هفته گذشته مقاله «چرا موسسه های حسابرسی باید رتبه بندی شوند؟» به قلم محمدباقر ملکی را مطالعه کردم که در پاسخ به مصاحبه غلامحسین دوانی، عضو شورای عالی جامعه حسابداران رسمی ایران در مخالفت با شیوه امتیاز بندی به جای کنترل کیفیت و رتبه بندی بر مبنای امتیاز بود.

رتبه بندی کور

هفته گذشته مقاله «چرا موسسه های حسابرسی باید رتبه بندی شوند؟» به قلم محمدباقر ملکی را مطالعه کردم که در پاسخ به مصاحبه غلامحسین دوانی، عضو شورای عالی جامعه حسابداران رسمی ایران در مخالفت با شیوه امتیاز بندی به جای کنترل کیفیت و رتبه بندی بر مبنای امتیاز بود.
   
    از مطالعه جدی مقاله ملکی در مورد رتبه بندی درآمدی موسسات حسابرسی این گونه برمی آید که گویا موسسات حسابرسی بزرگ بین المللی دارای کنترل کیفیت بالایی نیستند و رتبه بندی درآمدی موسسات حسابرسی بین المللی، مشابه جدول پولدارترین افراد است که رتبه بندی آنها تنها آماری است و گویا مشابه مسابقه قوی ترین مردان جهان است. این مساله مرا به تعجب واداشت که نکند نامبرده از مسائل حرفه حسابرسی آگاه نیست و به همین علت پس از پرس وجو از همکاران ایرانی و با مراجعه به سایت جامعه حسابداران رسمی ایران برایم روشن شد که نامبرده شریک موسسه حسابرسی فریوران بوده و به همین علت خود را قانع کردم که با نقد یکی از همکاران حرفه ای در این زمینه به روشن شدن قضیه کمک کنم.
    مگر غیر از این است که انجام کار حسابرسی براساس ظرفیت کاری و توانایی افراد است و هرچقدر که درآمد موسسات بیشتر شود یا ناشی از افزایش نرخ دستمزد و یا ناشی از افزایش تعداد کار است که دومی معیار مهم تری است، یعنی با افزایش تعداد کار خودبه خود موسسات حسابرسی ناچارند افراد حرفه ای بیشتری را جذب کنند و تعداد مدیران و شرکا و کارکنان ارشد یک موسسه حسابرسی وقتی xمیلیون دلار کار دارد با زمانی که x+pمیلیون دلار کار دارد متفاوت است. بنابراین تعداد مدیران و شرکا زیاد شدند کمیته کنترل کیفیت ، کمیته تحقیقات و آموزش معنی پیدا می کند.
    با نگاهی به موسسات حسابرسی رتبه اول تا هفت استرالیا در سال 2004 و 2005 در می یابیم که با افزایش سطح درآمدی این موسسات که این حکم شامل همه موسسات حسابرسی می شود آنها ناچارند ترکیب شرکای کارکنان حرفه ای و کارکنان اداری خود را به طریقی افزایش دهند که تعداد هر یک از آنها درصد مشخصی از ترکیب کل پرسنل و تناسب خاصی با درآمد موسسه داشته باشد.
    این موضوع نشان دهنده نوعی کنترل خود انتظام در این موسسات حسابرسی است و بدیهی است که این حکم در مورد موسسات ایرانی نیز صادق است. نگارنده از سطح درآمدی موسسات حسابرسی ایرانی بی اطلاع است، ولی چنانچه ترکیب نیروی حرفه ای آنها با سطح درآمدی آنها مقایسه شود، نسبت های معنی داری باید استخراج شود و به همین علت هم در کلیه کشورهای پیشرفته تنها و تنها یک نوع رتبه بندی موسسات حسابرسی و آن هم تنها از لحاظ سطح درآمد وجود دارد، زیرا دستیابی به سطح درآمد بالاتر متضمن به کارگیری نیروی انسانی بیشتر، آموزش مستمر و کنترل کیفیت خواهد شد و در غیر این صورت و فقدان این ضابطه های حرفه ای، موسسات حسابرسی سرنوشتی شبیه موسسه حسابرسی آرتور آندرسن خواهند یافت.
    البته کسانی که معیار بازدید از موسسات را به جای رتبه بندی گرفته اند باید به خوبی آگاه باشند که اگر خدای ناکرده روزی روزگاری مدارکی از یک موسسه حسابرسی کشف شود که نشان دهد آن موسسه علاوه بر فعالیت های حسابرسی دارای فعالیت بازرگانی نیز هست و یا بخشی از درآمد خود را کتمان کرده، آنگاه وزارت امور اقتصادی و دارایی و یا سازمان بورس اوراق بهادار نه تنها می توانند ابطال اجازه کار حسابرسی را تقاضا کنند بلکه این موسسه دیگر فاقد آن ضوابطی است که آیین اخلاق حرفه حسابرسی تعیین کرده است.
    برای اینجانب که چند صباحی به تکمیل تحصیلات و کار حرفه ای دور از وطن، در یکی از کشورهایی که بانی حرفه حسابداری و حسابرسی است مشغول است، روشن نیست چگونه ممکن است کلیه استانداردهای حسابداری و حسابرسی ایران کپی برداری از کشورهای پیشرفته (…،IAS) باشد، اما در مورد رتبه بندی و فعالیت حسابرسی ادعا شود: «تفاوت های اصلی و غیرقابل انکار محیط فعالیت حسابرسان و محیط اقتصادی آن کشورها با کشور ایران، مقایسه وضعیت حسابرسان این گونه جوامع با حسابرسان کشورمان نیز نتیجه قابل قبول و قابل اتکایی نخواهد داشت- نقل از مقاله آقای ملکی»
