برنامه فرصت‌های توسعه انسانی مکزیک چه دستاوردهایی در فقرزدایی، بهبود وضعیت آموزش، بهداشت و تغذیه فقرا داشته است

شیوه‌های توسعه اقتصادی در کشورهای مختلف
برون‌رفت از فقر

برنامه مکزیک در مورد آموزش، بهداشت و تغدیه به طور گسترده‌ای با عنوان «پروگراسا» معروف است، اگر چه به طور رسمی به عنوان برنامه فرصت‌های توسعه انسانی باز نام‌گذاری شده است. پروگراسا از طریق اطمینان بخشیدن به والدین برای توانایی تغذیه کودکان خود با کار کودکان و فقر آموزشی و بهداشتی مبارزه می‌کند.
پروگراسا بر پایه درک در حال رشد که بهداشت، تغذیه و آموزش در تقلا برای پایان بخشیدن به فقر مکمل یکدیگرند قرار دارد. برنامه ارتقای آموزش، بهداشت و تغذیه خانواده‌های فقیر را به عنوان یک مجموعه یکپارچه در بر می‌گیرد. این برنامه انتقال وجوه نقدی به خانواده‌های فقیر، دسترسی به کلینیک‌های خانوادگی، مکمل‌های غذایی و سایر منافع بهداشتی برای زنان باردار و کودکان زیر 5 سال آنها را شامل می‌شود. برخی از این منافع به طور مشروط در اختیار مدارس و کلینیک‌های بهداشتی قرار داده می‌شود. این چنین برنامه‌ها معمولا «برنامه‌های مشروط انتقال وجوه» (1) نامیده می‌شود. پس در واقع، کمک به والدین کم در‌آمد پرداخت می‌شود تا آنان بچه‌های خود را به مدرسه و کلینیک بفرستند. این روش یکی از تاکتیک‌های اخیر است که به طور گسترده تصور می‌شود در کاهش پایدار فقر موثر است.
منافع این برنامه موجب می‌شود که در‌آمد از دست رفته یا ارزش کار از دست رفته در منزل برای والدین جبران شود. این پرداختی‌ها موجب افزایش ثبت نام و حضور کودکان در مدرسه و سایر نتایج مربوط به آن از جمله تغذیه و بهداشت می‌شود.
پیش از این مکزیک از یک برنامه ناکارآی یارانه مواد غذایی که به وسیله بیش از ده وزارتخانه مدیریت می‌شد برخوردار بود. این برنامه‌ها ابزارهای بسیار ناقصی در مبارزه با فقر بود و اغلب در اختیار افراد فقیر قرار نمی‌گرفت. برای مثال، این برنامه‌ها بسیار بیشتر به نفع گروه‌های فقیر شهری بود تا گروه‌های فقیر روستایی. هیچ سازوکاری وجود نداشت تا مطمئن سازد که یارانه‌های مواد غذایی، کودکان آسیب‌پذیر خانواده‌های فقیر را بهره‌مند سازد. هیچ راهبرد روشنی نیز برای کمک پایدار به خانواده‌های فقیر در خروج از فقر وجود نداشت. سوء‌تغذیه در خانواده‌های فقیر روستایی عمومیت داشت و روستاییان از دسترسی به آموزش و بهداشت محروم بودند. به دلایل اقتصادی، بسیاری از کودکان فقیر مجبور بودند به جای مدرسه رفتن کار کنند. فقر آموزش و بهداشت کودکان تعیین‌کننده‌های اصلی فقر مداوم در طول زندگی است. یک راه حل، برنامه پیشرفت بود که یک برنامه نوآورانه فقر‌زدایی و طراحی شده یکپارچه در کشورهای در حال توسعه بود. طراح اصلی این برنامه یک اقتصاد‌دان توسعه به نام «سانتیاگو لوی»(2) بود که طراحی و اجرای برنامه را در دهه 1990 میلادی هنگامی که به عنوان معاون وزیر دارایی خدمت می‌کرد بر عهده گرفت. سانتیاگو لوی برنامه توسعه، اجرا و ارزیابی آن را در کتاب خود در سال 2006 با عنوان «پیشرفت علیه فقر» توصیف می‌کند.
زمان
از زمان معرفی این برنامه در اوت 1997تا سال 2007، برنامه پروگراسا بیش از 5 میلیون خانوار شهری و روستایی را پوشش داده است. برآورد شده است که بیش از21 میلیون نفر_ تقریبا یک پنجم جمعیت مکزیک - در 75‌هزار منطقه از منافع این برنامه بر‌خوردارند. در سال 2002، برنامه 857 واحد تغذیه مکمل و 4/2 میلیون ویزیت پزشکی را پوشش داده و بیش از 5/4 میلیون بورس تحصیلی در اختیار کودکان مدرسه قرار گرفته بود. تا پایان سال 2005، برنامه 5 میلیون خانوار را پوشش داده بود که تقریبا یک چهارم جمعیت کشور و اکثر افراد بسیار فقیر را شامل می‌شد.
