ضرورت استفاده از ایکس بی آر ال جهت بهبود گزارشگری مالی در ایران چکیده: گزارشگری مالی به عنوان نتیجه نهایی سیستم های اطلاعاتی حسابداری برای استفاده کنندگان از اطلاعات مالی از جهت ارایه وضعیت مالی و پاسخگویی و نیز در نقش مباشرت مدیریت، مهم تلقی می شود. پیشرفت های سریع در رایانه و فناوری اطلاعات، روش های کسب و کار و روش انتشار اطلاعات را متحول نموده است و سازمان ها در تلاشند تا اطلاعات بین تهیه کنندگان و ذی نفعان افزایش یابد. با این وجود، این امر به بریدن وچسباندن یا کپی برداری صرف، محدود شده و به دلیل فقدان قالب های پذیرفته شده عمومی و مشترک برای ارایه اطلاعات، پرهزینه و همراه با خطاست.زبان گزارشگری مالی توسعه پذیر( XBRL) به منظور غلبه بر این محدودیت ها ایجاد شده است. این زبان اطلاعات مالی را با روشی استاندارد شده در زمینه تهیه، انتشار و تبادل اطلاعات مالی ارایه میکندXBRL زبانی مبتنی برXML

تاریخچه استاندارد زبان گزارش گیری تجاری توسعه پذیر(XBRL)

این استاندارد در سال 2000 و با اعتبار کمسیون بورس و اوراق بهادار SEC پایه گذاری شده است. این کمسیون، برای ایجاد یک ساختار یکسان گزارش مالی، برنامه ای راه اندازی کرده که چندین شرکت بزرگ آمریکایی همچون جنرال الکتریک، مایکروسافت و زیراکس نیز به آن پیوسته اند. از دیگر سازمان هایی که XBRL  را به سمت استفاده عمومی سوق داده، شورای ملی بازرسی مالی شرکت های آمریکا ( FFIEC )است. اخیراً این شورا استفاده از ساختار XBRL در گزارش های ارسالی از طریق سیستم ذخیره داده های خویش را اجباری نموده است.

در طی فرایند توسعه و بهبود این استاندارد، بسیاری از مشکلات قدیمی، رفع شده است. برای نمونه، در نسخ قدیمی تر، فرآیند اعتبار سنجی مبتنی بر DTD بوده که به XMLSchema تغییر یافته است.

سازمان بین المللی ایکس بی آر ال(  (XBRL International

سازمان بین‌المللی XBRL یک سازمان غیر دولتی غیر انتفاعی بوده که متشکل از حدود 550 سازمان دولتی، موسسه و شرکت‌های بزرگ از سراسر دنیا می‌باشد. مقر این سازمان در آمریکا بوده و نشانی سایت اینترنتی آنwww.xbrl.org))  می‌باشد. این سازمان با هدف معرفی، گسترش و آموزش XBRL در سراسر دنیا و همچنین تدوین واژه‌نامه (Taxonomy) بین‌المللی تشکیل گردیده است. در سال 2008  بیش از 23 کشور عضویت این سازمان را دارا می‌باشند. نکته قابل توجه در مورد اعضاء این سازمان اینست که علاوه بر کشورهای بزرگ صنعتی، کشورهای در حال توسعه نظیر لهستان، آفریقای جنوبی و امارت متحده عربی نیز در این سازمان دارای حوزه ملی می‌باشند. این سازمان قویا همه کشورها را به داشتن حوزه  (jurisdiction) ملی تشویق می‌نماید بدلیل اینکه تجربه نشان می‌دهد که این حوزه‌ها نقش بسیار مهمی در تدوین، راه‌اندازی و گسترش بکارگیری XBRL در آن کشور بعهده دارند.

عومل موثر بر پذیرش استاندارد زبان توسعه پذیر گزارشگری مالی( XBRL)