    مگر حسابرسان بین المللی چه می کنند که حسابرسان ایرانی فاقد آن هستند؟! در یک بررسی جدی و بی طرفانه، حسابرسان بین المللی از ابزار و امکاناتی بهره مند هستند که چارچوب فعالیت آنها را از گزند ریسک در مجموع دور می دارد، زیرا امروزه دستیابی به دانش حرفه ای و آخرین دستاوردهای حرفه ای از طریق مطالعات online در دسترس است. چگونه ممکن است در حالی که از تصویب قانون ساربنز – آکسلی بیش از سه ماه نگذشته بود شاهد مقاله های بسیار خوب در سال های 1381 در مجلات و روزنامه های ایرانی در این مورد باشیم، اما اظهار کنیم گویا محیط ما با خارج خیلی تفاوت دارد!
    آقای ملکی در این مقاله اظهار می دارند که اگر «عرضه و تقاضا» قانون بازار حسابرسی است و هر موسسه ای که بیشتر کار دارد نشان دهنده روی آوری مشتریان به آنها است پس نباید نگران رتبه بندی باشند.
    نگاهی به نرخ حق الزحمه ساعتی برخی موسسات حسابرسی ایرانی به مشتریان خارجی و تعدادی از مشتریان ایرانی نشان دهنده استدلال نادرست وی در مورد نرخ دستمزد حسابرسی است، زیرا اگر یک موسسه حسابرسی بتواند خدمات حسابرسی در مقوله کلی را آنچنان ارائه کند که استفاده کنندگان از صورت های مالی و گزارش های حسابرسی احساس زیان نکنند، خود به خود دستمزد حسابرسی مناسب را هم پرداخت خواهند کرد.
    اما گر مشتریان احساس کنند برخی مدیران حسابرسی تنها «نت نگاری» می کنند و با چسبانیدن بندهای سال قبل به گزارش سال بعد معیشت خود را می گذرانند بدون شک دستمزد متناسب با همین کار را به حسابرس پرداخت خواهند کرد.
    جامعه حسابرسی کشور به رغم جوان بودن می تواند آینده روشنی داشته باشد اما این آینده روشن باید در یک محیط سالم غیرحذفی، به دور از زد و بندهای رایج و فارغ از اعمال نفوذ در ارکان جامعه حسابداران رسمی و یا اتکا به برخی بخش های دولتی باشد.
    اینجانب به عنوان عضوی از جامعه حسابداری کشور اعتقاد دارم اگر حسابرسان مدعی شفاف سازی و اطلاع رسانی همه جانبه شرکت های مورد رسیدگی هستند چرا خود موسسات حسابرسی در شفاف سازی و اطلاع رسانی کم کاری می کنند! آیا درآمد موسسات حسابرسی ایرانی مشخص است؟ تجزیه و تحلیل صورت های مالی جامعه حسابداران رسمی در بخش درآمدی (با اتکای به درآمد حق عضویت متغیر) نشان می دهد که تعدادی از موسسات بزرگ حسابرسی کشور از افشای درآمد خودداری کرده اند.
    اگر این چنین باشد و در صورت اثبات، حتی اگر امتیاز این موسسات «به ناحق» بالاترین امتیاز کسب شده هم باشد باید پروانه فعالیت حسابرسی آنها از طرف جامعه حسابداران و یا مراجع با صلاحیت باطل شود.
    موافقان «رتبه بندی امتیازدهی» و مخالفان واقعی رتبه بندی باید پاسخ این سوال را به همه استفاده کنندگان از خدمات حسابرسی در درجه اول و اعضایی از جامعه حسابداران رسمی ایران که با تلاش روزمره یک درصد درآمد خود را جهت اعتلای حرفه به جامعه حسابداران می پردازند، بدهند که چگونه ممکن است یک موسسه حسابرسی از نظر امتیازی دارای درجه عالی و خوب باشد اما به مهم ترین اصل حسابرسی که همانا درستکاری است مزین نباشد!!
    چگونه می شود در استرالیا و آمریکا هم صدای طبل رسوایی برخی را شنید اما در ایران از شنیدن و مشاهده این موضوع نهراسیم.
    حرفه حسابرسی در این مرز و بوم با پایمردی کسانی پابرجا مانده که روزگار سخت و بی پناهی را گذرانیده اند.
    حسابرسان مستقل و آنها که رشد و اعتلای حرفه حسابرسی را در کنترل کیفیت همه جانبه (و نه امتیازبندی) می دانند اعتقاد دارند که جامعه حسابداران رسمی شورای عالی جامعه و اعضای هیات مدیره موظف هستند برنامه های راهبردی آموزشی مداوم، اطلاع رسانی شفاف حرفه ای (و به دور از اعمال حرفه ای افشای لیست های امتیازبندی) و نظارت مداوم بر کیفیت کار حسابرسان، اعتماد استناد کنندگان به گزارشات حسابرسی را دوچندان کنند که در صورت انجام این امر ضروری، تجدیدنظر در دستمزد مناسب کار حسابرسی و سایر الزامات فعالیت حرفه ای هم اتفاق خواهد افتاد.
    *عضو انجمن حسابداران خبره استرالیا