مشتری گرامی همانگونه که مستحضرید از جمله مسائلی که جامعه ما به آن مبتلا است روند رو به گسترش جرائم چک و سوء استفاده‌های ناشی از آن می‌باشد. جرائم چک ممکن است به اشکال مختلف (نظیر جعل، عدم داشتن موجودی لازم و ... ) توسط افرادی که به نحوی با چک صادر شده مرتبط هستند، صورت گیرد. بنابراین ضروری به نظر می‌رسد که اشخاص حقیقی و حقوقی که مبادلات مالی خود را از طریق چک به انجام می‌رسانند از خطرات احتمالی و نکات ایمنی در زمینه چک اطلاعات لازم و کافی را کسب نمایند.

اطلاعات عمومی در خصوص چک

اداره مطالعات و کنترل ریسک

      مشتری گرامی همانگونه که مستحضرید از جمله مسائلی که جامعه ما به آن مبتلا است روند رو به گسترش جرائم چک و سوء استفاده‌های ناشی از آن می‌باشد. جرائم چک ممکن است به اشکال مختلف (نظیر جعل، عدم داشتن موجودی لازم و ... ) توسط افرادی که به نحوی با چک صادر شده مرتبط هستند، صورت گیرد. بنابراین ضروری به نظر می‌رسد که اشخاص حقیقی و حقوقی که مبادلات مالی خود را از طریق چک به انجام می‌رسانند از خطرات احتمالی و نکات ایمنی در زمینه چک اطلاعات لازم و کافی را کسب نمایند.

با مطالعه این بروشور ضمن کسب اطلاعاتی در خصوص شرایط افتتاح حساب جاری، از برخی تبعات حقوقی چک و موارد ایمنی آن آگاه خواهید شد.

1.         نحوه افتتاح سپرده قرض‌الحسنه جاری و شرایط و مدارک مورد نیاز

•           اشخاص حقیقی

1.         دارا بودن حداقل 18 سال سن 

2.         دارا بودن سواد خواندن و نوشتن

3.         دارا بودن حداقل یک نفر بعنوان معرف که نزد بانک حساب قرض الحسنه جاری داشته باشد

4.         منفی بودن پاسخ استعلام از بانک مرکزی مبنی بر عدم محرومیت متقاضی از افتتاح حساب جاری (متقاضی نباید دارای سابقه چک بلامحل بیش از یکبار طی سه سال گذشته باشد)

5.         اصل شناسنامه جهت مطابقت آن با فتوکپی

6.         تکمیل کارت حساب سپرده قرض‌الحسنه جاری توسط مشتری در حضور متصدی بانکی که شامل مشخصات کامل فردی و آدرس کامل محل سکونت، محل کار، کد ملی، کد پستی و شماره تلفن جهت تماس می‌باشد.

7.         تکمیل کارت نمونه امضاء

8.         نمونه اسکن امضاء

•           اشخاص حقوقی

1.         رعایت کامل شرایط افتتاح حساب سپرده قرض‌الحسنه جاری در مورد اشخاص حقیقی ایرانی.

2.         اخذ یک نسخه فتوکپی و یا رونوشت گواهی شده از اساسنامه شرکت.

تبصره: در مورد شرکتهای غیر سهامی اخذ یک نسخه فتوکپی و یا رونوشت گواهی شده از شرکت نامه که به ثبت رسیده باشد ضروری است.

3.         اخذ یک نسخه از اولین آگهی تأسیس شرکت و همچنین یک نسخه از آخرین آگهی‌های رسمی منتشر شده در روزنامه رسمی کشور که مبین اطلاعات زیر ‌باشد:

1-3- نام و نام خانوادگی و مشخصات اعضای هیأت مدیره، مدیر عامل و یا هیأت عامل شرکت

2-3- مشخصات دارندگان حق امضاء شرکت با تصریح اینکه چه کسانی حق برداشت از حسابهای شرکت را دارند و چگونه امضاء اسناد و اوراق تعهدآور را انجام می‌دهند.

3-3- مدت و حدود اختیارات هیأت مدیره و هیأت عامل (مدیران اجرایی)

4-3- در اساسنامه حق افتتاح حساب سپرده قرض‌الحسنه جاری برای شرکت پیش‌بینی شده باشد.

5-3- مواردی از اساسنامه شرکت که تغییر یافته است.

تبصره 1: مدیران و افتتاح‌کنندگان حساب سپرده قرض‌الحسنه جاری باید کتباً تعهد نمایند که آخرین مدارک و اطلاعات مربوط به شرکت و هر گونه تغییر آدرس را در اختیار بانک قرار داده‌اند و متعهد گردند که هر نوع تغییری که در اساسنامه و یا شرکت نامه و یا تصمیمات هیأت مدیره، سمت، اختیارات، مدت مأموریت مدیران و صاحبان امضاء بعمل آید، بلافاصله بانک را کتباً مطلع سازند.

