شما چقدر پس‌انداز دارید؟ اصلا اهل این کار هستید و در زندگی برنامه‌ای برای پس‌انداز بخشی از درآمدتان دارید؟

ارزش پس‌انداز و شیوه‌های‌آن در‌خانواده
شما چقدر پس‌انداز دارید؟ اصلا اهل این کار هستید و در زندگی برنامه‌ای برای پس‌انداز بخشی از درآمدتان دارید؟
برای روز مبادا...شما چقدر پس انداز دارید؟ اصلا اهل این کار هستید و در زندگی برنامه ای برای پس انداز بخشی از درآمدتان دارید؟

شاید عده ای پاسخ دهند خرج زندگی را هم به زحمت تامین می کنیم چه برسد به آن که بتوانیم پس اندازی هم داشته باشیم. چنین پاسخی شاید در نگاه اول معقول و قانع کننده به نظر برسد، ولی باید دانست که از میان خرج های ضروری و روزمره زندگی نیز می توان برای خود پس اندازی تدارک دید و آن را به سنگ بنای سرمایه ای بزرگ و چشمگیر تبدیل کرد.

اصلا هنر پس انداز همین است وگرنه صاحبان ثروت و درآمدهای کلان نه برای سرمایه شان مشکلی دارند نه برای روز مبادا! بخشی از پولی که هر فرد یا خانواده برای مخارج روزمره هزینه می کند صرف خدمات و کالاهایی می شود که به آنها نیازی ندارد. خرید مواد غذایی که دور ریخته می شود، اشیای تزئینی که از مغازه ها و دستفروش ها خریداری می شود، وسایل خرده ریز منزل که گوشه ای بدون استفاده می مانند و... بخشی از این هزینه ها هستند که جلوگیری از آنها بتدریج یک پس انداز پر مایه برای زندگی مهیا می کند. البته باید برنامه داشت، حساب شده عمل کرد، الگوهای رفتاری را بویژه در حوزه خرید و مصرف تغییر داد و آخر سر این که صبور و آینده نگر بود.

نگاهی به پس انداز از دیدگاه کلان پس انداز به معنای صرف نظر کردن از منافع مصرفی فعلی به امید دستیابی به منفعت و مطلوبیت بیشتر در آینده است. برای مثال اگر 500 هزار تومان داشته باشیم می توانیم آن را صرف تامین نیازهای خود کنیم یا با چشم پوشی از این نیازها آن را پس انداز می کنیم تا از طریق یک چرخه خرد اقتصادی در آینده بیش از این مبلغ نصیبمان شود. این پول می تواند در قالب پس انداز صرف خرید طلا یا ارز شود، به سهام یا اوراق قرضه تبدیل شود، برای دریافت سود نزد بانک ودیعه گذاشته شود یا در مکان امنی نگهداری گردد. رشد نرخ تورم در جامعه ما از مطلوبیت نگهداری پول به صورت راکت و دست ناخورده می کاهد و پس انداز در این شکل را فقط در کوتاه مدت معقول جلوه می دهد. پس انداز یکی از مقوله های اقتصاد کلان است که از یک سو با شرایط اجتماعی جامعه سروکار دارد و از سوی دیگر مطابق قاعده معروف و بین المللی قطره قطره جمع گردد، وانگهی دریا شود با سایر مفاهیم کلان اجتماعی نظیر تولید، مصرف، ارزش افزوده و... ارتباطی معنادار می یابد. اگر کسی فقیر باشد پس انداز نمی کند، چون پس انداز کردن به نوعی مطلوبیت و رضایت خاطر در ارزیابی منافع فعلی و آتی وابسته است و اگر خرج کردن پول در زمان فعلی برای فردی مطلوبیت کافی یا حیاتی داشته باشد برای پس انداز تمایلی ندارد. معلوم است که افراد فقیر به پولشان احتیاج دارند تا خوراک، پوشاک، مسکن و سایر نیازهای اولیه خود و خانواده شان را تامین کنند و هیچ پس اندازی نمی تواند با مطلوبیت فعلی پول برای آنان رقابت کند. اگر کسی بیمار باشد، به آینده امید نداشته باشد، اوضاع اقتصادی و اجتماعی را ناامن، مغشوش و متغیر بپندارد و... پولش را پس انداز نمی کند. یک قاعده کلی این است که باید ارزش احتمالی آینده بر ارزش قطعی حال برای مبلغی از درآمد و پول در اختیار چیره شود تا فرد پس انداز کند. بر این اساس در کشورهای توسعه نیافته و رو به توسعه پس انداز کمتر است. البته موضوع به این سادگی هم نیست. در هر کشوری می توان دلیلی برای پس انداز نکردن حداقل گروهی از افراد جامعه یافت. معروف است که شهروندان انگلیسی به دلیل اطمینان از حمایت های بیمه ای و درمانی پس انداز نمی کنند و آخر هفته ها را آن قدر خوش می گذرانند تا پولشان تمام شود. این مثال احتمالا تا پیش از بروز بحران اقتصادی جهانی صدق می کرد و امروزه حتی در مرفه ترین کشورها نیز مردم حساب خرج و مخارجشان دستشان است.

