دنیای اقتصاد

1389-07-08

خطر بازگشت نظام چند نرخی ارز

در حالی که قیمت دلار آمریکا طی4 روز گذشته با افزایش مواجه بوده، معاون اول رییس‌جمهور از تزریق کافی ارز به بازار از امروز (پنج‌شنبه) خبر داده است.  

روز گذشته محمدرضا رحیمی‌معاون اول رییس‌جمهور با اشاره به کنترل بازار طلا و ارز در جمع خبرنگاران گفت: خریداران طلا و ارز از روز پنج‌شنبه می‌توانند با مراجعه به بانک مرکزی به اندازه کافی طلا و ارز تهیه کنند. ‌این در حالی است که به‌رغم افزایش قیمت دلار در بازار، بانک مرکزی روز گذشته با کاهش 50 ریالی قیمت مرجع دلار آمریکا، نرخ آن را به 10203 ریال رساند.
در چند روز اخیر نیز هیچ گونه تناسبی بین نرخ ارز مرجع بانک مرکزی با نرخ‌های متلاطم ارز در بازار وجود نداشت. در روز گذشته قیمت مرجع دلار آمریکا در بانک مرکزی در حالی 10203 ریال اعلام شد که صرافی بانک ملی به عنوان مدخل تزریق ارز به بازار، مقدار محدودی دلار آمریکا با نرخ 1075 تومان به خریداران منتظر فروخت که البته تاثیر چندانی در روند پرنوسان قیمت دلار نداشت. روز گذشته همچنین قیمت دلار در صرافی‌ها 1210 تومان و حتی 1250 تومان نیز گزارش شد. روز سه‌شنبه با وجود نامعلوم بودن قیمت و عدم امکان حواله آن، قیمت لحظه‌ای 1130 تومانی دلار با نرخ 1250 تومان حواله شد. اگر به‌این مجموعه، قیمت‌های متفاوت خرید و فروش ارز در بانک‌های خصوصی را نیز اضافه کنیم، متقاضیان خرید و فروش ارز و فعالان اقتصادی کشور را در برابر بازار ارز چند نرخی قرار داده‌ایم.با اعلام خبر فروش گسترده ارز از سوی بانک مرکزی، انتظار می‌رود بازار واکنش مناسبی از خود نشان دهد‌. با ‌این حال هراس از وجود قیمت‌های متفاوت برای ارز، نگرانی‌هایی را پدید آورده است‌.
نرخ ارز مدیریت می‌شود
مدیر عامل بانک تات با بیان‌ اینکه بانک مرکزی در حال مدیریت نرخ ارز است، افزود‌: قطعا بانک مرکزی با توجه به در پیش رو بودن جراحی بزرگ اقتصادی که طرح هدفمند کردن یارانه‌ها نام گرفته نرخ ارز را مدیریت خواهد کرد‌. سید بهاءالدین حسینی‌ هاشمی‌در گفت‌وگویی با دنیای اقتصاد ضمن مربوط دانستن افزایش ناگهانی قیمت ارز به برخی بی‌انضباطی‌ها در امر انتقال ارز با واسطه درهم امارات، اظهار امیدواری کرد که ‌این روند به‌ ایجاد چند نرخی شدن قیمت ارز نینجامد. وی با توضیح ‌اینکه مشکلات‌ ایجاد شده در رابطه با قیمت ارز با وجود تغییر نکردن برابری ریال در مقابل سایر ارزها، به دلایل غیراقتصادی اتفاق افتاده، اظهار امیدواری کرد که بانک مرکزی با اقدام علمی‌ و به موقع از چند نرخی شدن قیمت ارز جلوگیری کند. مدیر عامل بانک تات گفت: بانک مرکزی برای کنترل قیمت سکه وارد عمل شد. آن هم به دلیل ‌اینکه قیمت جهانی طلا با توجه به ضعف دلار در پرتفوی بانک‌های مرکزی و مشکلات اقتصادی آمریکا بالا رفته بود. اما تزریق بیش از اندازه ارز به بازار به معنی ضعف واقعی ریال نیست. وی در عین حال عزم دولت برای اصلاح قیمت ارز در آستانه طرح هدفمند کردن یارانه‌ها را جدی دانست. حسینی‌هاشمی‌‌تداوم شرایط موجود را به سوی دونرخی شدن ارز محتمل دانست و افزود‌: من دو نرخی شدن ارز را مقرون به صرفه نمی‌دانم. وی البته تصریح کرد که بانک مرکزی تصمیم به مدیریت نرخ ارز دارد و شرایط فعلی بازار به معنی دونرخی شدن ارز نیست. حسینی‌هاشمی‌‌افزود: امیدوارم هیچ‌گاه به شرایط دو نرخی شدن ارز باز نگردیم. چرا که از جمله مهم‌ترین اهداف طرح تحول اقتصادی و هدفمند کردن یارانه‌ها اصلاح قیمت ارز است. وی گفت: نرخ ارز مهم‌ترین عامل تعیین نسبت قدرت واقعی ریال در برابر ارزهای عمده دنیا در تراز پرداخت‌های داخلی و خارجی است، از ‌این رو تصنعی بودن ‌این نسبت‌ها و بازگشتن به نظام چند نرخی به بزرگنمایی در واردات، کوچک نمایی در صادرات و توزیع نابرابر درآمد‌ها و ناهنجاری‌های اقتصادی می‌انجامد. وی با تاکید بر‌اینکه بانک مرکزی قطعا در‌ایجاد شرایط موجود تعمدی ندارد، گفت: ‌اینها بی‌نظمی‌‌ و ناهنجاری در بازار است. وی در پایان گفت‌: اگر کنترل بانک مرکزی با مطالعه انجام نشود و راه حل علمی‌نداشته باشد، ممکن است شاهد بازار دونرخی ارز باشیم.