تبصره 2: افتتاح حساب سپرده‌ قرض‌الحسنه جاری برای شرکتهای سهامی در شرف تأسیس (هنوز به ثبت نرسیده باشند) بلامانع بوده و تا انجام تشریفات ثبت شرکت، هیأت موسس حق انجام هیچگونه عملیات بانکی به استثناء واریز وجه را نخواهد داشت. به شرکتهای سهامی در شرف تأسیس قبل از به ثبت رسیدن و درج آگهی در روزنامه رسمی کشور دسته چک تسلیم نمی‌گردد و بر اساس ماده 19 قانون تجارت در صورت عدم ثبت شرکت استرداد وجوه واریز شده به حساب شرکت در شرف تأسیس منوط به ارائه گواهینامه عدم ثبت شرکت از طرف اداره ثبت شرکتها است، که بهر حال استرداد آن فقط به واریزکننده (موسسین و پذیره‌نویسان) بعمل خواهد آمد.

لازم است پس از ثبت شرکت حساب جدیدی برای مشتری افتتاح و موجودی به حساب جدیدی منتقل شود. یادآور می‌گردد نام کامل واریزکننده وجه (مؤسسین و پذیره‌نویسان) در متن سند واریز نقدی بایستی درج گردد.

2-موارد ایمنی در خصوص صدور چک

            تکمیل و نوشتن چک باید به گونه‌ای باشد که امکان هر گونه تغییر و دگرگونی در آن به حداقل برسد به طوری که حروف و اعداد نوشته شده بگونه‌ای باشد که فاصله‌ای بین حروف نام گیرنده وجه، مقدار وجه و کلمات دیگر موجود نباشد.

            طبق ماده 312 قانون تجارت، چک می‌تواند به صرف امضا در پشت چک به دیگری منتقل شود. اگر چه به نام شخص معین یا به حواله کرد شخص معین صادر شود، شخص مزبور دارنده چک بوده و می‌تواند وجه چک را اخذ نماید و یا با پشت‌نویسی آن را به دیگری واگذار نماید که در اینصورت صادرکننده و پشت‌نویس در مقابل دارنده چک مسئولیت تضامنی دارند و خط زدن کلمه ”حواله کرد“ در روی چک تأثیری در حقوق واگذارکننده چک ندارد.

            اگر تکمیل چکها از طریق چاپ یا پرینت آنها صورت می‌گیرد لازم است از جوهرهای دائمی (ترجیحاً مشکی) و با بهترین کیفیت در دستگاههای چاپ استفاده شود تا از وضوح و خوانایی کافی برخوردار باشد.

            درج عدد لاتین در بالای مبلغ، امکان تغییر در مبلغ چک را تا حدی محدود می‌نماید.

            استفاده از کاربن در زیر برگهای چک سبب می‌شود  که معکوس نوشته شما در پشت برگه چک ثبت شده و امکان جعل به میزان زیادی کاهش یابد.

            چسباندن نوار چسب بی‌رنگ بر روی متن و مبلغ چک راه خوبی برای محدود نمودن امکان دست‌ بردن در مندرجات چک می‌شود.

            هیچگاه چکی را به صورت سفید امضاء صادر ننمایید و تنها چک را پس از آنکه از کامل بودن مندرجات آن اطمینان حاصل نمودید امضاء کنید.

3- موارد ایمنی عمومی

            در صورت مفقودی، جعل، سرقت و کلاهبرداری یا وقوع سایر جرائم نسبت به چک مراتب عدم پرداخت چک را به قید فوریت و با ذکر دلیل آن به اطلاع بانک رسانده و ظرف یک هفته از تاریخ اطلاع به بانک گواهی اخذ شده از مراجع قضایی مبنی بر طرح شکایت را به بانک ارایه نمایید. (ماده 14 قانون صدور چک)

            حساب جاری خود را به طور مرتب و در اسرع وقت مورد رسیدگی قرار دهید چرا که هر قدر سرعت عمل در گزارش جعل یا سرقت چک بیشتر باشد امکان کاهش میزان خسارات احتمالی بیشتر خواهد بود.

            در محل کار خود به طور مداوم تجهیزات ایمنی از جمله قفلها و محلهای نگهداری از اسناد با ارزش را مورد وارسی قرار دهید.

            چکهای از پیش امضاء شده باید به طور مداوم تحت مراقبت و محافظت باشند.

            از لاشه‌های چک در جای مطمئنی محافظت کنید و تعداد افرادی را که اجازه دسترسی و استفاده از آنها را دارند را محدود کنید.

