تصمیم گیری صحیح و بموقع رمز موفقیت موسسات است.و این امر تنها در سایه در اختیار داشتن اطلاعات صحیح و به موقع که در دسترس مدیران قرار میگیرد حاصل میشود

حسابداری چیست؟

گفتار اول - اهمیت و نقش حسابداری در واحدهای تجاری و فضای اقتصادی.

تصمیم گیری صحیح و بموقع رمز موفقیت موسسات است.و این امر تنها در سایه در اختیار داشتن اطلاعات صحیح و به موقع که در دسترس مدیران قرار میگیرد حاصل میشود.
حسابداری بعنوان یک  سیستم اطلاعاتی ضمن ایفای این نقش اساسی؛ با شفافیت بخشیدن به  فضای اقتصادی و مالی کشور عاملی تععین کننده  در موفقیت  سیاستهایی است که  به منظور ایجاد عدالت اجتماعی ؛ وضع و اجرا میشود.

گفتار دوم - لذا در تعریف حسابداری باید گفت:

 عبارتست از یک سیستم اطلاعاتی که از طریق شناسایی ؛ ثبت ؛ طبق بندی؛ تلخیص ؛ و گزارش رویدادهای مالی‌ ؛اطلاعات لازم را در اختیار استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری قرار میدهد.

گفتارسوم - اگر چه استفاده کننده گان از اطلاعات حسابداری طیف وسیعی را تشکیل میدهند اما به دودسته قابل تقسیم هستند.

۱- تصمیم گیرندگان درون سازمانی

شامل مدیران اجرایی جهت استفاده از اطلاعات حسابداری برای برنامه ریزی ؛ کنترل ؛هماهنگی و تصمیم گیری لازم در باره عملیات موسسه.که این گزارشات معمولا تفضیلی و در برگیرنده جزئیات مسائل میباشد و محصول سیستم حسابداری بهای تمام شده و حسابداری مدیریت میباشد.

۲- تصمیم گیرندگان برون سازمانی

از جمله سهامداران ؛ سرمایه گذاران بالقوه ؛ بستانکاران ؛ بانکها و موسسات اعتباری ؛ تحلیل گران مالی و اقتصادی؛اتحادیه های کارگری و مراجع مالی و اقتصادی دولتی را میتوان نام برد.

این دسته از استفاده کننده گان هر کدام بر اساس مقاصد خاص خود از اطلاعات مالی استفاده نموده و چون دسترسی مستقیم به اطلاعات مالی ندارند ؛ نهادهای قانونی و انجمن های حرفه ای حسابداری به منظور حمایت از آنها در استفاده بهینه از اطلاعات ؛ضوابط و مقررات استفاده از اطلاعات را در قالب استانداردهای حسابداری و مقررات مالی وضع نموده و در اختیار آنان قرار میدهند..

گفتار چهارم - حسابداری مانند سایر علوم بر پایه مفاهیم؛ مفروضات و اصول مشخصی  مبتنی است.

  این مفاهیم ؛ مفروضات و اصول تحت عنوان :مفاهیم اساسی حسابداری و گزارشگری مالی شناخته میشوند.

الف ) مفروضات حسابداری : در حسابداری برای هر موسسه فرض است بر:

۱- تفکیک شخصیت مستقل موسسه از مالک آن موسسه و مستقل از سایر موسسات است .

فرضا اگر آقای علوی دارای یک موسسه اتومبیل کرایه و یک موسسه تولیدی پوشاک باشد برای هریک از واحدهای تجاری متعلق به او باید شخصیت حسابداری مستقلی در نظر گرفته شود.و لذا اگر آقای علوی دارای آپارتمان و خودرو شخصی هم باشد این اموال و هزینه های مربوط به آن در هیچ کدام از دفاتر موسسه ثبت نمیشود.

