XBRL چیست؟

در حال حاضر در سراسر دنیا، بنگاه‌‌های اقتصادی بسیاری هستند که XBRL (Extensible Business Reporting Language) را به عنوان استانداردی برای تهیه گزارش‌‌های کاری خود مورد استفاده قرار می‌‌دهند. تصور کنید که اگر همه شرکت‌‌ها و سازمان‌ها برای تهیه گزارش‌‌های خود یک زبان را قبول کنند، این مسئله چطور به تجارت کمک خواهد کرد. با پذیرش چنین استانداردی می‌‌توان گزارش‌‌ها را صحیح‌تر و راحت‌تر تولید نمود.

هرچند وقت یک بار از شرکت‌‌های کوچک و بزرگ خواسته می‌شود که مالی خود را به سازمان‌های مسئول نظارت بر رعایت قوانین، شرکت‌‌ها یا افراد سرمایه‌گذار و غیره ارایه کنند. با وجود اینکه محتویات این گزارش‌‌ها طبق یک قاعده استاندارد تهیه شده است اما ساختار‌ها از انواع مختلفی هستند. در بین گزارش‌ها می‌‌توانید فایل‌‌هایی با ساختار PDF، Excel، Word یا فایل‌های که CSV پیدا کنید. حتی بعضی‌ها یک کپی از دیسک سخت خود را می‌فرستند! XBRL برای این به وجود آمده تا یک ساختار مشترک ایجاد کند. اگر همه شرکت‌ها برای تهیه گزارش‌های خود از یک زبان استفاده کنند، خیلی راحت‌تر می‌‌توان گزارش‌های صحیح‌تری تهیه کرد و این گزارش‌ها نیز توسط تمام گیرنده‌‌ها کاملا قابل فهم خواهد بود.

پشتیبانی سازمان‌های مسئول

XBRL در سال 2000 معرفی شد. این زبان بر اعتبار SEC (Securities and Exchange Commission) تکیه کرده است. SEC یک برنامه راهنما راه‌اندازی کرده تا شرکت‌ها گزارش‌های مالی را با یک ساختار خاص ارسال کنند. تاکنون چندین شرکت بزرگ در آمریکا در این برنامه ثبت نام کرده‌اند. شرکت‌‌هایی مثل Bristol-Meyers Squibb، Dow Chemical، Ford Motor، General Electric، Microsoft، PepsiCo، Pfizer، 3M و Xerox. یکی دیگر از بنگاه‌‌های آمریکایی که XBRL را به سمت استفاده عام سوق داده، شورای ملی بازرسی مالی شرکت‌ها (FFIEC) آمریکا است. اخیرا این شورا استفاده از ساختار XBRL در گزارش‌های ارسالی از طریق سیستم ذخیره داده‌‌های خود را اجباری کرده است.

نسخه 2.1 XBRL زبانی با ساختار XML است که برای شناسایی عناصر درون گزارش از تگ‌ها (tag) و صفات (attribute) استفاده می‌ کند. نسخه جدید XBRL بسیار باثبات‌تر شده، چرا که مشکلات نسخه‌‌های استاندارد قبلی را مرتفع نموده است. مثلا فرآیند اعتبارسنجی که مبتنی بر DTD بود تکمیل شده و بر مبنای XML Schema قرار گرفت.

استاندارد اولیه این زبان تعاریفی را برای انواع داده‌‌های مالی در بر دارد، مثلا: دوره زمانی، موجودی، مقدار ارزی، سهم، تاریخ، رشته‌‌ها و مقادیر خالص. این انواع داده‌‌ها به عنوان یک زیربنا استفاده و دیگر انواع داده‌‌ها از آنها مشتق می‌شوند. دسته‌بندی‌های مختلفی وجود دارد که انواع داده‌‌های درون این استاندارد را به کار گرفته‌اند. همه آنها برای تشریح عناصر اضافی که تعریف کرده‌اند از XML Schema استفاده می‌‌کنند. در گذشته دسته‌بندی‌ها برای این طراحی می‌‌شدند تا انواع مختلفی از گزارش‌ها را مدیریت کنند. این دسته‌بندی‌ها اغلب بر اساس ناحیه و موسسه ناظر بر مقررات تغییر می‌‌کردند.XBRL International کنسرسیومی است که مسئولیت ترویج XBRL به آن سپرده شده است. این کنسرسیوم بر ثبت دسته‌بندی‌های جدید نظارت دارد. تصویب هر دسته‌بندی جدید به تایید کمیته رهبری XBRL International موکول می‌شود.