• فرهنگ: مولفه های فرهنگی شامل ارزش ها، سنت ها و طرز تلقی هایی هستند که فضا و بستر رفتارهای سازمانی در تقابل با نوآوری ها را تشکیل می دهند و به آن جهت می بخشند. ابعاد فرهنگی می تواند اثر عمده ای بر به کارگیری نو آوری داشته باشد.
• فشارهای خارجی محیط کسب وکار: مانند رقابت، جهانی شدن و علایق مشتریان می تواند بر بکارگیری نوآوری موثر باشد.همچنین طبق نظر استادان و همکاران، قابلیت سازمانها در پیش بینی و پاسخگویی به تغییرات بازار و صنعت می تواند از عوامل حیاتی برای پیاده سازی نوآوری باشد.
• فشار نهادهای بیرونی: نقش نهادهای بیرونی شامل نهادهای دولتی و اتحادیه های صنفی در التزام یا تشویق در به کارگیری این فناوری اهمیت دارد.متخصصان فناوری معتقد هستند تقاضا جهت به کارگیری XBRL زمانی روند رو به رشد خواهد داشت که دولت پذیرش XBRL را برای گزارشگری مالی ترویج نماید.
• نگرش و حمایت مدیریت: نگرش مدیران نسبت به نوآوری ها و نیز مزایای ادراکی از اهمیت عمده ای برای به کارگیری برخوردارند. به طور مثال، مدیرانی که گرایش های ریسک گریزانه نسبت به نوآوری ها دارند به احتمال زیاد در مورد به کارگیری نوآوری نگرش های منفی خواهند داشت. از پیامدهای ممکن چنین نگرش هایی، قصور در تخصیص منابع لازم خواهد بود.
• الگوی موفق پیاده سازی: شرکت های پیشرو در پیاده سازی موفق سیستم، به جهت الگوی به کارگیری ایکس بی آر ال می توانند نقش مهم و هدایت کننده ای داشته باشند. وجود یک سازمان قهرمان در تجارت می تواند در تصمیم گیری و ایجاد انگیزه برای پذیرش فناوری موثر باشد.نتایج مطالعات از آمریکا نیز نشان می دهد، به دست آوردن تصویر یک شرکت پیشرو در به کارگیری فناوری نقش قابل توجهی در پذیرش داوطلبانه XBRL ایفا می نمایند.
• آموزش و آگاهی کارکنان: میزان آگاهی مدیران و کارکنان از این فناوری و دستاوردهای سازمانی آن می تواند به عنوان یک پیش نیاز اولیه برای پیاده سازی باشد که می تواند از طریق اطلاع رسانی و آموزش ارتقا یابد.
• آگاهی و اعتماد به نفس مورد نیاز برای اجرای موفقیت آمیز برنامه های کاربردی نوآورانه است. بنابراین، دانش نه تنها بر پذیرش نوآوری موثر است بلکه بر سرعت و میزان اجرای نوآوری در سازمان هم موثر است.
• تخصص فنی درون سازمانی: کیفیت نیروی انسانی ، تحصیلات کارکنان ، تخصص های مالی و نرم افزاری مورد نیاز از جمله متغیرهای تاثیر گذار و مهم در به کارگیری این فناوری در سازمان هستند.
• مهارت ها و تجربه های فردی کارکنان: از آنجا که کار با XBRL مستلزم داشتن دانش و مهارت استفاده از کامپیوتر و اینترنت است، بنابراین ، کارکنانی که دارای مهارت ها و تجربه های مفیدی در این  زمینه باشند در پذیرش و به کارگیری این فناوری راغب تر از کاربرانی با مهارتهای فردی ضعیف هستند. ویژگی هایی مثل کیفیت و نیروی انسانی کارآمد نیز به عنوان عوامل درون سازمانی در پذیرش نوآوری مهم هستند.
• فزونی مزایای نسبی در مقابل هزینه های به کارگیری نوآوری:  یکی از مهم ترین مشخصات نوآوری مزایای نسبی کاربرد فناوری آن در مقابل هزینه های ناشی از بکارگیری آن است. نوآوری ها می توانند از طریق مزایای چون ارتقاء کیفیت و خدمات، کارایی و قابلیت اطمینان، مزیت رقابتی ایجاد کنند. از طرفی، هزینه های راه اندازی و به کارگیری، مشکلات فنی و پیچیدگی های نوآورانه از جمله ویژگی های غیر جذاب و بازدارنده نوآوری ها هستند.
• ادراک سهولت کاربرد سیستم: یکی از ارکان مهم مدل پذیرش فناوری ادراک سهولت استفاده است به این مفهوم که کاربر انتظار دارد که استفاده از سیستم آسان باشد و نیاز به تلاشی نخواهد داشت.
• انطباق با سیستم های قبلی: قابلیت تطبیق و یکپارچگی این فناوری با نرم افزارها و سیستم های موجود و نیز قابلیت آزمایش اولیه آن توسط کاربران هم ممکن است بر پذیرش این فناوری تاثیر گذار باشد.

فواید استفاده از ایکس بی آر ال در سازمان ها

سیستم گزارشگری XBRL (سیستم بارکد گزاری اطلاعات صورت‌های مالی) به عنوان یک انقلاب در گزارشگری مالی تلقی شده که باعث کاهش هزینه تولید و دسترسی به اطلاعات جهت تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان از اطلاعات صورت‌های مالی می‌شود. از مزایای دیگر این سیستم گزارشگری می‌توان به افزایش ویژگی کیفی مربوط بودن اطلاعات (Relevance)، کاهش میزان خطا در اطلاعات و دسترسی سریعتر و ارزانتر به اطلاعات اشاره نمود. نظر به اهمیت و فواید قابل توجه این سیستم گزارشگری است که رییس SECاز آن بعنوان "گزارشگری (داده های) تعاملی" یاد کرده و آنرا به عنوان آینده گزارشگری مالی  معرفی می‌نماید.