            به کارمندان و پرسنل خود در مورد چک آموزش دهید تا در مورد چکهایی که هنوز تکمیل نشده‌اند یا به طور ناقص تکمیل شده‌اند مراقب باشند.

            حسابهای دو امضائی ممکن است اطمینان و امنیت بیشتری را ایجاد کند اما این امر به هیچ وجه مانع از توجه و دقت کافی در کنترل حساب جاری‌تان نمی‌شود.

            در شرکتها و موسسات تعداد افرادی که مجاز به امضای چک هستند باید محدود باشند.

            در مورد درخواستهایی که از طریق تلفن، فاکس یا پست الکترونیک از شما می‌شود دقت کافی را مبذول دارید تا اطلاعات مربوطه به حسابهای بانکی شما فاش نگردد.

            در مورد سوابق کارکنانی که در بخشهای مالی دسترسی به پول و سند دارند باید تحقیقات مکفی بعمل آید. بر این اساس نباید در این بخشها افرادی بکار گرفته شوند که سابقه جرائم مالی داشته باشند.

            بهتر است که چکهای با مبلغ بالا از حساب جداگانه‌ای به غیر از حساب پرداخت حقوق یا مبالغ خرد پرداخت شود تا از این طریق پرداختهای با حجم بالا بهتر قابل کنترل باشند.

4-نکات حقوقی در مورد چک

            بانکها مکلفند کلیه حسابهای جاری اشخاصی را که بیش از یکبار چک بی‌محل صادر کرده و تعقیب آنها منتهی به صدور کیفر خواست شده باشد را بسته و تا سه سال به نام آنها حساب جاری دیگر باز ننماید. (ماده 21 قانون چک)

            دادن چکهای سفید امضاء به معنای تفویض اختیار به دارنده چک برای نوشتن مبلغ و تاریخ  می‌باشد مگر اینکه خلاف این امر ثابت شود.

            گذاشتن تاریخ از ناحیه دارنده چک، جعل و الحاق به شمار نمی‌آید و جرم نیست. منظور از دارندة چک، شخصی است که برای اولین بار چک را به بانک ارایه داده است. برای تشخیص اینکه چه کسی اولین بار برای وصول وجه چک به بانک مراجعه نموده است بانکها مکلفند به محض مراجعة دارنده چک هویت کامل و دقیق او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید نمایند. (ماده 11 قانون چک)

            در صورتی که چک به وکالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب (حقیقی و حقوقی) صادر شده باشد، صادرکننده چک و صاحب حساب متضامناً مسئول پرداخت وجه چک می‌باشند. به علاوه امضاء‌کننده چک طبق مقررات مسئولیت کیفری خواهد داشت مگر اینکه ثابت شود عدم پرداخت بدلیل عمل شخص امضاء‌کننده نبوده است. (ماده 19 قانون چک)

            چنانچه دارنده چک ظرف 6 ماه  از تاریخ صدور چک به بانک مراجعه نکند یا ظرف 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت نکند دیگر حق شکایت کیفری علیه صادرکننده نخواهد داشت. در این ارتباط قبل و بعد از منقضی شدن فرصت 6 ماهه ظهرنویسان تنها دارای مسئولیت مدنی بوده، مضاف بر اینکه به منظور مراجعه به ظهرنویسان از جهت وصول چک رعایت مواعد (15 روز، 45 روز و 4 ماه موضوع ماده 315 قانون تجارت) در ارتباط با حداکثر مدت مراجعه به بانک و اخذ گواهینامه عدم پرداخت لازم و ضروری است. (ماده 11 قانون صدور چک و 315 قانون تجارت)

            اگر مبلغ چک با حروف و رقم هر دو نوشته شود و بین آنها اختلاف باشد مبلغ با حروف معتبر است.

            در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضای دارنده چک، بانک مکلف است مبلغ موجود در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده چک با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک و تسلیم آن به بانک، گواهینامه‌ای شامل مشخصات چک و مبلغی که پرداخت شده از بانک دریافت می‌نماید. چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده بی محل محسوب شده و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک جانشین اصل چک خواهد بود. بانک نیز مکلف است در برگ مخصوصی که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده آن ذکر شده باشد علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضاء و مهر نموده و به دارنده چک تسلیم نماید. (ماده 5 قانون چک)

            مواردی که صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری نیست:

   الف) در صورتی که ثابت شود چک سفید امضاء شده باشد.

   ب) هر گاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.

   ج) چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.

د) هر گاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.

ه) در صورتی که ثابت گردد چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک پیش از تاریخ درج شده در متن چک باشد.

            صادرکننده چک یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آن با تصریح به اینکه چک، مفقود یا سرقت شده، یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت و یا از طریق جرائم دیگری تحصیل گردیده می‌تواند کتباً دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد.