اشخاص‌ وابسته‌‏

 استانداردهای‌ حسابرسی‌

بخش‌ 55   :    اشخاص‌ وابسته‌

  این‌ استاندارد باید همراه‌ با مقدمه‌ استانداردهای‌ حسابرسی‌ ارائه‌ شده‌ در بخش‌ 10 مطالعه‌ شود.

  کلیات

1 . هدف‌ این‌ بخش‌، ارائه‌ استانداردها و راهنماییهای‌ لازم‌ درباره‌ مسئولیت‌ حسابرس‌ و روشهای‌ حسابرسی‌ مربوط‌ به‌ روابط‌ با اشخاص‌ وابسته‌ و معاملات‌ با چنین‌ اشخاصی‌ است‌.

2 . حسابرس‌ باید روشهایی‌ را اجرا کند که‌ برای‌ کسب‌ شواهد کافی‌ و قابل‌ قبول‌ درباره‌ اقدامات‌ مدیریت‌ به‌ منظور شناسایی‌ و افشای‌ روابط‌ با اشخاص‌ وابسته‌ و اثر آن‌ گروه‌ از معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ که‌ به‌ گونه‌ای‌ با اهمیت‌ بر صورتهای‌ مالی‌ موثر است‌، طراحی‌ شده‌ است‌  . اما از حسابرسی‌ نمی‌توان‌ انتظار داشت‌ کلیه‌ معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ را کشف‌ کند.

 3 . همان‌گونه‌ که‌ در استاندارد حسابرسی‌ ارائه‌ شده‌ در بخش‌ 20 تحت‌ عنوان‌ " هدف‌ و اصول‌ حاکم‌ بر حسابرسی‌ صورتهای‌ مالی‌ " درج‌ شده‌ است‌، گاه‌ شرایطی‌ وجود دارد که‌ متقاعدکنندگی‌ شواهد در دسترس‌ را برای‌ نتیجه‌گیری‌ نسبت‌ به‌ ادعاهای‌ خاص‌ مندرج‌ در صورتهای‌ مالی‌ محدود می‌کند. از آنجا که‌ ادعای‌ کامل‌ بودن‌ معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ همواره‌ با ابهام‌ همراه‌ است‌،
 روشهای‌ ارائه‌ شده‌ در این‌ استاندارد، شواهد کافی‌ و قابل‌ قبولی‌ درباره‌ ادعای‌ مزبور فراهم خواهد کرد، مگر آن‌ که‌ حسابرس‌ با شرایطی‌ برخورد کرده‌ باشد که‌ بیانگر یکی‌ از موارد زیر است‌:

 الف‌ - خطر اشتباهات‌ یا تحریفها را بیش‌ از آنچه‌ معمولا حسابرس‌ انتظار دارد، افزایش‌ دهد.

 ب‌  - اشتباه‌ یا تحریف‌ با اهمیتی‌ درباره‌ اشخاص‌ وابسته‌ رخ‌ داده‌ است‌.

 در مواردی‌ که‌ نشانه‌هایی‌ حاکی‌ از وجود چنین‌ شرایطی‌ بدست‌ می‌آید، حسابرس‌ باید روشهای‌ تعدیل‌ شده‌، گسترده‌تر یا اضافی‌ را، بسته‌ به‌ شرایط‌، اجرا کند.

4 . تعاریف‌ شخص‌ وابسته‌ و  معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ از دیدگاه‌ این‌ استاندارد به‌ شرح‌ زیر است‌:

شخص‌ وابسته‌ اشخاصی‌ نسبت‌ به‌ هم‌ وابسته‌ تلقی‌ می‌شوند که‌ یکی‌ از آنان‌ بتواند بطور مستقیم‌ یا غیرمستقیم‌ بر تصمیم‌گیریهای‌ عمده‌ مالی‌ و عملیاتی‌ طرف‌ دیگر، کنترل‌ یا نفوذ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ اعمال‌ کند یا هر دو تحت‌ کنترل‌ مشترک‌ یا نفوذ قابل‌ ملاحظه‌ مشترک‌ (درحدی‌ که‌ در انجام‌ یک‌ معامله‌ منافع‌ مستقل‌ یکی‌ از آنها تحت‌الشعاع‌ منافع‌ دیگری‌ قرار گرفته‌ باشد) شخص‌ ثالثی‌ باشند. معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ یعنی‌ انتقال‌ منابع‌ یا تعهدات‌ بین‌ اشخاص‌ وابسته‌، صرفنظر از به‌ حساب‌ گرفتن‌ یا نگرفتن‌ کل‌ یا بخشی‌ از ما به‌ ازای‌ آنها.