از سوی دیگر، سیاست‌های دولت ایران  مبنی بر توسعه بازار سرمایه از طریق اجرای اصل 44 قانون اساسی و تلاش در جهت جذب سرمایه‌های خارجی در بازار سرمایه کشور، نیازمند یک بازار کارا با سیستم‌های اطلاع‌رسانی سریع، دقیق و قابل اتکاست. سیستم گزارشگری XBRLبه عنوان ابزار کارای  تهیه، تبادل و تحلیل اطلاعات مالی در بازارهای مهم سرمایه دنیا به شکل اجباری و یا اختیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم گزارشگری می‌تواند به تحقق سیاست‌های دولت در امر تعامل با بازارهای سرمایه دنیا و جذب سرمایه‌گذاران خارجی ممکن نماید.

لذا با بررسی وضعیت کشورهایی که تاکنون موفق به بکارگیریXBRL گردیده‌اند و یا در شرف بکارگیری آن هستند نشان می‌دهد که همه این کشورها دارای حوزه ملی XBRL در کشور متبوع خود بوده نیز عضو سازمان بین المللی XBRL بوده و این عضویت مزایا و تسهیلاتی را برای بکارگیری سریعتر XBRLدر حوزه متبوع آنان فراهم کرده است.

بنابراین اگر سازمان بورس و اوراق بهادار بدنبال بکارگیری سیستم گزارشگریXBRLدر ایران می‌باشد، این امر مستلزم ایجاد حوزه XBRL ایران و عضویت آن در سازمان بین‌المللی XBRL است. از مزایای داشتن حوزه ملی و عضویت در سازمان بین‌المللی می‌توان به استفاده از تجربیات سایر کشورهای عضو، برخورداری از کمکهای سازمان در طراحی، اجرا و آموزش XBRL  اشاره کرد.

زبان گزارشگری اطمینان بخشی توسعه پذیر (XARL)

زبان دیگری نیز برای اطمینان بخشی در مورد صحت اطلاعات مورد مبادله از طریق XBRL ، ایجاد شد که اصطلاحاً زبان گزارشگری اطمینان بخشی توسعه پذیر خوانده می شود. وجود XARL[1] موسسات ارائه خدمات اطمینان بخشی و تضمین کیفیت را قادر می سازد تا صحت اطلاعات توزیع شده مبتنی بر XBRL در اینترنت را تایید و به کاربران و شرکت ها کمک کنند تا به این قبیل اطلاعات مالی اتکا کنند. با وجود تمایل شرکت ها برای استفاده از امکانات XBRL ، هنوز هم نگرانی زیادی در مورد امنیت اطلاعات مالی در اینترنت وجود دارد. اینترنت نا امن است و بدون برقراری امنیت مناسب، اطلاعات مالی مورد انتشار و مبادله در اینترنت، مخصوصاً وب، در معرض محدودیت و دستکاری است. بنابراین موضوع امنیت به منظور فراهم نمودن امکان انتقال الکترونیک و در عین حال قابل اعتماد و قابل اتکا کردن اطلاعات مالی در اینترنت باید مورد توجه قرار گیرد.

XARLراهی برای اطمینان بخشی اسنادXBRL

صحت اطلاعات مالی مندرج در یک سند XBRL به قابلیت اتکای پردازش های مورد استفاده برای ایجاد سند، ماهیت و میزان مطمئن بودن فرایتد های انجام شده روی آن اطلاعات و مقدار امنیت برقرار شده برای حفاظت از صحت اطلاعات بستگی دارد. زبان گزارشگری اطمینان بخشی توسعه پذیر (XARL)، صورت توسعه یافته ای از XBRL مبتنی بر XMLاست که ارائه کنندگان خدمات اطمینان بخشی و تضمین کیفیت را قادر می سازد تا صحت اطلاعات دارای برچسب XBRL منتشر شده در اینترنت را تایید و گزارش کنند. این زبان به کاربران و شرکت ها نیز کمک می کند تا به این قبیل اطلاعات مالی اعتماد کنند. در صورت وجود زیر ساخت مناسب، XARL می تواند روشی را برای ایجاد اطمینان نسبت به صحت اطلاعات مالی مندرج در اسناد XBRL فراهم کند.

زبان XARL نیز مثل XBRL عناصر نشان دهنده اطلاعات مربوط به فرایند اطمینان بخشی و اجزای پشتیبان آن را برای ترکیب با XBRL تعریف می کند تا به کاربران اجازه دهد درباره میزان اعتمادی قضاوت آگاهانه ای داشته باشند. که به هر یک از اقلام داده های دریافت شده می کنند. به عبارت دیگر، یک سند XARL شامل برچسب هایی است که نوع تضمین، تاریخ اطمینان بخشی، امضای دیجیتالی حسابرس، قابلیت اتکای سیستم و غیره را نشان می دهد.