۲- تداوم فعالیت در آینده برای موسسه بوده و قصد انحلال یا توقف عملیات موسسه وجود ندارد .    لذا بر اساس همین فرض : مبالغ پرداختی در یک  دوره مالی کلا به حساب هزینه منظور نمیشود .    و همچنین طبقه بندی دارائیها و بدهیها به جاری و بلندمدت(غیرجاری)و ثبت دارائیها به بهای تمام شده براین فرض مبتنی است.

در صورت عدم تدوام فعالیت؛اقلام صورتهای مالی به ارزشهای جاری (بازار) در صورتهای مالی منعکس میشود.

۳- دوره مالی برای موسسه معمولا کوتاه مدت یک ساله ؛ به جای آگاهی  یافتن از  اطلاعات مربوط  به نتایج واقعی عملیات درپایان اجرای عملیات آن موسسه.لذا عمر طولانی یک موسسه به دوره های زمانی مساوی کوتاه تر؛معمولا یکساله تقسیم وبرای هردوره گزارشهای مالی جداگانه ارائه می گردد که اصطلاحا دوره مالی یا حسابداری گویند. و این دوره اگر برابر یک سال(دوازده ماه ) باشد بآن سال مالی گویند.

معمولا سال مالی  بنحوی انتخاب میشود  که  پایان آن مصادف با دوران  پایین ترین سطح  فعالیت موسسه باشد تا قسمت حسابداری فرصت مناسبی را برای اجرای عملیات حسابداری لازم در پایان سال مالی پیدا کند.

۴- فرض یا مبنای تعهدی موسسه که درآمدها به محض تحقق وهزینه ها به محض تحمیل؛بدون توجه به زمان  دریافت یا پرداخت وجه مربوطه شناسایی و ثبت میشوند.

مبنای تعهدی در مقابل مبنای نقدی قرار دارد . در مبنای نقدی هر دریافت وجهی که از طرف صاحبان شرکت یا وام دهندگان نباشد به عنوان درآمد  و هر پرداخت وجهی توسط شرکت به اشخاصی غیر از صاحبان شرکت یا وام دهنده گان هزینه تلقی میشود.

۵- فرض واحد پولی موسسه . بدین معنی که آثار و نتایج کلیه معاملات و عملیات مالی موسسه باید بر حسب پول ؛ اندازه گیری و گزارش شود.

ادامه - گفتارچهارم -

ب ـ اصول حسابداری

اصول حسابداری قواعدی کلی است که حسابداران بعنوان مبنای اجرای کار در کلیه مراحل اجرای عملیات حسابداری مورد استفاده قرار میدهند.

۱- اصل بهای تمام شده تاریخی تمام رویدادهای مالی به بهای تمام شده در تاریخ وقوع ثبت و در صورتهای مالی منعکس میشوند.

در صورتیکه بعدا؛ ارزش پولی آنها افزایش یابد ؛ این افزایش شناسایی و ثبت میشود.

 بهای تمام شده تاریخی مبلغی استکه در ازای آن خریدار و فروشنده ای آگاه و مایل ؛ در شرایط عادی یک دارایی را با پول مبادله میکنند.

 در صورت تحصیل یا واگذاری یک قلم دارایی به غیرازوجه نقد؛آن دارایی با ارزش متعارف (عادلانه ) در دفاتر ثبت میشود.

در صورتیکه ارزش عادلانه دارایی واگذار شده قابل تعیین نباشد ارش عادلانه دارایی تحصیل شده مبنای ثبت قرار میگیرد.

بهای تمام شده تاریخی دو نارسایی دارد.

اول آنکه ارزش دارائیهای هر موسسه پس ازگذشت مدتی نسبتا طولانی ؛ تغییرمیکند.و بعنوان مقیاس اندازه گیری موجود اعتبار خود را از دست میدهد.