حمایت از بازرگانان
رییس کمیسیون توسعه تجارت اتاق بازرگانی‌ ایران نیز با ابراز نگرانی از نامشخص بودن قیمت واقعی ارز در بازار، درباره اقدامات اتاق بازرگانی برای حمایت از بازرگانان افزود: اتاق بازرگانی 3 روز در هفته آماده ارائه مشاوره و راهنمایی به بازرگانان بوده تا بسته به نوع کالا، کشور طرف قرارداد مورد به مورد راهکارهای لازم را برای کمک به فعالان اقتصادی ارائه کند که مسلما‌این راهنمایی‌ها یکسان نبوده و برای موارد مختلف تفاوت دارد.
محسن بهرامی‌‌در عین حال در باره کندی واکنش بانک مرکزی به بالا بردن قیمت نرخ دلار امکان دو نرخی شدن ارز را در کشور رد کرد و افزود، هرگونه حرکتی در‌این راستا می‌تواند دستاوردهای تک نرخی بودن ارز را که طی سالیان اخیر به دست آمده است زیر سوال ببرد. وی با بیان ‌اینکه با توجه به راهبرد‌های آتی دولت در توجه بیشتر به تولید صادرات محور و تلاش برای بهبود شرایط صادراتی کشور، افزایش نرخ ارز را ناگزیر خواند و در عین حال تاکید کرد که به نظر نمی‌رسد دولت در آستانه اجرایی کردن طرح هدفمند کردن یارانه‌ها عزمی‌‌برای افزایش ناگهانی قیمت ارز به ویژه در شرایط فعلی داشته باشد. وی اظهار داشت با وجود‌ اینکه تثبیت نرخ ارز طی سالیان به رقابت‌های صادراتی کشور آسیب‌زده است، اصلاح نرخ ارز را اجتناب‌ناپذیر دانست و تصریح کرد: اصلاح نرخ ارز با توجه به عزم دولت برای اجرایی کردن طرح هدفمندی یارانه‌ها و آزادسازی تدریجی قیمت‌ها راه حلی قطعی است؛ اما زمان و چگونگی سرعت آن با انتخاب دولت است. وی افزود: کنترل قیمت ارز و طلا از جمله ابزارهای سیاست‌های پولی بانک مرکزی است که با توجه به رشد قیمت دلار در بازار ،به نظر می‌رسد بانک مرکزی در روز‌های آینده به تزریق بیشتر دلار به بازار در تعدیل قیمت مداخله کند.
افزایش قیمت ارز الزامی است
یک کارشناس و تحلیل‌گر بازار‌های مالی نیز در تشریح افزایش قیمت ارز در کشور گفت:با آزاد سازی قیمت‌ها و گران شدن تدریجی قیمت حامل‌های انرژی، چاره‌ای جز افزایش قیمت ارز وجود ندارد؛ اگرچه تدریجی بودن آن به اراده دولت و بانک مرکزی است. محمد مساح گران شدن اخیر دلار آمریکا در بازار تهران و عبور آن از مرز 1200 تومان را دارای پتانسیلی برای افزایش بیشتر قیمت آن در بازار دانست و قدرت عوامل واقعی دخیل در افزایش قیمت دلار را از قدرت مداخله‌ای بانک مرکزی در تعدیل قیمت ،به مراتب قدرتمندتر ارزیابی کرد.