چرا داشتن حوزه  XBRL برای  ایران لازم است؟

برای اجراء و بکارگیری موفقیت‌آمیز پروژه XBRL، وجود یک سازمان مستقل جهت هماهنگی میان  فعالیت‌های سازمان‌های دخیل در امر تدوین و بکارگیری پروژه لازم و ضروری است.

 1) سازمان‌های مختلفی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار، بانک‌ها، بانک مرکزی، شرکت‌های بزرگ پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، موسسات حسابرسی، سازمان حسابرسی و غیره ممکن است که علاقمند به مشارکت در تدوین و بکارگیری XBRL باشند، لذا اولین قدم ایجاد یک سازمان غیرانتفاعی مستقل است که اعضاء بتوانند از طریق عضویت و پرداخت حق عضویت سالانه در اجرای پروژه مشارکت نمایند.

2) بکارگیری XBRL مستلزم تدوین واژه نامه ملی (National Taxonomy) است. این واژه نامه می‌تواند براساس استانداردهای حسابداری ملی و یا بین‌المللی حسابداری باشد. بدلیل تنوع و گستردگی کار و نیز مشارکت گروههای مختلف در تدوین این واژه نامه، وجود یک سازمان هماهنگ کننده فعالیت‌ها ضروری است.

3) داشتن کرسی در سازمان بین المللی XBRL این امکان را فراهم می آورد که نقطه نظرات کشور در خصوص تدوین استانداردها و مقررات مربوط به این سیستم گزارشگری لحاظ گرددد و از سوی دیگر عضو بودن در مجامع بین‌المللی و همگامی با جامعه جهانی نشاندهنده پویایی جامعه حسابداری در آن کشور است.

4) از آنجا که مسیر لازم جهت بکارگیری XBRLتوسط سایر کشورها تبیین و ابزارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم برای این امر مشخص گردیده است، داشتن حوزه ملی و عضویت آن در سازمان بین‌المللی XBRL این امکان را فراهم می‌آورد که از تجارب سایر کشورها استفاده نموده و این باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه های لازم جهت بکارگیری  XBRLدر ایران می‌گردد.

فرایند پیشنهادی جهت تشکیل حوزه XBRL ایران و عضویت آن در سازمان بین‌المللی XBRL

با توجه به بررسی های بعمل آمده و مطالعه تجربه کشورهای دیگر، پیشنهادات زیر جهت اجرایی‌نمودن پروژه عضویت ایران در سازمان بین‌المللی XBRL و تعریف حوزه ایران، و نیز شروع فرایند لازم جهت اجرایی نمودن گزارشگری XBRL  ارائه می‌گردد.

1) تماس مداوم با سازمان بین‌المللی XBRL در تمامی مراحل اجرای پروژه

سازمان متولی اجرای پروژه XBRL می‌بایست شروع به برقراری تماس به اداره مربوط به حوزه‌های  سازمان بین‌المللی XBRL نماید. از آنجا که یکی از وظایف سازمان بین‌المللی XBRL در مقابل اعضاء (بالقوه و بالفعل)، کمک و راهنمایی در خصوص تدوین و بکارگیری گزارشگری XBRL است، اینگونه تماس‌ها ضمن فراهم‌آوردن اطلاعات لازم درخصوص چگونگی اجرای پروژه در مراحل مختلف، امکان استفاده از تجربیات کشورهای دیگر را نیز فراهم می‌نماید. این امر می‌تواند به صرفه‌جویی در زمان، هزینه و جلوگیری از انجام اقدامات اضافی و غیر لازم بیانجامد.

2) شناسایی سازما‌ن‌ها و موسسات علاقمند به  تدوین و بکارگیری XBRL

سازمان متولی راه‌اندازی پروژه می‌بایست به شناسایی و برقراری ارتباط با سازمان‌ها، شرکت‌ها، انجمن‌های حرفه‌ای و سازمان‌های دولتی ناظر و ذینفع در امر گزارشگری مالی بپردازد. این شناسایی و ارتباط می‌تواند به شکل‌گیری هسته اولیه سازمان‌های دخیل در پروژه اجرای XBRL  کمک نماید. بررسی ساختار سازمان‌های دخیل و مرتبط با پروژه XBRL در حوزه  کشورهای مختلف (ضمیمه پیوست) نشان می‌دهد که این سازمان‌ها شامل موسسات حرفه‌ای حسابداری، موسسات بزرگ حسابرسی, شرکت‌های بزرگ بورسی، شرکت‌های بزرگ نرم‌افزاری، بانک‌ها؛ بورس‌های اوراق بهادار؛ سازمان‌های دولتی (خصوصا مرتبط با مالیات)؛ بانک‌ها و دانشگاه‌ها هستند.