برنامه پروگراسا بر تغذیه کودکان از طریق عناصر چهارگانه برنامه تاثیر می‌گذارد: انتقال وجوه نقد که ممکن است بخشی از آن برای بهبود تغذیه به کار رود، مکمل تغذیه که تمام کودکان زیر 2 سال را شامل می‌شود، مادران باردار و شیرده‌ و کودکان بین سنین 2 تا 5 سال که نشانه‌ای از سوء تغذیه دارند.
خانواده‌های مشارکت‌کننده هر دو ماه یک بار وجوه مربوط به برنامه آموزشی را دریافت می‌کنند. به علاوه خانواده‌ها برای یارانه‌های مواد غذایی و لوازم مدرسه کمک دریافت می‌کنند و به طور منظم مراقبت‌های بهداشتی عمومی برای کودکان، از جمله ویزیت‌های پزشکی و واکسیناسیون دریافت می‌کنند.
کمک‌ها عموما به مادران پرداخت می‌شود، زیرا شواهد نشان می‌دهد که مادران در مقایسه با پدران بیشتر وجوه دریافت شده را صرف بهبود رفاه کودکان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. پرداختی‌ها از طریق کارت بانک صورت می‌گیرد و به طور مستقیم توسط دولت فدرال پرداخت می‌شود و نه از طریق واسطه‌ها. به این طریق احتمال فساد را کاهش می‌دهد و به مادران یاد داده می‌شود که چگونه و کجا وجوه خود را نقد کنند.
پرداختی‌های برنامه در مورد کودکان در کلاس سوم تا نهم مشروط به شرکت منظم در کلاس است. در کشورهای ‌در حال توسعه‌ مانند مکزیک، کودکان معمولا در مدرسه ثبت‌نام می‌کنند و برای مدت طولانی در کلاس شرکت نمی‌کنند. میزان پرداختی با سطح بالاتر آموزشی افزایش می‌‌‌یابد. این مساله انگیزه‌ای می‌شود تا والدین کودکان خود را برای مدت طولانی‌تری در مدرسه نگاه دارند و به کودکان کمک کنند تا آموزش خود را تا سطوح بالاتر ادامه دهند. در ابتدا والدین کودکان کلاس سوم ماهانه کمی بیش از 10‌دلار در ماه و والدین دختران در کلاس نهم بیش از 35‌دلار در ماه دریافت می‌کنند. این ارقام نزدیک به دو سوم درآمدی است که کودکان به عنوان نیروی کار دریافت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. نتیجه کلی این است که هنگامی که بچه‌‌ها مدرسه را کامل می‌کنند، والدین با انتخاب بین مصرف بیشتر امروز و مصرف بیشتر آینده برای خانواده روبه‌رو نیستند.
خانواده‌های دانش‌آموزان دختر کمی بیش از خانواده‌های دانش‌‌‌‌آموزان پسر کمک دریافت می‌کنند. بخشی به این دلیل که میزان افت تحصیلی دختران از پسران بیشتر است، در حالی که بر پایه تحقیقات توسعه اقتصادی منافع اجتماعی آموزش دختران بسیار بالا است. با فرض اینکه شرایط ثبت نام و حضور در مدرسه و نیز ویزیت پزشکی تحقق یابد، این خانواده‌ها و نه دولت‌ها هستند که تصمیم می‌‌‌‌‌گیرند این منابع مازاد را چگونه به بهترین شیوه مصرف کنند.
سانتیاگو لوی برآورد می‌کند که خانواده‌های مشارکت‌کننده در برنامه به طور متوسط 35‌دلار در ماه به شکل نقد و کالا د‌ریافت می‌کنند که در حدود 25‌درصد متوسط درآمد خانواده فقیر روستایی بدون برنامه است. این برنامه بسیار بیشتر از گزینه‌های دیگر موثر است. برای مثال، شواهد نشان می‌دهد که پروگراسا در مقایسه با ساخت مدرسه اثر بیشتری بر ثبت نام و عملکرد به ازای هر‌دلار دارد.
بودجه برنامه پروگراسا در سال 2005 در حدود 8/2 میلیارد بود-که حتی برای اقتصاد مکزیک تا حدودی در حد متوسط بود، این بودجه کمتر از 4/0‌درصد در‌آمد ناخالص ملی مکزیک بوده است. فقط طرح تامین اجتماعی مکزیک یک برنامه اجتماعی بزرگ‌تر است. برنامه پروگراسا از نظر سازمانی نیز کارآ است و هزینه‌های اجرا فقط در حدود 6‌درصد کل هزینه‌ها است. این امر تا حدودی به دلیل پرداخت‌های مستقیم به منتفع‌‌شوندگان از طریق کارت بانک است که دیوانسالاری اداری و به طور بالقوه فاسد و ناکارآمد را کنار می‌گذارد. 82‌درصد وجوه مستقیما صرف انتقالات نقدی می‌شود و باقیمانده 12درصد صرف مکمل‌های تغذیه‌ای و سایر انتقالات کالایی می‌شود. برخی هزینه‌های ‌اضافی ‌برای ‌تامین مراقبت‌های ‌بهداشتی ‌و مدرسه به وسیله وزارتخانه‌های بهداشت و آموزش مکزیک تامین می‌شود.
