با توجه به اجرایی شدن اصل ۴۴ و اهمیت مدیریت در بخش خصوصی ضروری است به این موضوع نیز توجه ویژه شود معضلی که متاسفانه بسیاری از سازمانها و موسسات کوچک و بزرگ با آن درگیر هستند

مقوله مدیریت در بخش خصوصی  
 
   
موضوعی که مدتهاست در محافل اقتصادی، اجتماعی ، رسانه های گروهی و ارباب جراید بکرات در باب آن سخن به میان آورده میشود مبحث خصوصی سازی و واگذاری بسیاری از سازمانها و شرکتهای دولتی به بخش خصوصی با هدف کاهش هزینه های دولت و افزایش بهره وری و واژه ها و اصطلاحاتی اینچنینی است. اما سوال اینجاست که آیا جهت اجرای این طرح بسترهای لازم فراهم گردیده؟ یا فقط مانند بسیاری از طرحهای ضربتی و بدون هیچگونه مطالعه ای قرار است شاهد فقط انتقال یک نابسامانی از نقطه ای به نقطه دیگر باشیم و در عمل اقدامی جهت نیل به اهداف عالیه فوق صورت نگرفته و مهمتر اینکه در حال حاضر در این بخش ، شرکتها و موسسات چه شرایطی دارند ؟ و اساسا" فرآیند ایجاد، شکل گیری و ادامه حیات این شرکتها از شرایط لازم و کافی برخوردار است ؟

مقوله خصوصی سازی یا بعبارتی کوچک نمودن دولت قطعا" مباحث خاص خود را میطلبد که از حوصله این بحث خارج است لیکن موضوع بسیار مهمی که در اینجا به آن پرداخته میشود بررسی نظام و سیستم حاکم مدیریتی بر سازمانها و شرکتها در بخش خصوصی است .نظامی که بازنگری و انجام اصلاحات اساسی در آن از ضروریات محسوب گردیده و از آنجائیکه این دانه های ریز و درشت شکل دهنده اقتصاد کلان کشور،دچار بیماری حادی گشته اند، جراحی اساسی را طلب مینماید.

از دیرباز منتقدین و صاحب نظران در زمینه مدیریت بر این باورند که یکی از دلائل پایین بودن سطح کارآئی در شرکتها و سازمانهای وابسته به دولت عدم وجود علم و تخصص مدیریت علمی در این بخشها بوده و هست و شاید یکی از دلائل اصلی اجرای طرح مذکور تغییر نظام و طرز فکر حاکم و حرکت بسوی مدیریت علمی یا علم مدیریت باشد . اما سوال اساسی اینجاست که در بخش خصوصی آیا مدیریت علمی است ؟ آیا اساسا" گردانندگان یا بعبارت دقیق تر صاحبان سرمایه از این علم بهره مندند ؟

برای بررسی دقیق تر این موضوع با یک جستجوی ساده متوجه خواهید شد که جهت ثبت یک شرکت خصوصی در سازمان ثبث شرکتها فقط و فقط با اخذ و تکمیل مدارک و مستنداتی و در صورت لزوم ارائه مدارک و تضمینهایی که صلاحیت موسسین را ازحیث مسائل مالی ، اجتماعی و امنیتی تایید نماید کفایت می نماید که عمدتا" اعضای هیئت مدیره و مدیریت عامل نیز از بین موسسین که در اکثریت موارد اعضای یک یا چند خانواده میباشند انتخاب و عملا" فعالیت رسمی آن شرکت آغاز میگرد . افرادی که در اکثریت قریب باتفاق موارد هیچگونه دانشی در زمینه های مدیریت و سیستم نداشته و به جرات میتوان گفت چارت سازمانی این قبیل شرکتها فقط شامل اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل میباشد و سایر قسمتها بصورت اصطلاحا" سنتی اداره میشوند بدیهی است که این سبک اداره یک شرکت در کوتاهترین زمان ممکن با مشکلا ت عدیده ای روبرو گردیده و موسسین را وادار مینماید که به سمت سیستمی شدن حرکت نمایند و لذا به صرف مشاهده سطحی تعداد اندکی از شرکتهایی که میتوان گفت دارای نظام و سیستم هستند مصمم به اجرای آن در مجموعه خود میگردند. اما تازه این باب سر آغاز مشکلات جدید اما از نوع دیگری است.

در فاز اول با عنایت باینکه موسسین ازیک سو اطلاعات لازم و کافی در زمینه بخشهای مختلف و کلیدی سیستم برخوردار نیستند و از سو دیگر بدلیل نوپا بودن ، تمایلی به صرف هزینه های گزاف ندارتد لذا نسبت به جذب افرادی اقدام مینمایند که آنچنان که شایسته است در حرفه خود متبحر نبوده و در بسیاری موارد از منتسبان درجه بندی شده میباشند،نتیجتا" پس از مدت بسیار کوتاهی آثار مخرب عدم تخصص در حیطه کاری افراد جذب شده هویدا گردیده و ناگهان شاهد انقلابی توسط سهامداران میشویم که به یکباره دست به تغییرات اساسی و بنیادی در سازمان خود میزنند و برای مرتبه دوم ایشان را وادار مینمایند که در بازدید از سازمانهای سیستماتیک کمی دقیق تر شده و متوجه میشوند که سازمانهای پویا یکی از رموز اصلی موفقیتشان جذب افراد متخصص و متبحر در بخشهای کلیدی و بعبارت دقیق تر پستهای مدیریتی و سرپرستی است .

در فاز دوم با تاکید بر انتخاب نیروهای متخصص و حرفه ای در بخشهای سرپرستی و مدیریتی جذب پرسنل جدید و کلیدی آغاز میگردد که بدلیل ضعف دانش مدیریتی سهامداران عمدتا" از طریق معرفی توسط دوستان و آشنایان صورت میگیرید. اما پس ازمدتی شاهد بروز مشکلاتی دیگری هستیم که به گونه ای دیگر مانع حرکت رو به جلو چرخهای سازمان بسوی اهداف عالیه آن میباشیم .

سوال بسیار مهم اینجاست که در حالت اول با عنایت به ضعف تخصصی در پرسنل جذب شده بروز مشکلات امری طبیعی و عادی بنظر میرسید اما اینبار که سازمان از بعد تخصص مدیران و سرپرستان خود فاقد هرگونه خلعی از این حیث میباشد چرا باز حرکت چرخها کند شده و در برخی موارد کاملا از حرکت می ایستند ؟

در هر دو حالت پاسخ یکسانی وجود دارد و آن کاملا واضح و مبرهن است که بدلیل ضعف دانش مدیریت علمی و سیستمی( در ابتدایی ترین سطح آن) صاحبان سرمایه( منظور همان اعضاء هیئت مدیره و مدیریت عامل است) را دچار بحران در سازمان خود مینماید .

در شکل اول بدلیل این نقیصه اساسا" افرادی جذب میشوند که صاحبان سرمایه در مقابل آنها احساس ضعف و کمبود دانش و تخصص ننمایند و حتی در بسیاری موارد بتوانند برای این طیف افراد تعیین سیاست کاری و تخصصی نیز بنمایند و به زمان ساده تر به سبک ایده آل خود ارائه طریق نمایند و چون این طیف از افراد دارای پشتوانه قوی تخصصی نیستند و اصصلاحا" افراد صرفا" مطیع و بله قربان گوی خوبی هستند سر تسلیم در برابر تمامی دستورات غیرعلمی و سیستمی ایشان فرود می آورند اما پس از مدت کوتاهی کاملا" طبیعی است که این کشتی که نه ناخدا و نه ملوانان آن فاقد هرگونه شرایط احراز کافی جهت هدایت آن هستند به گل بنشیند .

در شکل دوم موضوع بگونه ای دیگر آثار مخرب خود را در سازمان نشان میدهد بدینحو که بدلیل ضعف دانش مدیریتی سهامداران، درک بسیاری از مفاهیم علمی و سیستمی در حیطه های تخصصی واحدهای مختلف سازمان غامض و حتی در بسیاری موارد بی اهمیت جلوه مینماید و این طیف از مدیران متخصص از یک سو برای اثبات اهمیت و ضرورت اجرای بسیاری از اصول ، ضوابط و قواعد در حیطه کاری خود که حتی شخص اول سازمان را ملزم به اجراء و رعایت آن میکند و از سوی دیگر بدلیل برخوردار بودن از یک قاطعیت منطقی و تعصب حرفه ای که ناشی از اعتماد به نفس و دانش تخصصی ایشان میباشد در برابر خواسته های غیر منطقی سهامداران سر تعظیم فرود نیاورده لیکن موجبات تنشهایی با سهامداران را فرام میسازد بطوریکه سرمایه دار فراموش میکند که اساسا" فلسفه جذب چنین افرادی به چه علت بوده و مهمتر اینکه ایشان که تا چندی پیش داعیه سیستمی شدن در سازمان خود را داشت با مشاهده این موضوع که خود و افراد منتسب بخود نیز میبایست در قالب چارت سازمانی و سیستم طی طریق نموده و ضوابط را جایگزین روابط نماید، از یک سو بدلیل اعتراض شدید نزدیکان و منتسبینی که منافع خود را در خطر میبینند و از سوی دیگر بدلیل مغایر بودن شرایط جدید با خواسته ها و امیال شخصی خود اولین احساسی که او را فرا میگیرد این است که سیستم او را محدود کرده اما فراموش میکند که فلسفه وجودی سیستم محدودیت نیست بلکه مصونیت است .