پیشنهاد می‌گردد که شرکت‌ها و موسسات زیر به عنوان اعضاء بالقوه جهت همکاری در تدوین و اجرای پروژه XBRL مدنظر قرار گرفته و درخصوص جلب مشارکت آنها در راه‌اندازی حوزه XBRL ایران تلاش گردد. از آنجا که تقریبا تمامی دستگاه‌ها و موسسات ذیل به عنوان زیرمجموعه وزارت اقتصادی و دارایی هستند، پیشنهاد می‌گردد که در جلسه‌ای با وزیر محترم اقتصاد ضرورت جلب همکاری و مشارکت دستگاه‌های ذیل در جهت کمک به تشکیل پروژه حوزه ملیXBRL در ایران و نیز مشارکت فعال آنان در کارگروه‌های لازم جهت اجرای پروژه تبیین گردد و در واقع وزارت اقتصاد مجموعه‌های تحت امر خود را مکلف به همکاری در پروژه نماید. این موسسات و دستگاه‌ها شامل:

• سازمان حسابرسی
• شرکت بورس اوراق بهادار تهران
• موسسات بزرگ حسابرسی (ترجیحا موسساتی که دارای نمایندگی موسسات بزرگ حسابرسی بین‌المللی در ایران هستند)
• جامعه حسابداران رسمی
• شرکت‌های بزرگ بورسی
• شرکت فناوران بازار سرمایه
• شرکت مدیریت فن آوری بورس
• شرکت‌های مرتبط با تولید نرم افزار و سیستم‌های اطلاعاتی شرکت‌ها
• سازمان‌های کارگزاری
• بانک مرکزی
• بانک‌ها
• شرکت‌های بیمه
• دانشگاه‌های علاقمند به همکاری در پروژه
• سازمان امور مالیاتی کشور

3)تعیین مجری پروژه اجرای XBRLدر ایران

هر حوزه می‌بایست دارای یک مجری بوده که این مجری وظیفه ایجاد هماهنگی بین اعضاء و فعالیت‌های در حال انجام برای تدوین و اجرای مراحل مختلف پروژه  XBRL را به عهده دارد. این مجری بعنوان رابط بین حوزه ملی و سازمان بین‌المللی XBRL عمل می‌کند. پیشنهاد می‌شود که سازمان بورس و اوراق بهادار بعنوان مجری این پروژه انتخاب گردد.

چند نمونه از بانک های کشورهای خارجی که XBRL رااجرا نموده اند

بانک ژاپن: از سال 2006 شرکت های خدمات مالی ژاپنی، گزارش های ماهانه خود به بانک ژاپن را در قالب XBRL تهیه می کنند. طبق اعلام بانک ژاپن (BOJ) استفاده از این استاندارد، سبب کاهش قابل ملاحظه حجم اعتبار سنجی داده ها و افزایش بهره وری کلی گردیده است. این بانک، داده های 560 بانک و شرکت های خدمات مالی دیگر را به روش XBRL جمع آوری کرده و عملیات آزمون و نظارت بر آنها را انجام می دهد. بانک مرکزی، به منظور کاهش فعالیت های همه طرفین درگیر در بحث تهیه داده و بهبود فرایند به کارگیری و تحلیل داده ها از XBRL بهره می گیرد.

بانک اسپانیا: بیش از 400 بانک اسپانیایی ، گزارش های ماهانه خویش را به فرمت XBRL تهیه و به بانک اسپانیا که مسوول نظارت بر عملیات بانکی تمامی سیستم های بانکی این کشور است تحویل میدهند. این مساله سبب خودکار شدن عملیات اعتبار سنجی داده ها و افزایش کیفیت عملیات اعتبار سنجی داده ها و افزایش کیفیت عملیات داده ای و کاهش کارهای دستی شده است.

بانک ملی بلژیک: از آوریل 2007 تمامی شرکت هایی که مسوول جمع آوری اظهارنامه های مالی به بانک ملی بلژیک هستند داده های خویش را به فرمت XBRL در آورده و به این بانک، اعلام می نمایند. دلیل اقدام این بانک به استفاده از این استاندارد، افزایش انعطاف پذیری و آسان نمودن فرایند انجام عملیات مالی و نگهداری و تحصیل داده ها در یک قالب استاندارد است. در نتیجه، این داده های استاندارد به یک فرمت مهیا برای گزارشگیری مطابق با استاندارد های گزارشگیری مالی بین المللی، تبدیل خواهد شد.

فرایند پیشنهادی جهت بکارگیریXBRL در ایران

زیربنای اساسی برای بکارگیری و اجرای سیستم گزارشگری XBRL، تدوین واژه‌نامه Taxonomy)) است. این واژه‌نامه می‌بایست براساس استانداردهای حسابداری و گزارشگری رایج در ایران باشد. از آنجا که هیات تدوین استانداردهای حسابداری در ایران از سالهای قبل اقدام به تدوین استانداردهای حسابداری نموده است، قاعدتا این واژه نامه XBRL می بایست براساس این استانداردها تدوین گردد.