 5 . مسئولیت‌ شناسایی‌ و افشای‌ روابط‌ با اشخاص‌ وابسته‌ و معاملات‌ انجام‌ شده‌ با آنان‌ به‌ عهده‌ مدیریت‌ واحد مورد رسیدگی‌ است‌. مدیریت‌ برای‌ ایفای‌ این‌ مسئولیت‌ باید سیستمهای‌ حسابداری‌ و کنترل‌ داخلی‌ مناسبی‌ را بکار گیرد تا از شناسایی‌ صحیح‌ معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ در مدارک‌ حسابداری‌ و افشای‌ کافی‌ آنها در صورتهای‌ مالی‌، اطمینان‌ یابد.

 6 . حسابرس‌ باید چنان‌ شناختی‌ از فعالیت‌ واحد مورد رسیدگی‌ و صنعت‌ مربوط‌ بدست‌ آورد که‌ بتواند رویدادها، معاملات‌ و روش‌ کارهایی‌ را شناسایی‌ کند که‌ می‌تواند به‌ گونه‌ای‌ با اهمیت‌ بر صورتهای‌ مالی‌ واحد مورد رسیدگی‌ اثر گذارد. گرچه‌ وجود اشخاص‌ وابسته‌ و معاملات‌ بین‌ چنین‌ اشخاصی‌ به‌ عنوان‌ یکی‌ از ویژگیهای‌ عادی‌ تجاری‌ شناخته‌ شده‌ است‌، اما لازم‌ است‌ حسابرس‌ به‌ دلایل‌ زیر نسبت‌ به‌ آنها هشیار باشد:

الف‌ - الزامات‌ گزارشگری‌ مالی‌ یا سایر الزامات‌ (مانند الزامات‌ قانون‌ تجارت‌)، افشای‌ برخی‌ روابط‌ با اشخاص‌ وابسته‌ و معاملات‌ بین‌ آنان‌ و همچنین‌ اظهارنظر درباره‌ معاملات‌ مزبور را ضروری‌ ساخته‌ است‌.

ب‌ - وجود اشخاص‌ وابسته‌ یا معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ می‌تواند بر صورتهای‌ مالی‌ اثر گذارد؛ برای‌ مثال‌، اثر زیان‌ شرکتهای‌ عضو گروه‌ یا معافیتهای‌ مالیاتی‌ آنها بر صورت‌ سود و زیان‌ و تعهدات‌ مالیاتی‌ شرکت‌ اصلی‌.

پ‌ - هرچه‌ منابع‌ کسب‌ شواهد حسابرسی‌ معتبرتر باشد، میزان‌ قابلیت‌ اتکای‌ شواهد مزبور بیشتر می‌شود. شواهد حسابرسی‌ دریافت‌ شده‌ از اشخاص‌ ثالث‌ غیر وابسته‌ یا تهیه‌ شده‌ توسط‌ اشخاص‌ مزبور، قابلیت‌ اتکای‌ بیشتری‌ دارد.

ت‌ - معامله‌ با اشخاص‌ وابسته‌ ممکن‌ است‌ با انگیزه‌ای‌ غیر از ملاحظات‌ عادی‌ تجاری‌، مانند انتقال‌ سود یا حتی‌ تقلب‌، صورت‌ گیرد.

 وجود اشخاص‌ وابسته‌ و افشای‌ موارد مربوط‌ به‌ آنها

7 . حسابرس‌ باید اطلاعات‌ ارائه‌ شده‌ توسط‌ هیات‌ مدیره‌ و مدیریت‌ واحد مورد رسیدگی‌ را درباره‌ اسامی‌ کلیه‌ اشخاص‌ وابسته‌، بررسی‌ و روشهای‌ زیر را برای‌ حصول‌ اطمینان‌ از کامل‌ بودن‌ اطلاعات‌ مزبور، اجرا کند:

 الف‌ - بررسی‌ کاربرگهای‌ حسابرسی‌ سال‌ قبل‌ برای‌ اطلاع‌ از اسامی‌ اشخاص‌ وابسته‌ شناخته‌ شده‌ .

 ب‌ - بررسی‌ روشهای‌ واحد مورد رسیدگی‌ برای‌ شناسایی‌ اشخاص‌ وابسته‌.

 پ‌ - پرس‌وجو درباره‌ وابستگیهای‌ اعضای‌ هیات‌مدیره‌ و مدیران‌ اجرایی‌ با سایر واحدهای‌ اقتصادی‌.

 ت‌ - بررسی‌ دفتر ثبت‌ سهام‌ برای‌ تعیین‌ اسـامـی‌ سهامداران‌ عمـده‌ واحد مـورد رسیـدگی‌، یا در صورت‌ لزوم‌ دریافت‌ فهرست‌ اسامی‌ صاحبان‌ عمده‌ سرمایه‌ از مراجع‌ ذیصلاح‌.