دوم آنکه دارائیهای یک موسسه معمولا در طول زمان تحصیل میشودو بهای تمام شده آن بر مبنای قیمتهای زمان تحصیل است ؛ و قیمتها معمولا با گذر زمان تغییر میکند ؛ بنابر این اقلامی که بعنوان دارایی با هم جمع و در ترازنامه یکجا ارائه میشود بعلت تغییرات مقیاس اندازه گیری آنها نمیتوانند به عنوان ارقامی که تفسیر دقیقی را ممکن میسازد تلقی شود.

با توجه به نقایص فوق معمولا مبلغ دارائیها به دلایل زیر براساس تجدید ارزیابی ٬ ارزش جاری و یا قیمت بازار تعیین نمیشود:

(۱) بهای تمام شده تاریخی در زمان تحصیل دارائی ٬ معرف ارزش عادلانه (متعارف ) دارایی است .

(۲) بهای تمام شده تاریخی بر معادله فرضی مبتنی نیست و درنتیجه واقعی و قابل اندازه گیری و تایید  میباشد.

(۳) سود یا زیان حاصل از واگذاری دارایی باید در تاریخ فروش شناسایی شود و نمیتواند بر فرض و پیش بینی مبتنی باشد.

۲- اصل افشاء حقایق

 کلیه واقعیتهای با اهمیت مربوط به رویدادها و فعالیتهای مالی موسسه باید بنحو مناسب و کامل افشاء شود.

 ۴- اصل تحقق درآمد

درآمدها بدون توجه به زمان دریافت وجه نقد مربوطه در زمان تحقق شناسایی میشوند.یعنی زمانی که فرایند کسب سود کامل ٬ یاحداقل قسمت اعظم آن کامل شده باشد.

 فرایند کسب سود عبارتست از مجموعه ای از عملیات استکه از خرید مواد اولیه و سایر عوامل تولید تا تبدیل آنها به کالای ساخته شده و نهایتا فروش محصولات و دریافت وجه آنها را در بر میگیرد.

 اغلب هنگام فروش محصول ٬ فرایند کسب سود را تکمیل شده میدانند بنابراین زمان تحقق درآمد را همان موقع فروش در نظر میگیرند.

 ۵- اصل تطابق هزینه با درآمدها

برای اندازه گیری سود هر دوره باید هزینه های هر دوره را با درآمدهای همان دوره مقابله نمود.

ج- میثاق ها یا اصول محدود کننده: 

میثاقها یا اصول محدود کننده اثر تعدیل کننده بر حسابداری وگزارشگری مالی دارند که شامل
۱- فزونی منافع بر مخارج  

هدف گزارشگری مالی فراهم کردن اطلاعات لازم برای تصمیم گیری است .اما مخارج تهیه این اطلاعات نباید بر منافع آن فزونی یابد. یعنی فراهم کردن اطلاعات حسابداری باید مقرون به صرفه باشد. 

 ۲- اصل اهمیت

 در مورد مبالغ و اقلامی که بنابر وضعیت ٬محیط و عملکرد موسسه ٬ جزئی و ناچیز محسوب میشوند. میتوان از اعمال دقیق اصول حسابداری خودداری کرد.و این به معنی عدم ثبت اقلام جزئی کم اهمیت نیست .

مثلا یک مدادتراش رومیزی که بیشتر از یکسال عمر مفید دارد را به لحاظ نظری باید موقع خرید بعنوان دارایی ثبت نمود وهرساله مبلغی را مستهللک نمود.اما به موجب اصل اهمیت میتوان موقع خرید مدادتراش ٬ کل بهای تمام شده آنرا بعنوان هزینه ثبت نمود.

 ۳- اصل محافظه کاری

بدین معنی استکه در شرایط ابهام ٬‌اعمال قضاوت برای انجام برآورد٬بنحوی صورت گیردکه درآمدها یا دارائیها بیشتر از واقع و هزینه ها یا بدهیها کمتر از واقع ارائه نشود.

