منبع: | ماهنامه تدبیر | تاریخ انتشار: | 1385-09-02 |
نویسنده: | مترجم: | ||
چکیده: | |||
در مقطعی که شایسته گزینی به عنوان چالشی جدی رو در روی تصمیم گیران قرار دارد و نهادها و بنگاههای اقتصادی با حساسیتی ویژه آن را دنبال می کنند، |
|||
مدیریت؛ واژه ای نه چندان نرم در مقطعی که شایسته گزینی به عنوان چالشی جدی رو در روی تصمیم گیران قرار دارد و نهادها و بنگاههای اقتصادی با حساسیتی ویژه آن را دنبال می کنند، در بین صاحبنظران سوالاتی کلیدی مطرح می شود که خوب است در تبیین و تحلیل آن، نظرات و دیدگاههای اهل فن به یاری گرفته شود. فشرده این بحث در واژه ای بسیار ساده خلاصه می شود: مدیریتیک واژه با برداشتهای متفاوت و گوناگون؛ برداشتهایی که گاه این سادگی را تا منتهای پیچیدگی به جلو می راند. بدین ترتیب است که مسائل و پرسشهای مربوط به شایستگی و شایستگان به مدیریت اتصال یافته و نکاتی به شرح درپی آمده را حاصل می نماید: آیا مدیریت یک حرفه است؟ آیا مدیر کسی است که در حرفه ای خاص با عنوان حرفه مدیریت ورزیدگی و توانمندی دارد؟ آیا مدیر فردی حرفه ای است؟ و کسی که مدیر حرفه ای است در مقابل مدیران غیرحرفه ای از کارآمدی بیشتری برخوردار است؟ به منظور آماده کردن بستری که بتوان دیدگاهها ونظرات اهل نظر و خبره را در برابر سوالات پیش گفته طرح کرد، خوب است کمی به دایره و حیطه مدیریت و مدیرانی که به نحوی مسئولیت اداره موسسات و سازمانها را عهده دار هستند پرداخته شود: در عرصه صنعت و اقتصاد مدیر را باید کسی دانست که مسئولیت اداره شرکتها و بنگاههای انتفاعی، دولتی و خصوصی را با عناوینی چون مدیرعامل و عضو هیئت مدیـــره به عهده دارد. مدیران ارشد دولتی مدیران کل و یا کسانی هستند که به عنوان مدیر و یا عضو هیئت مدیره در شرکتهای بزرگ دولتی حضور دارند. مدیر، واژه ای عام است و همه کسانی که موسسه های کوچک و بزرگ دولتی و خصوصی و تعاونی را اداره می کنند دربرمی گیرد. مدیران میانی و وظیفه ای و مدیرانی که بخشهای داخلی و تخصصی بنگاهها و ادارات و موسسات را تصدی می کنند، از مجموعه مدیران محسوب می شوند. مدیران عرصه های خدمات و غیر آن همچون حوزه های هنر و ادب، مراکز علمی، درمانی، بهداشتی … را باید در زمره مدیران حوزه بحث دانست. مجموعه یادشده و دسته های بسیار دیگر، نشانگر آن است که مدیر و مدیریت در یک گستره وسیع و دامنه ای گسترده تا سطح اداره خانواده قابل بررسی است و به راستی مدیریت تعریفی با شمول عام داشته و تاحد زیادی محدودیت پذیر نیست؛ مگرآنکه بخواهید و یا بخواهیم یک بخش خاص از مدیران را مجزا کرده و بحث را در دایره این مجموعه محدود کنیم. علاوه بر این آیا به راستی مدیریت را می توان یک حرفه دانست؟ و اگر چنین است، می شود چارچوبی مشخص برای این حرفه سراغ کرد؟ یا اینکه مدیریت انبانی به غایت حجیم است که هرچه توشه موجود در آن غنی تر باشد، حاصلی به مراتب بهتر و موثرتر دارد. در دانشگاهها و مراکز آموزش مدیریت، مباحث مختلفی تدریس و دوره های گوناگونی برگزار می شود که به جهاتی ممکن است این نکته را تداعی کند که حضوردر این برنامه ها به منزله آموختن یک حرفه و یا حرفه ای شدن در یک تخصص است. آیا می توان پذیرفت که کلیه مفاهیم، دروس، مهارتها، توانمندی ها و نکاتی که در حوزه دانش مدیریت طرح می شود خاص مدیران است و کسانی که مطالب حوزه مدیریت را درک کرده اند، به حرفه ای با عنوان مدیریت دست یافته اند؟ اگر این نظر را بپذیریم که به صرف آموزش مطالب و مفاهیم مدیریت، مدیرانی حرفه ای و توانمند را به جامعه تحویل داده ایم، شاید به خطا رفته باشیم؛ چرا که برخورداری از دانش مدیریت به منزله توان بکارگیری آن نیست، کمااینکه در سایر زمینه ها نیز وضع به همین منوال می باشد. علاوه بر این گروهی بر این عقیده اند که صرف داشتن دانش و تجربه مدیریت و حتی با وجود و برخورداری از قابلیتهای فردی، تضمین موفقیتا مدیر ممکن نیست. این دسته از صاحبنظران چنین استدلال می کنند که بدون تخصص و تجربه در یک حوزه و زمینه خاص مدیر حرفه ای با مفهوم عام بی معنی بوده و بکارگیری چنین مدیران حرفه ای معرکه آزمون و خطا را درهر جا دوباره از نو آغاز می کنند. در همین راستا باید اشاره کرد که مطالب و موضوعات دانش مدیریت که در مراکز علمی تدریس شده و یا به شکل کتاب و صورتهای دیگر دراختیار قرار می گیـرد، صرفاً برای مدیران سازمانها و بنگاهها تولید نشده و این مجموعه به کلیتی گسترده که در تعاملی تعریف شده حرکت و حیات هر سازمان را محقق می سازند، تعلق دارد. علاوه بر این و با نگاهی به درون و بیرون کشور می توان مدیران شناخته شده و مطرحی را در بحث داخل کرد که با کالبد شکافی آنها، سوالهایی را که در مطلع بحث آمد با پاسخهای متفاوتی روبرو می سازد: آیا برجسته تـــرین مدیران، مدیران حرفه ای هستند؟ به این معنی که به لحاظ حرفه ای بودن در مدیریت، درهر کجا که مسئولیت پذیرفته اند و یا حضور داشته اند، منشا اثرات فوق العاده شده اند. آیا مدیرانی که به لحاظ توانمندی تجارب و عملکرد آنها مبنای تولید ونشر کتب مدیریت شده و بعضاً تئوری ها و نظریه هایی برمبنای تجارب و عملکرد آنها به دانش مدیریت افزوده شده است، عموماً و یا عمدتاً افراد فارغ التحصیل دوره های مدیریت هستند. یا اینان به لحاظ تجربی خود را صاحب حرفه در دامنه مدیریت می شناسند؟ آیا بخشی از مدیران باتجربه و حرفه ای، صرفاً به لحاظ حرفه ای بودن در همه صحنه ها موفق و موثر بوده اند؟ این دسته بر این عقیده اند که به جز موارد خاص،انبوهی افراد توانمند و اندیشمند را می شناسیم که به صورت بالقوه و یا بالفعل می توانند مدیرانی لایق باشند و یا در اداره امور مدیرانی برجسته می باشند. اینها ضرورتاً مدیر حرفه ای به این عنوان که شغل آنها مدیر بودن باشد، نیستند. رؤسای دانشکده ها، رؤسای دانشگاهها و مراکز علمی، محققان اداره کننده مراکز تحقیقاتی، رؤسای مراکز بهداشتی و درمانی، مسئولان موسسات هنری و نیز صنعتگران و مدیران صنعتی واجد حـــرفه ای به عنوان تخصص ویژه خود هستند. ضمن آنکه با پشتوانه ویژگیهای فردی، دانش عمومی و اطلاعات مدیریتی، مدیران موفقی در کار خود می باشند. در سازمان ما (مدیریت صنعتی) و با تجربه ای که در آن موجود است، کسانی که در دوره های مدیریت شرکت می کنند علی رغم توشه علمی که با خود همراه می برند، تضمین موفقیت آنها به عنوان مدیرانی که در همه صحنه ها می توانند حضور یابند ممکن نیست. این حقیقت وجود دارد که سازمان مدیرساز است، لیکن شروطی نیز براین واژه باید وارد شود. به واقع که حیطه مدیریت بسیار گسترده بوده و به طور مرتب علوم و فنون جدیدی آن را تکمیل می کند. ضمن آنکه مدیران، مجموعه ای بسیار وسیع می باشند که کلیت آنها چرخهای اقتصاد و صنعت و سازمانهای