دکتر «محمد عسگری» اقتصاددان و کارشناس مسائل پولی و بانکی ارتباط میزان پس انداز با رشد اقتصادی را در قدرت سرمایه گذاری معرفی می کند و چنین توضیح می دهد: «هنگامی که میزان پس انداز بالاست مردم می توانند در طرح های اقتصادی سرمایه گذاری کنند، اوراق مشارکت و قرضه بخرند، صنایع خرد را رونق بخشند، کارآفرینی کنند و آخر سر این که بیشتر خرید کنند و رشد تولید را سبب شوند. افزایش رونق کسب و کار در عرصه تولید کالا و خدمات به اشتغالزایی و افزایش رفاه اجتماعی منجر می شود و نقش پس انداز را در اقتصاد کلان آشکار می سازد.»

البته پس انداز به گفته وی مانند بسیاری از شاخص های اقتصادی می تواند کارکردی چندگانه داشته باشد که برخی از آنها منفی هستند. «عسگری» افزایش تورم به دلیل وجود نقدینگی را یکی از این کارکردهای منفی معرفی می کند و می افزاید: افزایش نقدینگی اغلب از رکود پول در دست صاحبان سرمایه ها و پس اندازهای خرد ناشی می شود. پس انداز هنگامی به شاخصی مثبت و کارکردی در اقتصاد تبدیل می شود که به صورت سرمایه به چرخه های تولید، کارآفرینی، اشتغالزایی، عمران و رفاه اجتماعی و ... تزریق گردد. بر این اساس هدایت سرمایه های خرد و نقدینگی راکد به بخش های مولد اقتصادی از وظایف و کارکردهای اقتصادی دولت است که از طریق ایجاد بازار رقابتی، تسهیل بسترهای مشارکت اقتصادی، تضمین امنیت سرمایه گذاری و رونق کسب و کار بویژه در سطوح خرد و پایین دستی پیگیری می شود.

انواع پس اندازپس انداز به دو نوع پولی و غیرپولی تقسیم می شود. پس انداز غیرپولی مجموعه وسایل و اقلامی است که فرد و خانواده از آنها برخوردارند و می توان در صورت نیاز آنها را به پول تبدیل کرد. برخی اقلام تزئینی منزل که ذاتا ارزشمندند مانند عتیقه ها، لوازم طلا و نقره، جواهرات و... بخشی از این نوع پس انداز اقتصادی محسوب می شوند. پس انداز غیرپولی انواع اجتماعی را هم در بر می گیرند. پس انداز اجتماعی موجودی هایی هستند که با روابط اجتماعی به دست می آیند و به پول تبدیل نمی شوند، اگرچه ممکن است مبنای دریافت پول هم باشند. اعتماد اجتماعی یکی از مصادیق این پس انداز است. بالطبع کسی که برای مثال در بازار یا محیط کار خود آن قدر اعتبار دارد که می تواند میلیون ها تومان پول از دیگران قرض بگیرد یا برای شروع یک تجارت جدید سرمایه جمع کند از یک نوع پس انداز اجتماعی قدرتمند برخوردار است که نتیجه رفتار و شأن اجتماعی وی است. اغلب افرادی که در زندگی اقتصادی و حرفه ای موفقند کسانی هستند که پس انداز اجتماعی ارزشمندی برای خود تدارک دیده و آن را در قالب یک سرمایه حرفه ای، مالی یا تجاری به کار گرفته اند.

درباره پس اندازهای مالی هم به توضیح اضافه نیاز نیست و همه از ارزش های متنوع آن باخبرند. تنها ناگفته نماند بخشی از سرمایه های غیرپولی می توانند عملا به پایه و مایه ای برای ایجاد پس اندازهای پولی تبدیل شوند. برای مثال لوازمی که افراد برای استفاده خود و خانواده شان می خرند از یک سو رفاه اجتماعی خانوار را افزایش می دهد و از سوی دیگر با صرفه جویی در هزینه های جایگزین فرصتی برای پس انداز در اختیار می گذارد. خرید خودرو نمونه این نوع مزیت سرمایه غیرپولی در خانواده های ایرانی است. خودروی شخصی در صورتی که هزینه های نگهداری و تعمیر آن از مجموع مبالغی که برای کرایه تاکسی، اتوبوس، مترو و آژانس بیشتر نباشد و مشمول استهلاک و افت قیمت فاحش نشود در یک بازه زمانی چند ساله به افزایش قدرت پس انداز مالی خانوار از طریق صرفه جویی در هزینه های حمل و نقل می شود.