با توجه به سیاست کلی دولت جمهوری اسلامی ایران در جهت جذب سرمایه گذاری‌های خارجی، ورود شرکت‌های خارجی به بازارهای سرمایه کشور و نیز فراهم نمودن زمینه ورود شرکت‌های ایرانی در بازارهای سرمایه دنیا است، باید به این نکته توجه داشت که کشورهای مختلف یا قبلا استانداردهای بین‌المللی را پذیرفته‌اند (کشورهای اتحادیه اروپا، استرالیا، بسیاری از کشورهای عربی، آمریکای لاتین) و یا برنامه‌ریزی برای بکارگیری آن را در آینده دارند^[2]. لذا بنظر می‌رسد که یکی از ابزارهای موفقیت دولت در دستیابی به این سیاست یکنواخت‌سازی استانداردهای گزارشگری مالی در ایران با سایر کشورها می‌باشد.

از آنجا که سازمان حسابرسی مسئولیت تدوین استانداردهای حسابداری را در کشور بعهده دارد، بنظر می‌رسد که قبل از هرگونه اقدام درخصوص شروع کار روی پروژه بکارگیریXBRL در ایران، این تصمیم کلیدی اخذ گردد که آیا سازمان حسابرسی به عنوان متولی تدوین استانداردهای حسابداری در ایران می‌خواهد همسو با سایر کشورهای دنیا به سمت پذیرش استانداردهای بین‌المللی حرکت نماید یا اینکه سیاست این سازمان همچنان در جهت تدوین استانداردهای ملی است ؟

 در این راستا پیشنهادات ذیل ارائه می‌گردد

1. از هیات تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی استعلام گردد که موضع این هیات درخصوص پذیرش استانداردهای بین‌المللی حسابداری در ایران چیست. و اینکه اصولا این هیات برنامه‌ای برای بکارگیری این استانداردها در ایران برای آینده دارد. پاسخ این پرسشها می‌تواند کمک موثری برای سازمان متولی پروژه بکارگیری XBRL در ایران باشد  زیرا تدوین واژه‌نامه (Taxonomy)  منوط به مشخص‌شدن استانداردهای حسابداری مورد عمل در کشور می‌باشد. در صورتی که هیات تدوین استانداردهای حسابداری برنامه‌ای جهت جایگزین کردن استانداردهای ملی با استانداردهای بین‌المللی داشته باشد، این امر می‌تواند بدلایل زیر به تسریع در امر عملیاتی نمودن استفاده از XBRL در ایران کمک نماید:

• سازمان بین‌المللیXBRL قبلا اقدام به تهیه واژه‌نامه (Taxonomy)  براساس استانداردهای بین‌المللی حسابداری نموده است5 و این واژه‌نامه به صورت مرتب برای تغییرات در این استانداردها به روز می‌گردد. از آنجا که این واژه‌نامه بدون حق تالیف بوده ((free of copyright، می‌تواند به آسانی در ایران و به صورت مجانی مورد استفاده قرار گیرد. این امر می‌تواند صرفه جویی زمانی و ریالی زیادی را برای پروژه XBRL ایران بدنبال داشته باشد.
• نرم‌افزارهایی که برای عملیاتی نمودنXBRL در دنیا تدوین گردیده‌اند، عمدتا براساس استانداردهای بین‌المللی حسابداری نوشته شده‌اند. در صورت پذیرش استانداردهای بین‌المللی حسابداری در ایران می‌توان از این نرم افزارها استفاده کرد و بدین ترتیب هزینه‌های ریالی و زمانی مورد نیاز برای تدوین نرم‌افزار لازم برای استفاده از  XBRL در ایران کاهش خواهد یافت.
• می‌توان از تجربه کشورهای دیگر که پروژه XBRL آنها براساس استانداردهای بین‌المللی حسابداری است، استفاده نمود.

1. در صورتی که هیات تدوین استانداردها برنامه ای برای بکارگیری استانداردهای بین‌المللی حسابداری نداشته باشد. و کماکان برخلاف روند جاری در سایر کشورها، اصرار به استفاده از استانداردهای ملی به جای استانداردهای بین‌المللی داشته باشد، از آنجا که بنظر می‌رسد استانداردهای ملی تدوین شده در ایران تا حدودی مبتنی براساس استانداردهای بین‌المللی است، این هیات می‌تواند با معرفی موارد افتراق استانداردهای ملی از استانداردهای بین‌المللی به سازمان مسئول پروژه XBRL در ایران کمک نماید تا در فرایند تدوین واژه‌نامه ((Taxonmoy ملی از روی واژه‌نامه مبتنی بر استانداردهای بین‌المللی، این موارد افتراق مد‌نظر قرار گیرند.
2. بعد از مشخص‌شدن وضعیت مبنای استانداردهای حسابداری مورد نظر می‌بایست به تشکیل کارگروه‌هایی اقدام نمود که وظیفه اینها تدوین واژه‌نامه‌های ((Taxonomies مبتنی بر این استانداردها است. این کارگروه‌ها  از بین موسسات و سازمان‌هایی که به عنوان عضو در حوزه ملی XBRL ایران هستند انتخاب می‌گردند. در مرحله تدوین واژه نامه رعایت موارد ذیل پیشنهاد می‌گردد:

