایرانی کارت امتیازی متوازن مطرح شود. نرم‌افزار «سنجه» با نرم‌افزارهای خارجی کارت امتیازی متوازن که از الگوی یکسانی پیروی می‌کنند و دارای پیچیدگی‌های زیادی هستند تفاوت‌های بنیادینی پیدا کرده که می‌توان از همین سادگی کاربری به عنوان مهم‌ترین نقطه قوت این نرم‌افزار نام برد.