بعبارت دیگر محافظه کاری عبارتست از کاربرد درجه ای از مراقبت که جهت انجام برآورد و در شرایط ابهام مورد نیاز است بگونه ای که درآمدها یا دارائیها بیشتر از واقع و هزینه ها یا بدهیها کنتر از واقع ارائه نشود.

 ۴- خصوصیات صنعت 

 خصوصیات و رویه های عملکرد در صنایع مختلف ممکن است استثناعات خاصی را درمورد به کارگیری اصول و رویه های حسابداری توجیه کند.

مثلا شرکتهای پیمانکاری ٬ بیمه ٬ صنایع استخراجی ٬ دامپروری ٬ و کشاورزی از صنایعی هستند که دارای شرایط ویژه مربوط به خود میباشند و به منظور تهیه اطلاعات سودمند تر میتوان روشهای حسابداری خاصی برای آنها در نظر گرفت

گفتارپنجم : ویژگیها و خصوصیات کیفی اطلاعات حسابداری:

علاوه بررعایت مفروضات و اصول حسابداری که ذکر آن رفت ،اطلاعات منعکس در صورتهای مالی،هنگامی میتواند درتصمصم گیری استفاده  کننده گان  مفید واقع شود که ازویژگیهای کیفی خاصی برخوردار باشد.

مهمترین ویژگیها یا خصوصیات کیفی :

۱- مربوط بودن :

ارائه اطلاعات مربوط ،تصمیم گیرندگان را در اخذ تصمیمات منطقی یاری میدهد. و از بروزابهام و سردرگمی دربررسی و سردرگمی در بررسی و مطالعه اطلاعات مالی جلوگیری میکند.

مربوط بودن یک ویژگی نسبی است و محتوای آن به استفاده کنندگان اطلاعات مالی و خواستهای آنان بستگی دارد.

بطور کلی مربوط بودن را میتوان تاثیرگذاری اطلاعات حسابداری بر تصمیمات استفاده کننده گان در مورد نتایج رویدادهای گذشته و پیش بینی اثرات رویدادهای فعلی و آتی یا تایید یا تعدیل انتظارات قبلی تعریف کرد.

ویژگی مربوط بودن اطلاعات مالی ،مبتنی است بر مفاهیم زیر:

الف ( اهمیت؛ و آن یک مفهوم نسبی است که کیفیت و کمیت آن ازطریق میزان تاثیری که اطلاعات حسابداری بر تصمصم گیریها دارد ارزیابی و تعیین میگردد.

بطورکلی میتوان گفت :

بنا براصل اهمیت ،رعایت دقیق مفاد وضوابط استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی در مورد مبالغ فاقد اهمیت الزامی نیست.

ب) به موقع بودن ؛ به موضوع مناسب بودن زمان ارائه اطلاعات مالی اشاره دارد.

اطلاعات مالی نمیتواند مربوط محسوب شود مگر این که به موقع باشد.یعنی در زمان مناسب در اختیار استفاده کنندگان قرارگیرد.

  زمان ارائه اطلاعات ، سودمندی اطلاعات ارائه شده را تعیین میکند و افشای به موقع اطلاعات مربوط ، مانع بی خبری از اطلاعات مهمی میشودکه ممکن است چشم انداز آتی واحد تجاری را کاملا تغییر دهد.

ج ) رجحان محتوا برشکل ؛ درحسابداری و گزارشگری مالی برمحتوای اقتصادی عملیات و رویدادها تاکید میشود،هرچندشکل عملیات و رویدادها مغایر با محتوای آنها باشد ونحوه عمل دیگری را ایجاب کند.

مثلا درتعریف دارائیها به منافع آتی بیش ازمالکیت قانونی اهمیت داده شده است . طبقه بندی اقلام تحصیل شده دراجاره های بلند مدت(اجاره بشرط تملیک)بعنوان دارایی مبتنی بر رجحان محتوا بر شکل است حسابداران وحسابرسان هنگام برخوردبا معاملات با اشخاص وابسته نیزباید بر محتوای این گونه معاملات ونه شکل قانونی آنها ،توجه کنند.

