مقایسه قدرت نسبی هند و چین یک بازی خانوادگی دیرینه است. کدام ملت سریع‌تر رشد می‌کند؟ کدام یک قدرت مهمتری در قرن بیست و یکم خواهد شد؟ کدام یک الگوی بهتری برای رشد اقتصادی سایر کشورها است؟

مقایسه چین و هند


مقایسه قدرت نسبی هند و چین یک بازی خانوادگی دیرینه است. کدام ملت سریع‌تر رشد می‌کند؟ کدام یک قدرت مهمتری در قرن بیست و یکم خواهد شد؟ کدام یک الگوی بهتری برای رشد اقتصادی سایر کشورها است؟
 

پس از فرصتی که المپیک پکن برای نمایشی خیره‌کننده در اختیار چین گذاشت و نیز توانایی این کشور در رشد سریع اقتصادی پس از بحران مالی جهانی، بسیاری به این فکر افتادند که چین واقعا از هند جلو زده است.
اما اینک به لطف یک سازمان پژوهشی غیردولتی با ماموریتی نوآورانه در لندن، روشی جامع برای مقایسه هند و چین داریم، روشی مفیدتر از هر آنچه که تاکنون داشته‌ایم و نتایج آن شاید برخی خوانندگان را شگفت‌زده کند.
این سازمان، «موسسه لگاتوم» است که مدتی پیش شاخص بهروزی 2009 خود را منتشر کرد (نتایج آن را می‌توانید در www.prosperity.org مشاهده کنید). هدف از این شاخص، امکان مقایسه و تناظر کشورها در برابر محک‌هایی است که به بهترین وجه غنا و تنوع آن چیزهایی که بیش از همه در زندگی مردم اهمیت دارد را بازتاب می‌دهد.
در این شاخص، رشد اقتصادی و عملکرد اقتصادی اهمیت زیادی دارد، اما اقتصاد تمام ماجرا نبوده و جمع کل آنچه که بهروزی معنا می‌دهد نیست. پژوهشگران موسسه لگاتوم این را می‌فهمند که انسان‌ها برای زنده ماندن به نان نیاز دارند و نیز رشد اقتصادی بسیار ضروری است تا که ببینیم انسان‌ها نانی برای خوردن دارند، اما نکته اینجاست که انسان‌ها فقط با نان زندگی نمی‌کنند.
به این جهت آنها شاخصی تهیه کردند که کشورها را مطابق با چندین معیار رتبه‌بندی می‌کند و نه فقط بر اساس ثروت اقتصادی بلکه کیفیت زندگی نیز قرار دارد. به عبارت دیگر، این معیار جامع سعی در اندازه‌گیری بهزیستی کامل دارد و به این منظور عناصری که مردم را ثروتمند و خوشحال، تندرست و آزاد نیز می‌سازد شامل می‌کند. اینها عبارتند از بنیان‌های اقتصادی، کارآفرینی و نوآوری، نهادهای دموکراتیک، تحصیلات، تندرستی، ایمنی و امنیت، حکمرانی، آزادی شخصی و سرمایه اجتماعی.
همان‌طور که در این شاخص آشکار می‌شود هند بسیار جلوتر از همسایه شمال شرقی خود است، رتبه هند در شاخص کلی 30 جایگاه بهتر از چین است. تعداد زیادی از ساکنان هر دو کشور هنوز بسیار فقیر هستند به طوری که آنها در رتبه‌بندی‌ها بسیار پایین‌تر از مثلا کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی هستند، اما هند در رتبه 45 قرار دارد در حالی که چین در فاصله‌ای بسیار دورتر رتبه 75 را دارد. چین حتی در رتبه‌ای پایین تر از دولت ونزوئلا قرار دارد.
دلیل تفاوت این دو کشور چیست؟
رایان استریتر از همکاران موسسه لگاتوم می‌گوید «هند گوی سبقت را از چین ربوده است و این به خاطر شیوه حکمرانی در آن کشور است که به اقتصادش کمک می‌کند، یعنی شاخص نهادهای دموکراتیک که هند رتبه 36 و چین رتبه 100 را دارد. این را در کنار سایر سنجه‌های اصلی حکمرانی مثل آزادی و سرمایه اجتماعی بگذارید- سرمایه اجتماعی در هند آنچنان شگفت‌آور و بالا است که این کشور را در رتبه پنجم جهان جای می‌دهد و هند توفیق روزافزون‌تری از رقیب خویش دارد.»
عنصر سرمایه اجتماعی به ویژه جالب است. گزارش نتیجه می‌گیرد «شهروندان هندی عضویت بالایی در سازمان‌های محلی و اجتماعی دارند که شبکه گسترده‌ای از سرمایه اجتماعی را فراهم می‌سازد.»
به نظر می‌رسد که هندی‌ها از این جهت شبیه آمریکایی‌ها هستند. وقتی الکسی توکویل روایت معلم‌وار خود از تجربه سفر به آمریکا، کتاب «دموکراسی در آمریکا» را منتشر کرد او از میزان بالای سرمایه اجتماعی که طی سفر مشاهده کرد یکه خورد. او شهادت داد که آمریکایی‌ها ملت عضویت در گروه‌ها و دسته‌های مختلف هستند. هندی‌ها از این جهت ظاهرا شبیه آمریکایی‌ها هستند- و در واقع هندی‌ها حتی جلوتر هستند چون که دو جایگاه بالاتر از رتبه هفتم آمریکا هستند و نویسندگان گزارش اشاره می‌کنند که برای تقویت خوشبختی انسان‌ها، به میزان بالای سرمایه اجتماعی نیاز است
چین در هر دو زیرشاخص اقتصادی عملکرد بهتری از هند دارد چون که قطعیت اقتصادی بیشتری برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده و سرمایه‌گذاری خارجی بسیار بیشتری نسبت به هند دریافت کرده است. با این حال شاخص کلی دلالت دارد که مشکلات چین بسیار بیشتر بوده و در آینده شدیدتر می‌شود چون که در همه زیرشاخص‌های دیگر، به ویژه در زمینه نبود دموکراسی و آزادی شخصی قافیه را به هند باخته است.
به راستی در سفرهایی که به هند داشته‌ام، همیشه تحت تاثیر دموکراسی سرزنده هند قرار می‌گیرم و اینکه حس آزادی شخصی تا چه حد گسترده و مستحکم است. روحیه شلوغ و حتی آشفته‌ای در هند وجود دارد که نشاط‌آور و پرتحرک است و نشانه مردمی آزاد است که از حقوق و آزادی‌های خود لذت می‌برند.
البته حوزه‌هایی هستند که هند نیازمند پیشرفت جدی‌تری است. تحصیلات، تندرستی و ایمنی و امنیت جملگی حوزه‌هایی به شمار می‌روند که عملکرد هند بسیار عقب‌تر از بقیه جهان است.
اما تصویر کلی کاملا امیدوارکننده است و در این نسخه از بازی خانوادگی هند در برابر چین، ما باید کلاهمان را برای هند از سر برداریم.