تب دلار فروکش می‌کند
درباره علت رشد قیمت دلار در بازار ایران روایت‌های متفاوتی بیان می‌شود.
در حالی که هنوز تب افزایش قیمت دلار و یورو در بازار کاملا فروکش نکرده، سکوت قابل تامل بانک مرکزی درباره علت این مساله گمانه‌زنی‌های کارشناسی و شایعات را افزایش داده است.
به گزارش سایت اتاق تهران ،رشد قیمت دلار و یورو در بازار دیروز نیز ادامه یافت، اما از روند رشد آن کاسته شد و به زبانی تب بازار در حال فروکش کردن است، به طوری که صرافان اظهار می‌داشتند که کمبود اسکناس دلار در بازار که در روزهای پیش وجود داشت، کمی‌برطرف شده است.
براساس این گزارش، عصر روز سه‌شنبه و در حالی که ارزش جهانی برابری هر یورو در برابر هر دلار آمریکا به 34‌/‌1 رسیده بود، بهای فروش هر دلار آمریکا به 1130 تومان و بهای فروش هر یورو به 1480 تومان افزایش یافت که در مقایسه با روز قبل آن به طور متوسط بین 20 تا 25 تومان افزایش نشان می‌دهد. این در حالی بود که قیمت پایه دلار آمریکا در بانک مرکزی 1025 تومان و برای یورو 1381 تومان اعلام شد. با این وجود و مثل چند روز گذشته شایعات و قیمت‌های متفاوت و گاه اعجاب‌انگیز از رکوردهای افزایش قیمت دلار و یورو در سطح بازار شنیده می‌شد، اما هیچ کدام قابل تایید نبود و بیشتر به وجود یک جو اشاره می‌کرد، جوی که سکوت و اطلاع‌رسانی نکردن بانک مرکزی عامل مهمی‌در پیدایش آن بوده است.
ریشه‌یابی علل افزایش
در ریشه‌یابی علت افزایش قیمت دلار و یورو در بازار هم شایعه وجود دارد و هم تحلیل کارشناسی، اما جای تحلیل رسمی‌در این میان خالی به نظر می‌رسد. با این وجود علت این افزایش را می‌توان در 2 دسته مدیریت شده و غیرمدیریت شده تقسیم‌بندی کرد. مقصود از دلایل مدیریت شده این است که بانک مرکزی به دلایلی که داشته به طور آگاهانه اقدام به مدیریت افزایشی قیمت دلار و یورو کرده تا اهدافی که حدس زده می‌شود را به دست آورد، اما دلایل غیرمدیریت شده می‌گوید در روزهای اخیر اتفاقاتی در داخل کشور و کشورهای همسایه افتاده که کنترل قیمت دلار و یورو را از دست بانک مرکزی خارج کرده و آن را افزایش داده است.
با این حال، نگاهی به ریزعلت‌ها نشان می‌دهد که کفه به نفع تنظیم آگاهانه بازار ارز توسط بانک مرکزی سنگینی می‌کند؛ چرا که دلایل بخش غیرمدیریت شده طوری است که با اندک تاملی می‌توان دریافت که قدرت بانک مرکزی در تنظیم بازار ارز به گونه‌ای است که با توجه به ذخایر ارزی قابل توجهی که در اختیار دارد، به راحتی می‌تواند آن را مهار کند.
علت‌های رشد قیمت غیر مدیریت شده دلار
براساس این گزارش، در بازار ارز روزهای گذشته مسائلی مطرح می‌شد که انگار آنها باعث رشد ناخواسته و خارج از کنترل بانک مرکزی قیمت دلار و یورو شده است. یکی از این دلایل، اقدام کشور امارات در نپذیرفتن ال‌سی درهم است که باعث ناتوانی صرافان در تبدیل دلار شده است. علت بعدی گشایش حساب ارزی برای مردم از سوی یک بانک و تشویق مردم به سپرده‌گذاری ارزی در آن و به دست آوردن «سود معتنابه» است. در این حالت مردم به یکباره اقدام به خرید دلار و سپردن آن در حساب‌های آن بانک کرده‌اند. شرایط روانی کشور در آستانه هدفمندی یارانه‌ها و تبدیل پس‌اندازهای ریالی به دلار و یورو برای در امان ماندن از کاهش احتمالی ارزش پول نیز علت دیگری در این مساله است. سرانجام نیز شایعه غیرقابل باور کمبود منابع ارزی بانک مرکزی موضوع دیگری بود که در دو روز گذشته مطرح شد.