ث‌ - بررسی‌ صورتجلسات‌ مجامع‌ عمومی‌ صاحبان‌ سهام‌، هیات‌ مدیره‌ و سایر مدارک‌ قانونی‌ مربوط‌ .

ج‌ - پرس‌وجو از سایر حسابرسانی‌ که‌ در حال‌ حاضر مشغول‌ حسابرسی‌ اجزای‌ واحد مورد رسیدگی‌ می‌باشند یا حسابرسان‌ قبلی‌، درباره‌ آگاهی‌ آنان‌ از وجود سایر اشخاص‌ وابسته‌.

چ‌ - بررسی‌ اطلاعاتی‌ که‌ به‌ مراجع‌ ذیصلاح‌ قانونی‌ ارائه‌ شده‌ است‌.

در مواردی‌ که‌ به‌ نظر حسابرس‌، خطر کشف‌ نشدن‌ اشخاص‌ وابسته‌ با اهمیت‌، کم‌ است‌، این‌ روشها می‌تواند بسته‌ به‌ ضرورت‌، تعدیل‌ شود.

 8 . حسابرس‌ باید از کفایت‌ افشای‌ روابط‌ با اشخاص‌ وابسته‌ طبق‌ استانداردهای‌ حسابداری‌، اطمینان‌ یابد.

 با اشخاص‌ وابسته‌

9 . حسابرس‌ باید اطلاعات‌ ارائه‌ شده‌ توسط‌ هیات‌ مدیره‌ و مدیریت‌ را درباره‌ معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ بررسی‌ کند و نسبت‌ به‌ احتمال‌ وجود هرگونه‌ معامله‌ دیگری‌ با اشخاص‌ وابسته‌ نیز هشیار باشد.

10 . حسابرس‌ هنگام‌ کسب‌ شناخت‌ از سیستمهای‌ حسابداری‌ و کنترل‌ داخلی‌ واحد مورد رسیدگی‌ و براورد اولیه‌ از خطر کنترل‌ باید کفایت‌ روشهای‌ کنترل‌ مربوط‌ به‌ تصویب‌ و ثبت‌ معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ را ارزیابی‌ کند.

 11 . حسابرس‌ در طول‌ حسابرسی‌ باید مراقب‌ معاملاتی‌ باشد که‌ در شرایط‌ موجود، غیرعادی‌ به‌ نظر می‌رسد و ممکن‌ است‌ نشان‌دهنده‌ وجود اشخاص‌ وابسته‌ای‌ باشد که‌ قبلا شناسایی‌ نشده‌ است‌.

 نمونه‌هایی‌ از این‌ گونه‌ معاملات‌ به‌ شرح‌ زیر است‌:

 . معاملات‌ با شرایط‌ خارج‌ از عرف‌ تجاری‌؛ مانند، قیمت‌، نرخ‌ سود تضمین‌ شده‌، تضمین‌ و شرایط‌ بازپرداخت‌ غیرعادی‌.

 . معاملات‌ بدون‌ دلیل‌ تجاری‌ منطقی‌ و آشکار.

 . معاملات‌ با محتوای‌ متفاوت‌ از شکل‌ آن‌.

 . معاملات‌ با پردازش‌ به‌ شیوه‌ای‌ غیرعادی‌.

 . معاملات‌ عمده‌ یا دارای‌ حجم‌ زیاد با برخی‌ مشتریان‌ یا تامین‌کنندگان‌ کالا و خدمات‌ در مقایسه‌ با سایرین‌.

 . معاملات‌ ثبت‌ نشده‌ای‌ چون‌ دریافت‌ یا ارائه‌ خدمات‌ مدیریت‌ به‌ طور رایگان‌.

 12 . حسابرس‌ در جریان‌ انجام‌ حسابرسی‌ روشهایی‌ را اجرا می‌کند که‌ می‌تواند وجود معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ را شناسایی‌ کند. نمونه‌هایی‌ از این‌ گونه‌ روشها به‌ شرح‌ زیر است‌:

 . اجرای‌ آزمون‌ جزییات‌ مانده‌ حسابها و معاملات‌.

 . بررسی‌ صورتجلسات‌ مجامع‌ عمومی‌ صاحبان‌ سهام‌ و هیات‌مدیره‌.

 . بررسی‌ مدارک‌ حسابداری‌ برای‌ شناسایی‌ معاملات‌ یا مانده‌ حسابهای‌ عمده‌ یا غیرعادی‌، به‌ ویژه‌ معاملاتی‌ که‌ در پایان‌ دوره‌ مورد گزارش‌ یا تاریخی‌ نزدیک‌ به‌ آن‌، ثبت‌ شده‌ است‌.