اداری یک کشور را در حرکت نگه می دارند. اینان به واقع افرادی هستند که برای دوره ای مشخص، از توان و مهارت فردی و دانش و توانمندی که در حوزه های تخصصی آموخته اند و نیز در بسیاری موارد با کمک مفاهیم و مطالب مدیریتی که آموزش دیده و یا شخصاً مطالعه کرده اند، مسئولیت اداره واحد زیرنظرشان را عهده دار می شوند. آنچه بیان شد،به هیچوجه به منزله کاهش منزلت دانش مدیریت، توان و مهارت مدیران و حتی تفاوت در عملکرد آنها نیست بلکه بحث در این است که نمی توان طلسم ایـــن واژه را به سادگی و با اتصال آن به برخی دوره های آموزشی و تجارب و دانشی محدود، بشکنیم. هر مدیر موفقی خود به این خرمن، توشه ای می افزاید و دانش مدیریت عمدتاً حاصل نتایج و عملکرد انسانهایی است که با ظرفیت ذاتی و توان فطری خود و نیز دانشی که آموخته اند، این علم را بارور ساخته اند. مدیریت، واژه ای شامل است و مدیر، انسانی است که می تواند حتی در اداره سازمان خود ناممکن ها را ممکن سازد. باید پذیرفت که مدیریت را نه می توان در انجمن و باشگاهی حبس کرد و نه مدیران به اردوگاهی خاص تعلق دارند. کوشش بر آن است تا کسانی که توانی درخود می بینند، با سرعتی بیشتر و بهره گیری از تجارب اندوخته شده بشری - که در قالب مفاهیم و علوم مدیریت تدوین شده و می شود - به بلوغی دست یابند که در اداره موسسات و سازمانها چه کوچک و چه بزرگ و چه در سطح مدیر ارشد و یا مدیر وظیفه ای، بهترین عملکرد را ارائه دهند و محیط خود را جولانگاه آزمون و خطا نسازند. اما درنهایت این سوال باقی است که آیا مدیریت یک حرفه است و یا مدیر را می توان فردی حرفه ای نامید! همان گونه که در سایر حرفه ها و مشاغل مشابه آن را باور داریم؟ تصور آن است که جایگاه مدیریت رفیع و مدیر انسانی با مسئولیت شامل است و لزوماً بکار گرفتن ابزارها و تکنیک های مدیریت، پاسخگوی کاستیها و ضعف های مدیریت در سازمانها نیست. ضمن آنکه افرادی که به این تکنیک ها و ابزارها مسلح شـده اند، نمی توانند صرفاً و با تکیه بر آنها، مسائل پیچیده امروزی را حل و فصل کنند. به واقع ابزارها و تکنیک های مدیریتی همراه با توان و ظرفیت فردی و تخصص و تجربه در حوزه های خاص، شرایط را برای اداره یک سازمان و بنگاه مهیا می سازد و این امر اگر به منزله حرفه ای بودن مدیر و یا مدیریت به عنوان یک حرفه باشد، بر آن جدلی نیست. اما در مقابل، صاحبنظرانی که مدیر و مدیریت را بدین سان می پندارند، گروهی در سر دیگر طیف، دیدگاهی متفاوت دارند. این دسته، تجربه (در شکل عام) به علاوه دانش مدیریت را کافی دانسته و بدین سان فرد موصوف را به جرگه مدیران وارد و وی را اهل حرفه می شناسند. برخی دیگر که احتیاط بیشتری دارند به این دو مورد، توانمندی ذاتی شخص را نیز افزوده و مدیر حرفه ای را در این چارچوب توانمند و قابل برای پذیرش مسئولیتهای متنوع می شناسند. اگر بخواهیم بحث را به نقطه ای مطلوب هدایت کنیم، باید تکلیف خود را با ماتریسی روشن سازیم که در ستون افقی آن، زمینه ها و تخصصها و عرصه ها مطرح می شود و ستون عمودی به سطح مدیریت اختصاص پیدا می کند. شاید درموردسطح، کمتر مجادله و اختلاف نظر باشد؛ لیکن درخصوص حضور مدیر حرفه ای در زمینه ها و عرصه های متفاوت و سازمانهای با کارکردها و ماموریتهای گوناگون - که تخصصها و تجارب ویژه خود را طلب می کند - گفتنی ها بسیار و نظرات متفاوت است. |