شاید باارزش‌ترین ویژگی XBRL این باشد که اگر یک مورد استثنا در گزارش وجود داشته باشد می‌تواند علت وجود آن را توضیح دهد. شرکتی که گزارش را ارسال می‌کند می‌تواند استثنا‌هایی را که در داده‌‌ها وجود دارد توسط یادداشت‌ها و تگ‌ها نشان دهد. با این روش، از مردود شناخته شدن گزارش در فرآیند اعتبارسنجی جلوگیری می‌شود. مثلا استفاده از یادداشت‌ها وقتی مفید است که در گزارش، داده‌ای از قلم افتاده است اما توضیح قابل قبولی برای این امر وجود دارد.

داستان یک موفقیت

در ایالات متحده، FFIEC سیستمی را ایجاد کرد به نام CDR (Central Data Repository). این سیستم از گزارش‌هایی که هر سه ماه یک بار از حدود 8.200 بانک داخلی به دفاتر مختلف FFIEC (مثل FDIC - Federal Deposit Insurance Group) ارسال می‌شود، اطلاعات جمع می‌کند. لزوم وجود این گزارش‌ها در این است که دولت می‌تواند از طریق گزارش‌های ارسال شده سلامت مالی بانک‌های تجاری کشور را کنترل کند. در سه ماهه سوم سال 2005 FFIEC تهیه گزارش‌ها توسط XBRL را اجباری کرد.

در فوریه سال جاری FFIEC برای پروژه CDR گزارشی منتشر کرد با این عنوان: "فرآیند کاری بهینه شده از طریق XBRL - یک مطالعه موردی برای تهیه گزارش تجاری". نتایج ارایه شده در گزارش قابل توجه است. FFIEC اظهار داشت که متوجه شده است وقتی گزارش‌ها از طریق سیستم CDR تحویل داده می‌شوند 95% آنها حاوی داده‌‌های مورد انتظار هستند. این در حالی است که تحت سیستم قدیمی فقط 66% گزارش‌ها نیازمندی‌ها را تامین می‌کردند. وقتی CDR یک بررسی اضافی روی داده‌‌ها انجام می‌دهد تا مطمئن شود که اعداد مندرج در هر گزارش به همان شکلی که انتظار می‌رود منظور شده‌اند، این نتایج حتی چشمگیرتر هم می‌شود: 100% گزارش‌هایی که با استفاده از XBRL تهیه شده‌اند، پاسخگوی این نیازمندی هستند! عددی که به هیچ وجه با آمار 30 درصدی گزارش‌ها در سیستم قدیمی قابل مقایسه نیستند. این بهبود شاید بیشتر به این علت است که بانک قادر است گزارشی ایجاد کند که قبل از قبول یک گزارش، اعتبارسنجی آن را انجام دهد.

سایر فعالیت‌های

در سال گذشته SEC تصمیمی اتخاذ کرده بود مبنی بر اینکه شرکت‌ها را به سوی XBRL سوق دهد. این امر باعث می‌شود که این زبان در بین ارگان‌ها و سازمان‌های مالی بیشتر مورد توجه قرار گیرد. در همین چند ماه گذشته 24 شرکت دیگر موافقت کردند که داده‌‌های خود را با استفاده از XBRL تهیه کنند. SEC پیش‌بینی می‌کند که دامنه استفاده از XBRL به دلیل سودی که عاید سرمایه‌گذار‌ان می‌کند، وسیع‌تر خواهد شد. گرچه، بسیاری در جامعه تجاری گمان می‌کنند که XBRL بالاخره اجباری می‌شود، ولی باور کور بوث (Core Booth)، مدیریت اطلاعات SEC، بر این است که بازار باید خود پذیرای XBRL باشد.