• کانال‌های ارتباطی: کانال‌هایی که اعضاء کارگروه‌ها بتوانند از طریق آنها بتوانند با هم تبادل نظر و اطلاعات نمایند. این کانال‌ها می‌تواند از طرق ذیل انجام گیرد:

1. اینترنت
2. ویدیو کنفرانس یا تلفن کنفرانس

• برگزاری جلسات منظم اعضاء کارگروه: اعضاء کارگروه (ها) می‌بایست جلسات منظمی را جهت بحث و تبادل نظر در خصوص پیشرفت‌های انجام شده و نیز بررسی روند ادامه کار داشته باشند.
• فرایند و جریان گردش کار ذیل برای تدوین واژه‌نامه ((Taxonomy پیشنهاد می‌گردد:

1. طراحی مدل اطلاعاتی مورد نیاز
2. اصلاح مدل اطلاعاتی تهیه شده پس از اخذ نظرات کارشناسان
3. تدوین واژه‌نامه براساس استانداردهای حسابداری مورد نظر و با توجه به مدل اطلاعاتی تدوین شده
4. اصلاح واژه‌نامه‌های تدوین شده
5. انتشار واژه‌نامه‌های تدوین شده برای عموم

1. مرحله ارتقاء آگاهی عمومی نسبت به XBRL: بکارگیری موفق XBRL در ایران مستلزم افزیش آگاهی عمومی تهیه‌کنندگان و استفاده‌کنندگان اطلاعات مالی نسبت به مزایا و ویژگی‌های این سیستم گزارشگری است. این آگاهی بخشی می‌تواند از طرق زیر انجام گیرد:

• برگزاری جلسات با شرکت‌ها و سازمان‌های قانون‌گذار جهت توجیه آنان نسبت به مزایا و ویژگی‌هایXBRL. این جلسات می‌تواند به جذب اعضاء جدید جهت پیوستن به حوزه ملی XBRL نیز کمک نماید.
• برگزاری سمینار و کنفرانس در زمینه جنبه‌های مختلف بکارگیریXBRL  با دعوت از صاحبنظران و افراد متخصص داخلی و خارجی. داشتن حوزه ملی XBRL در سازمان بین‌المللیXBRL این امکان را فراهم می‌آورد که بتوان افراد صاحبنظری را از کشورهای مختلف برای معرفی XBRL  به ایران دعوت کرد.
• نوشتن مقالاتی با موضوع معرفی XBRL و مزایای بکارگیری آن برای استفاده‌کنندگان و تهیه‌کنندگان

1. مرحله انتخاب یا تدوین نرم‌افزار مناسب برای بکارگیری: XBRL بعد از نهایی‌شدن واژه‌نامه (Taxonomy) مبتنی بر استانداردهای حسابداری مورد نظر می‌بایست نرم‌افزارهای مورد نیاز جهت بکارگیری XBRL را انتخاب نمود. در این خصوص دو راه حل وجود دارد:

• انتخاب یک نرم‌افزار از بین نرم‌افزارهای موجود در دنیا. شرکت‌های مختلفی در دنیا اقدام به تهیه نرم‌افزارهایی برای بکارگیری XBRLنموده‌اند، می‌توان با استفاده از تجربه سایر کشورهایی که این نرم‌افزارها را بکار برده‌اند، یک سیستم نرم‌افزاری که قابلیت لازم را داشته باشد انتخاب نمود.
• تدوین نرم‌افزارهای لازم در داخل ایران و با استفاده از توان شرکت‌های نرم‌افزاری داخلی. این راه حل می‌تواند زمان بر باشد و نکته دیگر آیا شرکت‌های داخلی تجربه چنین کاری راداشته باشند.
• در انتخاب نرم‌افزار مناسب پیشنهاد می‌گردد که عوامل زمان تهیه و نیز هزینه تهیه مورد بررسی قرار گیرد. 

راه‌اندازی آزمایشی XBRL برای یک مجموعه محدود از شرکت‌ها:

دوره بکارگیری آزمایشی XBRL می‌تواند برای یک صنعت خاص از صنایع موجود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار باشد. تجربه کشورهای دیگر حاکی از اینست که بیشتر این کشورها این دوره آزمایشی را با بانک‌ها شروع نموده‌اند. پروژه بکارگیری XBRLدر ایران نیز می‌تواند مشابه با سایر کشورها با سیستم بانکی شروع شود. مضافا اینکه می‌توان این دوره آزمایشی را برای سایر شرکت‌هایی که داوطلب بکارگیری آن باشند، همزمان بصورت اختیاری نیز بکار گرفت. این دوره آزمایشی می‌تواند برای یک سال باشد.