الفبای پس اندازپیش از شروع به کار شدن برای پس انداز کردن در زندگی باید اهمیت و ضرورت چنین کاری را درک کنید. برای مقاومت در برابر سختی ها و تنگناهای مالی تصمیم بگیرید و در این مسیر قاطع باشید. پس انداز در فرهنگ ایرانی همواره برای روز مبادا پیش بینی می شود و اگر این روز پیش نیاید می تواند سرمایه ای هر چند ناچیز برای فعالیت های اقتصادی سودآور در اختیار بگذارد. با این حال شاید بتوان مهم ترین ارزش و مزیت پس انداز را امنیت خاطر اعضای خانوار دانست که کاهش اضطراب و فشارهای روانی را برای آنان در پی دارد. پس انداز یک پشتوانه مالی بالقوه است که هر چه وضعیت اقتصادی و معیشتی خانواده با تعلیق و نارسایی بیشتری همراه باشد ارزش معنوی و درونی اش در روحیه و آرامش اعضای خانوار افزایش می یابد. گاهی اطمینان خاطری که پس انداز برای افراد به ارمغان می آورد از کارکردی پررنگ تر از نقش مالی آن در اقتصاد خانوار و گره گشایی اش در روز مبادا دارد و بر این اساس می توان پس انداز را ضرورتی معنوی برای اقتصاد خانوار دانست. از این رو راهکارهای ذخیره پول و تدارک پس انداز شیوه هایی استاندارد و بین المللی دارند که برای گستره وسیعی از افراد جامعه در اقشار و گروه های مختلف قابل استفاده اند.

1 ـ واقعیت را بررسی کنیدپیش از خرید درباره ضرورت آنچه برایش پول می پردازید اندکی بیندیشید. بررسی ها نشان می دهد مردم عادت دارند اجناس غیرضروری را فقط از روی هوس و هیجان آنی بخرند نه به دلیل نیاز. لازم است درباره خریدهایی که انجام می دهید خوب فکر کنید. واقعیت ها و نیازهای اولویت دار را شناسایی کنید و قدر پولتان را بدانید. بسیارند افراد که به قصد خرید یک قلم جنس به مغازه ها و فروشگاه ها می روند و ناخواسته و ناآگاهانه با چند قلم جنس و دست پر بازمی گردند. بازارچه های فصلی و حراجی ها نمونه بارز این نوع خریدهای بی هدف و بی اراده هستند و در زندگی مصرفی امروزی فلسفه خرید صرفا برای لذت خرید را میان اقشار مختلف بویژه شهرنشینان جا انداخته اند. با کمی دقت می توان مشاهده کرد در خانه های بسیاری از ما اجناسی وجود دارند که نه تنها کاربردی ندارند بلکه حتی جنبه تزئینی هم ندارند و مجموع قیمت آنها می توانست خود یک پس انداز و سرمایه ای در دسترس برای زندگی باشد.

2 ـ قیمت ها را مقایسه کنیدبخشی از کالاهای مصرفی و روزمره نظیر اقلام خوراکی، بهداشتی، درمانی و... قیمت های معینی دارند که روی آنها درج شده و در این باره نباید کیفیت را فدای کمیتی پول کرد که برای خریدشان می پردازیم. در مقابل بسیاری از وسایلی که می خریم با قیمت های متفاوتی عرضه می شوند که گاهی اختلاف قیمت آنها به هیچ چیز ربط ندارد جز انصاف فروشنده! آدم عاقل هم پول هایش را در گرو انصاف دیگران نمی گذارد. بنابراین برای خرید وسایلی نظیر خودرو، دوربین عکاسی و فیلمبرداری، لوازم منزل، لباس، گوشی تلفن همراه، لوازم صوتی و تصویری، رایانه و... حتما قیمت ها را مقایسه کنید. با کمی دقت و حوصله می توان پیش از خرید هر وسیله ای بویژه در حوزه لوازم صوتی و تصویری و اجناس الکترونیکی از طریق رسانه ها، اینترنت و مشورت با افراد خبره و آگاه اطلاعات کافی به دست آورد و سپس برای خرید اقدام کرد. اغلب مواقعی که اطلاعات فروشنده درباره گروهی از وسایل که برای شما قابل ابتیاع است بیشتر از شما باشد بازنده معامله خواهید بود و گاهی حسرتی طولانی به دلتان خواه ماند. حتما شما هم در میان دوستان و آشنایان کسانی را سراغ دارید که فلان دوربین عکاسی یا لوازم صوتی و تصویری را به قیمتی گزاف و بالاتر از عرف بازار خریده و توجیهش هم برای این کار تنها اطلاعات فروشنده و انصاف وی بوده است. مقایسه قیمت ها در اماکنی که به بورس یک نوع کالا معروف است قابلیت بیشتری دارد و اغلب حس رقابت و به اصطلاح قاپیدن مشتری را از طریق ارائه قیمتی پایین تر میان فروشندگان برمی انگیزد.