پذیرش XBRL در سطح جهانی به سرعت رو به افزایش است. در سراسر دنیا فعالیت‌ها و دسته‌بندی‌های جدیدی بر اساس این زبان در حال ظهور هستند. طی ماه گذشته یک بنگاه سوئدی قبول کرد که گزارش‌های XBRL را از برخی شرکت‌های کوچک و متوسط بپذیرد، یک طبقه‌بندی جدید از کشور چین مورد موافقت XBPRL International قرار گرفت و یک موسسه ناظر بر فعالیت‌های اوراق بهادار در کانادا (CSA) نیز درخواست کرد که بازخورد‌هایی که از مردم جمع‌آوری می‌شود با رعایت استاندارد XBRL تهیه شود.

ابزار‌های زبان

تا کنون شرکت‌های زیادی در افزایش میزان پذیرش XBRL دخیل بوده‌اند. در ژوئن سال 2005 شرکت Business Object نتیجه همکاری خود با EDGAR Online و Ipdeo را اعلام کرد که XBRL_XI نامیده شد. این نامگذاری بر اساس یکی از محصولات هوش تجاری آن شرکت به نام BusinessObject XI انجام شد. در این عرصه بازیگران دیگری نیز وجود دارند از جمله مایکروسافت که دارد XBRL را برای برنامه‌‌های آفیس خودش تغییر می‌دهد؛ Oracle که دارد پشتیبانی از XBRL را به EBusiness Suite خودش اضافه می‌کند (مهم‌تر از همه حساب‌های کل و معین) و همینطور SAP که تعدادی از محصولات پیشنهادی خود از جمله ERP International و NetWeaver را توسط XBRL تکمیل کرده است.

اگر XBRL مورد قبول واقع شود برنامه‌نویسان مجبور می‌شوند کار‌های زیادی انجام دهند تا سیستم‌های موجود را بر اساس ملاحظات جدید ارتقا دهند. بسیاری از شرکت‌هایی که محصولات و خدمات XBRL را عرضه می‌کنند همراه با سیستم‌های فعلی خود یک سری API ‌هایی نیز ارایه خواهند کرد. برای کار کردن با XBRL مجموعه ابزار‌هایی هم به صورت منفرد طراحی شده‌اند، مثلا Fujitsu ابزاری به نام Interstage XWand را معرفی کرده است. در هلند شرکتی به نام J2R یک ویرایشگر XBRL به نام Batavia و یک API جاوا به همراه یک Data Driver ایجاد کرده است. انتظار می‌رود که جامعه متن‌باز (open source) نیز نقشی اساسی در تولید محصولاتی برای XBRL ایفا کند. در حقیقت، هم اکنون هم یک API جاوا برای XBRL در SourceForge وجود دارد.

قدم بعدی چیست

واضح است که XBRL به رشد خود ادامه می‌دهد. در 9 کشور جهان برای گزارش‌های مالی، یا در حال حاضر دسته بندی‌هایی وجود دارد یا طرح پیش‌نویس آن آماده شده است. این رشد در دو مسیر موازی ادامه می‌ یابد. اولا موسسات ناظر بر مقررات استفاده از XBRL را اجباری خواهند کرد، زیرا به این ترتیب وظیفه آنها به عنوان ناظر آسان‌تر می‌شود. این امر به این علت است که هزینه‌‌های ناظر بر پردازش داده‌‌ها به دلیل افزایش کیفیت گزارش‌های رسیده، کاهش می‌‌یابد. دوم این که، اگر گزارش‌ها صحیح و عاری از خطا باشند، هزینه کار با موسسات ناظر بر مقررات نیز کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه XBRL به سود شرکت‌های تجاری تمام خواهد شد.

وقتی یک بنگاه اقتصادی، داده‌‌ها را با دیگران مبادله کند (مثلا تبادل داده از شرکت فرعی به شرکت اصلی)، شاهد یک بازگشت سرمایه خواهد بود. درست است که پذیرش XBRL بی‌دردسر نیست، اما سودی که از صحت و بهره‌وری به دست می‌‌آید قابل خواهد بود. به هر حال از هر زاویه‌ای که نگاه کنیم می‌بینیم که پذیرفتن XBRL برای همه طرف‌های معامله یک موفقیت محسوب می‌شود. 

با تشکر