1. معرفی بکارگیری XBRL به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس

پیشنهاد می‌شود که بکارگیری XBRL در شرکت‌های لیست‌شده در بازارهای اول و دوم سرمایه به صورت تدریجی و اختیاری باشد. دلیل این امر اینست که شرکت‌ها با مزایا و مشکلات (احتمالی) آن آشنا گردند. از سوی دیگر تجربیات حاصل از این دوره آزمایشی می‌تواند جهت هر چه بهتر نمودن سیستم قبل از اخذ تصمیم اجباری نمودن بکارگیری XBRL  مفید باشد. بعد از این دوره آزمایشی و بررسی نتایج حاصل از آن می توان در جهت فراگیر نمودن استفاده از XBRL و اجرای آن بصورت اجباری برای شرکت‌ها اقدام نمود.

نتیجه گیری

امروزه شرکت های زیادی در صددند تا اطلاعات مالی خود را با استفاده از اینترنت در عرصه وسیع تری منتشر کنند. آنها همزمان از شبکه های درون شرکتی یا اینترانت ها نیز استفاده می کنند. با اتصال اینترانت ها به اینترنت و ایجاد وب سایت شرکت ها اطلاعات مالی را در اختیار ذی نفعان قرار می گیرد. کاربران اطلاعات مالی می توانند به آسانی وبه موقع اطلاعات مورد نیاز را بدست آورند. با این وجود، داده ها باید دوباره توسط کاربران جستجوگر برای تجزیه و تحلیل آنها ثبت یا برش و الصاق شوند زیرا قالب های پذیرفته شده عمومی و مشترکی برای شرح داده های واحد تجاری وجود ندارد. زبان گزارشگری مالی توسعه پذیر(XBRL) برای غلبه بر این محدودیت وفراهم نمودن ابزار موثر و کارآمد برای تهیه و تبادل اطلاعات مالی در اینترنت ایجاد شد. زبان گزارشگری اطمینان بخشی توسعه پذیر(XARL) به منظور حسابرسی و تایید اعتبار و صحت اطلاعات مورد گزارش در محیط XBRL نیز ابداع کمک کننده بعدی بود. به کمک XARL به کاربران و شرکت ها اطمینان داده می شود تا به اطلاعات XBRL دریافتی اعتماد کنند. این دو پدیده یعنی XBRL و XARL در کنار هم می توانند روش استانداردی را برای تهیه، انتشار و تبادل اطلاعات مالی فراهم کنند و همچنین صحت اطلاعات توزیع شده در اینترنت را تضمین کنند.

منابع وماخذ:

1. سهرابی بابک، خانلری امیر. پیش نیازهای پیاده سازی زبان توسعه پذیر گزارشگری کسب وکار. مجله بررسی های حسابداری و حسابرسی 1387؛16(56): 92.
2. عزیززاده طاهره. تاثیر کاربرد زبان گزارشگری مالی. فصلنامه حسابدار 1387؛23(204):38-43.
3. احمد پور، احمد و باقریان، رقیه و باقریان،عباس (1388) .امکان سنجی بکارگیری زبان گزارشگری تجاری قابل توسعه در شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران، فصلنامه بورس اوراق بهادار تهران، شماره 6،تهران.

1. Bonson E, Cortijo V, Escobar T. Towards the global adoption of XBRL using international Financial Reporting Standards (IFRS). International Journal of Accounting InformationSystems 2009; 10:46-60.
2. Beattie V, Pratt K. Issues concerning web-based business reporting: an analysis of the viewsof interested parties. The British Accounting Review 2003; 35: 155-187.
3. Byrne BM. Structural Equation Modelling. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum AssociatesPublishers; 1998.
4. Depietro R, Wiarda E, Fleischer M. The context for change: organization, technology, andenvironment. In L. G. Tornatzky, M. Fleischer, The processes of technological Innovation.Lexington, MA: Lexington Books; 1990; 151-232.
5. Doolin B, Troshani I .Organizational Adoption of XBRL. Electronic Markets, 2007; 17(3): 199-209.
6. Doolin B, Troshani I. Drivers and Inhibitors Impacting Technology Adoption: A QualitativeInvestigation into the Australian Experience with XBRL .18th Bled Conference Integrationin Action Bled, Slovenia, June 6-8; 2005.
7. Yoon Hyungwook. ZoHangjung, Ciganek Andrew. Does XBRL adoption reduceinformation asymmetry? Journal of Business Research 2011; 64: 157-163.
8. Troshani I, Rao S. Drivers and Inhibitors to XBRL Adoption: A Qualitative Approach toBuild a Theory in Under-Researched Areas. International Journal of E-Business Research2007; 3(4): 98-111.
9. http://www.xbrl.org.
10. http://www.xbrleducation.com.