د) قابل فهم بودن؛ اطلاعات مالی باید برای اشخاصی که دانش متعارفی از حسابداری دارند قابل فهم و استفاده باشد.

درتهیه صورتهای مالی باید از بکارگیری اصطلاحات مبهم و نامانوس پرهیزشود.

ه ) افشای کامل ؛ افشاء بعنوان یکی از اصول اساسی حسابداری و یکی از کیفیات مرتبط یا ویژگی مربوط بودن اطلاعات مورد بحث قرار میگیرد.

       اطلاعاتی که ویژگیهای لازم را برای انعکاس درمتن صورتهای مالی ندارند ، نظیر اطلاعات غیرکمی و توصیفی را میتوان ازطریق یادداشتهای همراه صورتهای مالی افشا کرد.

۲- قابلیت اتکاء:

به اعتماد و اتکایی اشاره دارد که استفاده کننده گان میتوانند بر اندازه گیریهای گزارش شده درصورتهای مالی اساسی داشته باشند.

اما بعلت وجود تضاد بین ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری ،اگرچه یک اندازه گیری ممکن است ازقابلیت اتکای زیادی برخوردار باشد ولی از لحاظ نیازهای استفاده کننده گان مربوط محسوب نشود.

همانگونه که مربوط بودن بعنوان یکی از ویژگیهای کیفی اطلاعات مالی یک واقعیت است که باید مد نظرقرارگیرد.قابلیـت اتکای اطلاعات مالی نیزیک واقعیت مربوط و یک ویژگی کیفی و اساسی برای اطلاعــات مالی محسوب میشود.

لذا حسابداران باید بر اســــاس قضاوت حرفه ای خود بین این ویژگیهای کیفی متضاد تعادل برقرارسازند.

۳- قابلیت مقایسه :

سرمایه گذاران و اعتـباردهندگان بدلیل داشتن امکانات و فرصتهای سرمایه گذاری واعطای اعتبار گوناگون جهــت تصمیم گیری گاهی برمبنای مقایسه عملکرد واحد تجاری مورد نظر درطول زمان (چــنـدین سال)یا عملکرد چندین واحد تجاری برای دوره یا دوره های زمانی یکسان اتخاذ میشود. این مقایسه هـنــــگامی مفهوم خواهد بود که اطلاعات ارائه شده کیفیت (قابلیت مقایسه ) را دارا باشند.

 ویژگی قابلیت مقایسه مبتنی است بر :

 الف) رعایت یکنواختی که به قابلیت مقایسه اطلاعات ارائه شده واحدتجاری در طول زمان اشاره دارد.

استفاده کـــنــنــدگــان صورتهای مالی با مقایسه عملکرد یک واحد تجاری درسالهای مختلف میتوانند روندها را شناسایی و با توجه به نتایج گذشته وضعیت آتی را پیش بینی نمایند.

این مقایســه هنــگــامــی مــفـهوم و معتبرخواهد بود که واحد تجاری روشهای اندازه گیری مشابهی  را در سالهای مختلف بطور یکنواخت بکارگرفته باشد.

بکارگیری یکنواخت اصول و رویه های حسابداری و استفاده از اطلاعات یکسـان کیـفــیت (قابلیت مقایسه )اطلاعات ارائه شده را بالا میبرد.

 مثلا؛ استفاده ازروش اولــیـن صادره از آخرین واره در سال اول و اولین صادره از اولین وارده درارزشـیـابـی مـوجـودی مواد اولیه سود گزارش شده دوسال اول بدلیل عدم رعایت یکنواخـتی دربکارگیری روش ارزشــیابی موجودی مواد اولیه به احتمال زیاد قابـل مقایسه نخواهد بود. 