3- چانه بزنیدشاید باورتان نشود اما نتایج یک تحقیق در میان 15 کشور دنیا در سطوح اقتصادی مختلف نشان می دهد پولدارها بیشتر چانه می زنند. این طوری معلوم می شود چرا آنان پولدار شده اند چون قدر پولشان را بیشتر می دانند. برخی افراد خجالت می کشند که حین خرید چانه بزنند و فروشندگان نیز عاشق چنین آدم هایی هستند! درباره کالاهایی که قیمت معین دارند چانه زدن مثل کوبیدن آب در هاون بیهوده و مایه آبروریزی است اما قرار نیست برای خرید گوشی تلفن همراه هر مبلغی که فروشنده به زبان مبارک آورد بی درنگ بشمارید و تقدیم کنید. چانه زدن بخشی از هر معامله است و اگر امکانش باشد چانه نزدن اشتباهی بزرگ محسوب می شود.

4- همه درآمدتان را خرج نکنیدبرای شروع پس انداز از مبالغ کم شروع کنید. براساس یک برنامه ریزی منظم و با حذف خرج های غیرضروری می توانید هر ماه درصدی از پولتان را ذخیره کنید. با 5 یا 10 درصد درآمد شروع کنید و این مبلغ را تا حد امکان افزایش دهید. تجربه نشان می دهد نوشتن مخارج ضروری در یک دفترچه انگیزه و برنامه ریزی فرد را برای پس انداز بهبود می بخشد. هنگامی که فهرستی از مخارج ضروری در اختیار دارید درباره سایر خریدها و هزینه ها حساس می شوید و پیش از خرج کردن پولتان درباره آنچه به دست می آورید تامل می کنید. این طوری امکان مقایسه پدید می آید تا بتوانید میان پولی که می دهید و آنچه نصیبتان می شود ارزیابی معقولی داشته باشید. توجه به استهلاک مالی نیز امری مهم است. برداشت مکرر پول از بانک، دریافت وام های کوتاه مدت که به پرداخت سود و کارمزد بانکی نیاز دارند و... بخشی از استهلاک مالی در مناسبات اقتصادی و پولی امروزی هستند که صرفه جویی در آنها می تواند فرد را در مسیر افزایش پس انداز یاری دهد.

5- حمایت دیگران را برانگیزیداگر تامین مخارج یک خانواده را برعهده دارید بدانید که پس انداز به تنهایی امکان پذیر نیست. مخارج خانواده فقط با حمایت اعضای آن کاهش می یابد و پس انداز را امکان پذیر می کند. صرفه جویی در مصرف آب، برق، تلفن و گاز، استفاده از لامپ های کم مصرف، کاهش هزینه های مرتبط با انرژی، هدایت هزینه ها به گونه ای که بیشترین مطلوبیت را با کمترین مقدار پول در پی آورد، مدیریت هزینه های مربوط به خوراک و پوشاک و... اقداماتی هستند که با مشارکت اعضای خانواده تحقق می یابند. گاهی پس انداز 5 درصد یا بیشتر از درآمد ماهیانه یک خانوار تنها با صرفه جویی در مصرف برق یا تلفن امکان پذیر می شود و این طوری هیچ تنگنا و دشواری مالی فراگیری برای زندگی خانواده به وجود نمی آید. توصیه دکتر عسگری در این باره راهگشاست: پس انداز خانوار در حقیقت یک نوع سرمایه گذاری برای آینده اعضای آن است و مشارکت دادن همسر و فرزندان در پس انداز علاوه بر آموزش فرآیندی ارزش آفرین برای آنان محسوب می شود. بسیاری از والدین مطابق آن مثل معروف به فرزندانشان ماهی می دهند اما ماهیگیری یاد نمی دهند، برای تحصیل و دستیابی به شأن و جایگاه اقتصادی و اجتماعی مناسب فرزندشان هیچ نوع حمایت مادی و معنوی را از آنان دریغ نمی کنند ولی به نوجوان و جوان امروز نمی آموزند که فردا چگونه باید با امکانات و مزایایی که برایش مهیاست پشتوانه های مالی و اجتماعی زندگی اش را بسازد و آنها را به کار گیرد.