 . بررسی‌ تاییدیه‌های‌ بانکی‌ و وامها و تسهیلات‌ مالی‌ دریافتی‌ و پرداختی‌. چنین‌ بررسیهایی‌ ممکن‌ است‌ نشان‌دهنده‌ روابط‌ تضمینی‌ واحد مورد رسیدگی‌ و سایر معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ باشد.

 . بررسی‌ معاملات‌ سرمایه‌گذاری‌؛ برای‌ مثال‌، تحصیل‌ یا واگذاری‌ سرمایه‌گذاریهای‌ بلندمدت‌.

 رسیدگی‌ به‌ معاملات‌ شناسایی‌ شده‌ با اشخاص‌ وابسته‌

13 . حسابرس‌ در رسیدگی‌ به‌ معاملات‌ شناسایی‌ شده‌ با اشخاص‌ وابسته‌ باید شواهد کافی‌ و قابل‌ قبولی‌ را درباره‌ درستی‌ ثبت‌ و کفایت‌ افشای‌ این‌ معاملات‌ بدست‌ آورد.

 14 . شواهد حسابرسی‌ مربوط‌ به‌ معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌، به‌ دلیل‌ ماهیت‌ روابط‌ با اشخاص‌ مزبور ممکن‌ است‌ محدود باشد. شواهد مربوط‌ به‌ وجود مواد و کالای‌ امانی‌ نزد اشخاص‌ وابسته‌ یا شواهد مربوط‌ به‌ ثبت‌ یک‌ هزینه‌ در شرکت‌ فرعی‌ که‌ تنها براساس‌ بخشنامه‌ شرکت‌ اصلی‌ صورت‌ گرفته‌ است‌، نمونه‌های‌ بارز این‌ گونه‌ شواهد محسوب‌ می‌شود. حسابرس‌ به‌ دلیل‌ محدودیت‌ در دسترسی‌ به‌ شواهد حسابرسی‌ قابل‌ قبول‌ درباره‌ چنین‌ معاملاتی‌ باید اجرای‌ روشهایی‌ چون‌ موارد زیر را مورد توجه‌ قرار دهد:

 . دریافت‌ تاییدیه‌ از اشخاص‌ وابسته‌ درباره‌ شرایط‌ و مبالغ‌ معاملات‌ انجام‌ شده‌ با آنان‌.

 . بازرسی‌ شواهد موجود نزد اشخاص‌ وابسته‌.

 . دریافت‌ تاییدیه‌ از افرادی‌ که‌ به‌ گونه‌ای‌ با معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ مرتبطند یا مذاکره‌ دراین‌باره‌ با آنان‌؛ مانند بانکها، مشاورین‌ حقوقی‌، ضمانت‌کنندگان‌ و واسطه‌ها.

  تاییدیه‌ مدیران‌

15 . حسابرس‌ باید تاییدیه‌ای‌ از مدیریت‌ واحد مورد رسیدگی‌ در ارتباط‌ با هر یک‌ از موارد زیر دریافت‌ کند:

 الف‌ - کامل‌ بودن‌ اطلاعات‌ ارائه‌ شده‌ درباره‌ شناسایی‌ اشخاص‌ وابسته‌.

 ب‌   - کفایت‌ افشای‌ اطلاعات‌ مربوط‌ به‌ روابط‌ با اشخاص‌ وابسته‌ در صورتهای‌ مالی‌.

نتیجه‌گیری‌ و گزارش‌ حسابرس‌

16 . هرگاه‌ حسابرس‌ نتواند شواهد کافی‌ و قابل‌ قبولی‌ درباره‌ روابط‌ و معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌ بدست‌ آورد یا چنین‌ نتیجه‌گیری‌ کند که‌ افشای‌ مربوط‌ به‌ آنها در صورتهای‌ مالی‌ کافی‌ نیست‌ باید گزارش‌ خود را به‌ گونه‌ای‌ مناسب‌ تعدیل‌ کند. در شرایط‌ خاص‌ حسابرس‌ می‌تواند علیرغم‌ افشای‌ روابط‌ و معاملات‌ با اشخاص‌ وابسته‌، موضوع‌ را به‌ گونه‌ای‌ مناسب‌ در گزارش‌ خود، درج‌ کند.

 تاریخ‌ اجرا

17 . این‌ بخش‌ برای‌ حسابرسی‌ صورتهای‌ مالی‌ که‌ دوره‌ مالی‌ آن‌ منتهی‌ به‌ 29 اسفند 1378 یا پس‌از آن‌ می‌باشد، لازم‌الاجراست‌.