هند یا چین؟

باگواتی استاد اقتصاد و حقوق در دانشگاه کلمبیا و همکار ارشد اقتصاد بین‌الملل در شورای روابط خارجی است. او نویسنده کتاب «موریانه‌ها در نظام تجاری: چگونه توافقات تجاری تبعیض‌آمیز باعث تضعیف تجارت آزاد می‌شود» است.
 

هنگامی که باراک اوباما رییس‌جمهور آمریکا در ماه نوامبر از هند دیدار کرد و از رهبران این کشور ستایش به عمل آورد که به موفقیت و توانایی روزافزون در اقتصاد دست یافته‌اند، این پرسش همیشگی دوباره مطرح شد: آیا چین تا همیشه به رشد سریع‌تر از هند ادامه خواهد داد یا اینکه در مدت زمانی نه خیلی دیر هند خواهد توانست از چین جلو بزند؟
در واقع تاریخ شروع این مسابقه به سال 1947 بازمی‌گردد، زمانی که هند به استقلال رسید و آینده سیاسی آن به شکل نظام دموکراسی مشخص شد، در حالی که با موفقیت مائو تسه‌تونگ پس از راهپیمایی بزرگ، چین به نظام کمونیستی تبدیل شد. همه انتظار داشتند این دو کشور که «غول‌های خفته» نام گرفته بودند زمانی از خواب بیدار شوند، اما چون مدل مطرح رشد اقتصادی در آن زمان تاکید اصلی را بر انباشت سرمایه می‌گذاشت، باور همگانی این بود که چین دست بالا را دارد. چین اقتدارگرا می‌توانست به نرخ سرمایه‌گذاری بسیار بالاتری از هند برسد در صورتی که دموکراسی در هند اجازه نمی‌داد از مردم مالیات بالایی گرفته شود تا پس‌انداز داخلی را افزایش داد.
اما مقدر شد هر دو غول تا چند دهه به خواب ادامه دهند- چین تا دهه 1980 و هند تا ابتدای دهه 1990- و هر دو کشور چارچوب سیاستی ضدتولیدی به کار گرفتند که بهره‌وری سرمایه‌گذاری‌ها را پایین نگه می‌داشت.
در نتیجه استدلال‌های اقتصادی نادرست، هند در مسیر خودکفایی تجاری حرکت کرد و مخالف ورود سرمایه‌های خارجی بود. علاوه بر آن مداخلات اقتصادی در مقیاس وسیع، شامل گسترش دادن شرکت‌های دولتی در حوزه‌هایی فراتر از خدمات عمومی می‌کرد. در چین نیز نتایج مشابه بود؛ چرا که باورهای سیاسی کمونیسم متضمن خودبسندگی اقتصادی و دادن نقش بسیار گسترده به دولت در اقتصاد بود.
این دو غول پس از کنار گذاشتن چارچوب‌های سیاستی ناکارآ به نفع اصلاحات «لیبرالی»، به تاخت پیش رفتند. مسابقه سرانجام شروع شده بود. و یک بار دیگر به نظر می‌رسید که باید روی اسب چین شرط‌بندی کرد: این کشور سریع‌تر رشد کرد، چون که چارچوب سیاستی خود را بسیار سریع‌تر از آنچه دموکراسی اجازه می‌دهد تغییر داد، اما دلایل زیادی برای تردیدافکنی در این مورد است که مزیت اقتدارگرایانه چین برای مدت طولانی دوام خواهد آورد.