نتایج حاصل شیوه های عملکردی فوق الذکر از دو حالت خارج نیست یا پس از مدت بسیار اندکی صاحبان سرمایه ملزم به انحلال شرکت خود میشوند یا سازمان به فعالیت خود ادامه داده اما دائما در حال آزمون و خطا نمودن در جذب نیروهای مختلف که مطابق خواسته های ایشان عمل نموده نه مطابق اصول و مبانی مدیریتی و سیستمی که متعاقب آن سازمان دائما در حال تجربه نمودن روشهای کاری متفاوت در تمامی سطوح است بدون آنکه هیچگونه حرکت رو به جلویی صورت پذیرد لیکن فقط متحمل هزینه های گزاف در طی دوره حیات خود میگردد تا سرانجام مجبور به اتخاذ تصمیمی مشابه مدل اول میشوند که همان انحلال شرکت یا حرکت بی ثمر و بی هدف که همان اصطلاح معروف درجا زدن .

انتقاد کردن به تنهایی شاید از جمله ساده ترین اموری باشد که هر فردی در هر حیطه ای بتواند انجام دهد اما فی الواقع راه حل این معضل بسیار مهم که اکثریت قریب باتفاق سازمانها و شرکتهای خصوصی در کشور ما با آن روبرو هستند چیست ؟

همانگونه که در ابتدا امر اشاره گردیده جهت ثبت شرکت در اداره ذیربط یک سری فرمها و مدارک و تعهدات و هزینه های ریالی اخذ میگردد که پس از طی مراحل این امر صورت میپذیرد .اما اگر قانونی مصوب گردد که در همان آغاز کار کلیه سهامداران اصلی که در سیاست گذاریهای آتی شرکت از نقش حائز اهمیتی برخوردار هستند توسط اداره ثبت شرکتها با هزینه خود موسسین به مراکز آموزشی معتبری نظیر سازمان مدیریت صنعتی، مرکز آموزش اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و دانشگاهها ومراکز آموزش عالی و ... معرفی گردیده تا طی گذراندن یک دوره کوتاه مدت مدیریت (حداقل ۳۰ ساعت) که در آن مباحث مربوط به چارت سازمانی ، شرح وظایف مالی ، اداری ، فروش و ... و حتی آشنایی اولیه با نرم افزارها و سیستمهای یکپارچه و ضرورت بکارگیری آن در سازمان با ختصار آموزشهای تئوری داده شود و کسب نمرد قبولی در آزمون و دریافت گواهینامه معتبر از آن مرکز آموزشی جزء اصلی ترین مدارک سهامداران منظور شود، تا ایشان با دیدی کاملا" علمی و سیستمی فعالیت خود را در سازمان متبوعه خویش آغاز نمایند .بطور یقیین علم مدیریت و دانش سیستمی مقوله ای نیست که در یک دوره کوتاه بتوان به تمامی زوایای آن اشراف پیدا کرد لیکن این شیوه میتواند بعنوان یک چراغ راه تلقی گردد و موجب شود یک زبان و در نهایتا" یک درک مشترک بین صاحبان سرمایه و مدیران متخصص بوجود آید و دیگر شاهد این نباشیم که یک مدیر برای تفهیم ضرورت یک موضوع خاص حتی مجبور است متوسل به آیات و روایات شود . لازم به توضیح است که این قانون در خصوص شرکتهایی که مدت مدیدی از فعالیتشان میگذرد میتواند در زمان تنظیم آگهی تغییرات خود اعمال گردد.

پر واضح است این طرح فی نفسه موجب میگردد که آن قشر از جامعه که از نظر میزان تحصیلات در سطح بسیار پایینی قرارد دارند نتوانند پا به عرصه چنین میدان بسیار مهمی قدم گذارند اما برای سطوح متوسط به بالا راهنمای بسیار مناسبی برای شروع یک حرکت بسیار عظیم بوده و قطعا" شاهد مسائل و مشکلاتی که به آن اشاره کردیم نخواهیم بود .

ذکر این نکته ضروری است که در بسیاری موارد ممکن است موسسین از اقشار تحصیلکرده جامعه باشند لیکن در زمینه های خاص دیگری مانند پزشکان ، مهندسین ، معلمین و وکلای محترم، بدیهی است این طیف از جامعه قطعا" از شان ، منزلت و مهارت خاص خود برخوردارند لیکن زمانیکه مقرر میگردد بعنوان سهامدار یا موسسین یک سازمان اقتصادی خصوصی ایفای نقش نمایند گذراندن چنین دوره ای از ضروریات است، و قطعا" سازمانهایی که در راس آن فرهیختگان جامعه قرار داشته باشند با تلفیق ذکاوت و مدیریت علمی نتیجه ای جز پیشرفت و موفقیت تضمین شده نخواهند داشت .

امید است مسئولین امر و قانونگذاران محترم به این مهم توجه ویژه ای مبذول فرمایند تا کمتر شاهد لطماتی باشیم که سالهاست از قبل این کمبود بر پیکره اقتصاد و صنعت کشور وارد گردیده بخصوص اکنون که با اجرایی شدن اصل ۴۴، به جمعیت نابسامان این بخش افزوده خواهد شد و شاید بتوان به نوعی موجبات حذف یکی از دلائل اصلی مهاجرت نیروهای متخصص کشورمان به آنسوی مرزها را نیز فراهم آورد.