در هر حال، برنامه پروگراسا نه چندان به خاطر هزینه‌های پایین، بلکه به خاطر کارکردش مشهور شده است. «موسسه بین‌المللی تحقیقات سیاست مواد غذایی»(3) مستقر در واشنگتن با استفاده از روش‌های متعدد به طور فشرده برنامه را مورد مطالعه قرار داده است. بیشترین شواهد قانع‌کننده از زمان شروع برنامه به دست آمده است. در مرحله اول و پیش از اینکه برنامه در مقیاس کامل صورت گیرد فقط برخی جوامع در برنامه مشارکت داشتند. داده‌ها از خانواده‌های درون برنامه و بیرون از برنامه جمع‌آوری شدند.
به این ترتیب اثر برنامه می‌توانست مستقل از عوامل مختلف که در غیر این صورت نتایج ارزیابی را مخدوش می‌کرد مطالعه شود. مشارکت‌کنندگان در این مطالعات دقیق برخی از پیشگامان جهانی اقتصاد خرد توسعه را در بر می‌گیرد.
ارزیابی از پروگراسا نشان می‌دهد که رویکرد یکپارچه این برنامه با بهبود قابل‌توجه در رفاه شرکت‌کنندگان بسیار موفق بوده است. سوءتغذیه به طور چشمگیری کاهش یافته است، مراقبت‌های بهداشتی خانواده‌ها از جمله مراقبت‌های مادران افزایش یافته است و شاخص‌های بهداشتی کودکان بهبود یافته است، ثبت نام در مدارس به طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته است و نرخ افت تحصیلی کاهش درخور توجهی داشته است، به‌ ویژه در کلاس‌های ‌گذار 6 تا 9، هنگامی که کودکان دوره ابتدایی را به پایان می‌برند یا در سطح راهنمایی ترک تحصیل می‌کنند. به طور کلی، تحقیقات نشان داد که برنامه پروگراسا تعداد کودکانی را که در مدرسه می‌مانند 20‌درصد افزایش داده است و کار کودکان نیز در حدود 15‌درصد کاهش یافته است. در ابتدا، نگرانی‌هایی وجود داشت که والدین ممکن است هنگامی که کمک‌ها را دریافت می‌کنند، کمتر کار کنند، اما شواهد نشان داد که هیچ کاهشی در ساعات کار روی نداده است. برخی از مهم‌ترین مطالعات آماری قابل اعتماد و روش‌های تحقیقاتی مربوط به آن در گزارش امانوئل اسکوفیاس(4) با عنوان «پروگراسا و آثار آن بر رفاه خانواده‌های روستایی مکزیک» مورد بررسی قرار گرفته است. تجربیات پروگراسا به کلیه کشورهای آمریکای لاتین گسترش یافته است. همان‌گونه که پال کاریلو (5) و جوان پونس(6) اظهار می‌دارند برخی از ویژگی‌های این برنامه در برنامه‌‌های برزیل، آرژانتین، شیلی، کلمبیا، کاستاریکا، اکوادور، هندوراس، نیکاراگوئه و اروگوئه یافت می‌شود.
آیا یک برنامه شبیه به پروگراسا می‌تواند خارج از آمریکای لاتین یا در زیر صحرای آفریقا به طور خاص اجرا شود؟ در حالی که از نظر هزینه این برنامه در کشور‌های با درآمد متوسط به بالا قابل اجرا است، در کشورهای با درآمد پایین، احتمالا کمک‌های مالی از خارج مورد نیاز است، که هم برای پرداخت‌های نقدی و هم برای افزایش تعداد کلینیک‌ها و مدارس باید در اختیار برنامه قرار گیرد. کاهش فقر هنوز نیاز به ‌بهبود بیشتر دارد. مانند جاده‌های‌ بهتر به مناطق فقیر، سرمایه‌گذاری‌های بهداشتی عمومی و توانمندسازی محلی. خواست سیاسی ضروری است تا عملکرد ضعیف، لیکن از نظر سیاسی پرهزینه تبدیل به یک عملکرد قوی و موثر شود. به نظر می‌رسد زیرساخت اداری یک چالش عمده است و وجوه توزیع شده به ذی‌نفعان به طور الکترونیکی ممکن است مساله باشد، ولی همان‌گونه که به وسیله شاهی عمران(7) پیشنهاد شده است، توزیع منافع از طریق مدارس و کلینیک‌ها ممکن است یک روش اداری موثر بوده و به عنوان یک حلقه اتصال بین دریافت‌کنندگان منافع و آوردن کودکان به مدرسه و کلینیک عمل کند.
پاورقی:
1 - CCT: Conditional Cash Transfer Programs
2 -Santiago Levy
3 -IFRPI: Iinternational Food Policy Research Institute Policy
4 -Emmanvel Skoufias
5 -Pau Carillo
6 -Juan Ponce
7 - Shahe Emran