نخست، در حالی که اقتدارگرایی و استبداد، توانایی شتاب بخشیدن به اصلاحات را دارد، این نظام دارای یک ایراد جدی نیز هست. سال‌ها پیش، زمانی که هنوز هم مائو و هم چو انلای زنده بودند، از پادام دسای، کارشناس امور روسیه در دانشگاه کلمبیا، درباره چشم‌انداز رشد آینده چین پرسش شد. او پاسخ داد بستگی به این دارد که مائو زودتر بمیرد یا چو. اشاره وی به این نکته بود که در نظام متکی به راس هرم قدرت، مسیرهای رشد کاملا غیرقابل پیش‌بینی بوده و بنابراین در معرض نوسان و تلاطم هستند.
به علاوه، ما از تجربه سایر کشورها (و نیز از تجربه خود چین) می‌دانیم که با شتاب گرفتن رشد اقتصادی، آمال و آرزوهای سیاسی نیز سربر می‌دارد. آیا مقامات ارشد چین، به این خواسته‌ها با سرکوب بیشتر پاسخ می‌دهند آن طور که با مخالفان سیاسی و گروه فالون گنگ رفتار می‌کنند و گسستگی و آشوب به وجود می‌آورند یا که با حرکت به سوی دموکراسی بیشتر، همراهی بیشتری با مطالبات مردمی خواهند داشت؟
دوباره، سیاست اقتدارگرایانه چین به این معنا است که این کشور نمی‌تواند از نوآوری‌هایی که وابسته به نرم‌افزار است سود ببرد، (منظور ابزارهایی است که از طریق آنها مخالفان حکومت می‌توانند به بالندگی رسیده و برهم‌زننده کنترل سیاسی باشند.)
سرانجام تداوم رشد چین وابسته به بهره‌برداری از بازارهای خارجی است و در دنیای فعلی که هر روز دموکراسی‌سازی می‌شود و حقوق بشر به مشغله اصلی تبدیل شده است چین هر روز آسیب‌پذیرتر می‌شود. در چنین دنیایی، قطعا انتظار می‌رود که مشکلات و وقفه‌ها بر سر راه صادرات چین بیشتر شود.
عوامل اقتصادی همچنین در برابر آینده چین صف کشیده‌اند. چین به وضوح قادر به بهره‌برداری از «ارتش ذخیره بیکارانی» است که مارکس می‌گفت. یعنی قادر به رشد سریع است بدون اینکه با محدودیت عرضه نیروی کار مواجه شود و انباشت سرمایه دچار بازدهی نزولی گردد، اما اکنون با توجه به سیاست یک بچه در چین و کمبود زیرساخت‌های کافی (شامل مسکن) در مناطق با رشد سریع، نیروی کار کمیاب‌تر شده و دستمزدها در حال افزایش است.
در اصطلاح اقتصادی، منحنی عرضه نیروی کار افقی بود و اکنون شیب مثبت پیدا کرده است، به طوری که تقاضای فزاینده نیروی کار ناشی از رشد سریع، دستمزدها را به سمت بالا می‌کشاند. پس چین شروع به پیوستن به مسابقه انسانی کرده است چون که انباشت سرمایه با رشد کندتر نیروی کار و اقتصاد برخورد کرده است.
بر عکس هند را داریم که دارای عرضه فراوان نیروی کار، همچنین هرم سنی جمعیتی بسیار مطلوب است؛ به طوری که نرخ سرمایه‌گذاری هند افزایش می‌یابد و نیروی کار آن مانعی نخواهد بود؛ بنابراین هند آینده، چین جدید دو دهه گذشته خواهد شد.
به علاوه، برعکس چین، که اصلاحات اقتصادی سریع‌تر و کامل‌تر بود، هند راهی طولانی در پیش دارد: خصوصی‌سازی، اصلاحات بازار کار و برداشتن موانع ورود به بخش خرده‌فروشی از سر راه متصدیان بزرگ‌تر و کارآتر نیز قابل‌تامل است و هر زمان که اجرا شوند باعث تقویت بیشتر رشد اقتصادی هند خواهند شد.

منبع: پروجکت سیندیکیت