رعـایت یکنواختی به مفهوم این نیست که باانتخاب و اعمال یک رویه مشخص توسط واحد تجاری امکان تغییر آن وجود نداشته باشد.

تغییردراصول و رویه های حســابــداری واکنــشی اسـت درمقــابــل تغییردرمحیط عملکرد حسابداری . وجــود رویــه هـا و روشـهـای مـتـنوع حسابداری و امکان انتخاب ازمیان آنها میتواند واحد تجاری را درارائه اطلاعات مربوط کمک کند.

 تغییر در روشهای مورد استفاده حسابداری در ارائه شفافتر وضعیت مالی یا نتایج عملیات و گردش وجوه نقد ضرورت پیدا میکند.

 ب) همسانی رویه ها : که به قابلیت مقایسه نتایج گزارش شده بین دو یا چند واحد تجاری در مقطع یا مقاطع زمانی یکسان اشاره دارد. 

فرضا استفاده از روش اولین صادره از اولین وارده دریک واحد تجاری جهت ارزشیابی موجودی مواداولیه و استفاده از روش اولین صادره ازآخرین وارده درواحد تجاری مشابه درهمان صنعت جهت گزارش سود دو واحد مزبوراحتمالا قابل مقایسه نخواهد بود.

 تنوع روشهای پذیرفته شده درزمینه های مختلف برای اندازه گیری رویدادها و وضعیتهای مشابه نظیرارزشیابی موجودیها و محاسبه استهلاک ُ قابلیت مقایسه بین واحدهای تجاری را تضعیف میکند.وتصمیم گیری سرمایه گذاران یا اعتبار دهندگان را با مشکل مواجه میکند.

  تضاد بین ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری؛

بنابراین اطلاعات حسابداری هنگامی سودمنداست و میتواند به تصمیم گیریها کمک کند که ازویژگیهای کیفی لازم برخوردارباشد.اما لحاظ داشتن تمام این ویژگیها بطور یکجا در تهیه  وارائه کلیه اطلاعات حسابداری بدلیل تضاد بین این ویژگیها عملا دشوارو غیرممکن است لذا به منظورکاهش یا رفع این گونه تضادها ناگزیرباید به ویژگیهایی که برای تحقق هدفهای حسابداری وگزارشگری مالی ضروری ترست بهای بیشتری داد ودرموارد لزوم از برخی  به نفع سایر ویژگیها صرفنظرکرد.

  گفتارششم  : استانداردهای حسابداری

ازآنجا که مفذوضات و اصول حسابداری یکسری مفاهیم کلی هستند بکارگیری صحیح آنها مستلزم تدوین ضوابطی اجرایی است تا راهنمای بکارگیری آنها در عمل باشد .این ضوابط جرایی وعملی همان استاندارهای حسابرسی هستند.

 استانداردهای حسابداری ضوابط شناسایی واندازه گیری دارائیها ؛ بدهیها؛سرمایه ؛درآمدها و هزینه ها را مشخص میکند.

 براساس بند ۴ تبصره ۲ قانون تشکیل سازمان حسابرسی وماده ۶ قانون اساسنامه سازمان و همچنین بند زماده ۷ ؛مرجع تخصصی و رسمی تدوین اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی در سطح کشور سازمان حسابرسی است . 

 گفتارهفتم : انواع واحدهای اقتصادی 

  واحدهای اقتــصادی را میــتــوان از لحاظ مالکیت ؛ نحوه اداره ؛نوع فعالیت و جنبه های دیگر طبقه بندی گرد.

 ۱- طبقه بندی از نظر نوع مالکیت :

موسسات بخش عمومی

موسسات بخش تعاونی

موسسات بخش خصوصی

 ۲- طبقه بندی از نظرهدف فهالیت

 موسسات انتفاعی

موسسات غیر انتفاعی مثل هلال احمر

 ۳- طبقه بندی ازنظر نوع فعالیت:

 موسسه خدماتی

موسسه بازرگانی

موسسه تولیدی