احتمال مدیریت آگاهانه بازار ارز
با این حال کارشناسان و حتی فعالان بازار ارز به قوت دلایلی که می‌گوید کنترل بازار ارز از دست بانک مرکزی خارج شده است، باور ندارند و افزایش‌های اخیر را در قالب اقدامی‌هدفمند و آگاهانه از سوی بانک مرکزی ارزیابی می‌کنند. یحیی آل اسحاق، رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران در این باره می‌گوید: قریب به یک سال است که هم در محافل تخصصی اقتصاد، هم در دولت و هم در مجلس در قالب بررسی لایحه برنامه پنجم توسعه بحث افزایش قیمت ارز مطرح است و در این راستا تاثیر قیمت ارز در صادرات و واردات، تولید، شاخص مصرف‌کننده تامین بودجه کشور و سیاست‌های بانکی و پایه‌های پولی بحث می‌شود. وی افزود: در مجموع رشد قیمت ارز به نفع بخش‌های مختلف اقتصاد است. مثلا دولت که حدود 60 درصد از درآمدش را از فروش ارز حاصل از نفت تامین می‌کند و فروش این ارز نقش کلیدی برایش دارد، افزایش قیمت دلار مقرون‌به‌صرفه است. چون ریال بیشتری عایدش می‌شود. آل‌اسحاق تصریح کرد: صادرکننده نیز از افزایش قیمت دلار سود می‌برد. در حال حاضر تورم در کشور ما بالا و در کشورهای رقیب پایین است که این امر باعث گران‌تر تمام شدن کالاهای صادراتی ما و تنزل قدرت رقابت در دنیا می‌شود. حال اگر قیمت دلار افزایش یابد، درآمد صادرکننده از فروش ارز حاصل از صادرات افزایش یافته و به نوعی فاصله تورم داخلی و خارجی برای او جبران می‌شود.
رییس اتاق بازرگانی تهران تصریح کرد: برای تولیدکننده داخلی نیز تقریبا و از یک نظر رشد قیمت دلار به صرفه است. چرا که کالاهای نهایی وارداتی در برابر کالای تولید داخل گران‌تر تمام می‌شود و قیمت کالای وارداتی واقعی‌تر خواهد بود. وقتی بحث مدیریت واردات مطرح شد، هنوز هم ایده غالب این است که به جای بازی تعرفه‌ای، با دادن لیست‌های کالاهای ممنوعه وارداتی، نرخ ارز افزایش یابد و این امر قدرت رقابت تولیدکننده ایرانی را افزایش می‌دهد.آل‌اسحاق خاطرنشان کرد: با این حال رشد قیمت ارز ممکن است به رشد قیمت مواد اولیه تولیدکننده ایرانی منجر شده و قیمت نهایی را بالا ببرد. در زمینه تامین ماشین‌آلات و خطوط تولید نیز این نگرانی وجود دارد.
وی گفت: از منظر مصرف‌کننده نیز رشد قیمت ارز به رشد قیمت کالای وارداتی و پولی که بیشتر باید بپردازد، منجر می‌شود. رییس اتاق بازرگانی تهران تصریح کرد: به نظر می‌رسد قدرت بانک مرکزی طوری است که دلایلی که می‌گوید بازار ارز از کنترل این بانک خارج شده یا مثلا ذخیره ارزی کم داریم، منتفی باشد.لذا به نظر من یک مدیریت موزون، آگاهانه و آهنگین‌ توسط بانک مرکزی ایجاد شده که الزامات رشد قیمت ارز را دیده، برنامه‌ریزی کرده و در حال اجرای آن هستند.
آل‌اسحاق گفت: در جمع‌بندی این دلایل باید بگویم به نظر می‌رسد، رشد قیمت دلار و یورو مدیریت شده است. یعنی بانک مرکزی می‌خواهد با تحمل یک نوسان و تلورانس چندروزه، قیمت دلار و یورو را در حدی ثابت نگاه دارد. به نظر من، خواهید دید که در چند روز آینده التهابات بازار ارز فروکش خواهد کرد و قیمت‌ها بالاتر از قبل در حدی ثابت خواهد ماند. وی خاطرنشان کرد: اما این نکته را نیز باید بگویم که تامین ریال بیشتر برای درآمدزایی دولت به احتمال زیاد در سبد اهداف بانک مرکزی درباره مدیریت آگاهانه قیمت دلار قرار ندارد؛ چرا که تامین درآمد از این راه باعث رشد پایه پولی شده و از آن سو فشارهای جدیدی را به خزانه وارد خواهد کرد.