دنیای اقتصاد

1389-03-13

علامت رکود در چک‌های برگشتی

طبق آمار بانک مرکزی، در سال گذشته شاخص تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های صادره به بالاترین مقدار خود در 30 سال گذشته رسیده است.

بر مبنای این آمار و اطلاعات که در روزهای گذشته منتشر شد، در سال 1388، تعداد 47 میلیون و 468 هزار فقره چک مبادله شده که از این میزان 5 میلیون و 87 هزار برگ چک برگشت داده شده است؛ بنابراین نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده در سال گذشته به حدود 11 درصد می‌رسد. به عبارت دیگر به طور تقریبی از هر 10 چک مبادله شده یکی از آنها برگشت داده می‌شود. این مقدار در 30 سال اخیر بی‌سابقه بوده است.

باید خاطرنشان کرد که این شاخص، شاخصی مهم و نماگری مورد توجه صاحبنظران اقتصادی بوده و در مطالعات گوناگون اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما این شاخص نشانگر چیست و چرا در ادبیات اقتصادی و تحلیل اقتصاد کشورها به آن توجه می‌شود؟ در مطالعات اقتصادی، درصد چک‌های برگشتی به عنوان یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی و اعتماد به سیستم اقتصادی و نیز به عنوان یکی از شاخص‌های روانی و سهولت انجام معاملات و مبادلات و نیز نحوه نگاه فعالان اقتصادی به آینده محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر، بالا بودن یا افزایش یافتن این شاخص نشانگر کاهش سرمایه اجتماعی، کاهش اعتماد عمومی، کاهش اعتماد به سیستم اقتصادی و نیز تنزل سهولت و روانی انجام معاملات و مبادلات در سیستم بانکی و نیز نشانگر نگاه نه چندان خوش‌بین فعالان اقتصادی به آینده اقتصاد است. به‌عبارت صحیح تر اگر فعالان اقتصادی، نسبت به آینده خوش‌بین بوده و رشد و رونق اقتصادی را پیش‌بینی کنند، بیشتر از چک استفاده کرده و چک‌های سایرین را قبول می‌کنند؛ چرا که احتمال نکول چک‌ها را در آینده کمتر می‌بینند. همچنین اگر این فعالان، رکود را در پیشانی اقتصاد بخوانند، بر عکس عمل کرده و از پذیرفتن چک‌های مدت‌دار به نسبت اجتناب خواهند کرد، اما باید دید افزایش درصد چک‌های برگشتی به چه علت‌ها و دلایلی ایجاد شده و چه تبعاتی برای اقتصاد کشور دارد. به نظر می‌رسد که افزایش درصد چک‌های برگشتی بیش از هر چیز نشان از رکود حاکم بر تولید و کسب‌وکار در سال گذشته دارد. چرا که اگر نگاهی دقیق‌تر به آمار بیندازیم مشاهده می‌کنیم که تعداد کل چک‌های صادر شده در سال گذشته کاهش چشمگیری داشته که باعث شده است مخرج این کسر کاهش یافته و در نتیجه کل کسر (چک‌های برگشتی تقسیم بر کل چک‌های صادره) افزایش داشته باشد. طبق اطلاعات منتشره، تعداد چک‌های مبادله شده در سال 88 به رقم 47 میلیون برگ رسیده است که در مقایسه با سال 87 نشان از کاهش 34 درصدی دارد و البته رقم متوسط چک‌ها، تنها 7/0 درصد کاهش پیدا کرده است که گویای افزایش ارزش چک‌های برگشت داده شده است. این بدان معناست که صدور چک از سوی مردم و فعالان اقتصادی در سال گذشته کاهش داشته و این دلیل اصلی افزایش درصد چک‌های برگشتی به کل تعداد چک‌های صادره است. کاهش صدور چک از جانب فعالان اقتصادی همان طور که گفته شد از یک سو نشان از رکود حاکم بر معاملات اقتصادی در کشور دارد و از دیگر سو، نشان از کاهش تمایل فعالان اقتصادی به صدور چک و انجام معاملات غیر نقد. این دو در کنار هم به لبه‌های قیچی می‌مانند که رشد معاملات و مبادلات در اقتصاد را کند کرده و سهولت انجام فعالیت‌های اقتصادی را کاهش می‌دهند. این شاخص هنگامی که در کنار سایر شاخص‌های کلان اقتصادی نظیر رشد گذارده می‌شود، بیش از پیش نشانگر رکود حاکم بر اقتصاد بوده و زنگ خطری برای سیاست‌گذاران اقتصادی است.