بررسی رابطه بین سودحسابداری ، درجه اهرم عملیاتی ، درجه اهرم مالی ودرجه اهرم کل (مرکب) باریسک سیستماتیک

دکترمجیدزنجیردار[1]، مرتضی امیدی فرد[2]

 

چکیده

این تحقیق، به بررسی ارتباط اطلاعات حسابداری با ریسک سیستماتیک شرکت ها دربازارسرمایه ایران پرداخته است .در این تحقیق رابطه تعدادی ا زمتغیرهای حسابداری ازجمله سودحسابداری ، درجه اهرم عملیاتی ، درجه اهرم مالی ، درجه اهرم کل (مرکب) به عنوان نمادهایی از اطلاعات حسابداری انتخاب  شده اند که با ریسک بازار (سیستماتیک )شرکت های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تهران ، مورد آزمون قرار گرفته است .  دراین تحقیق روش گردآوری اطلاعات ، روش کتابخانه ای وبرای آزمون فرضیه ها ، روش میدانی ونیزاستفاده ازداده های تجربی می باشد .درراستای این هدف ، تعداد87 شرکت که اطلاعات موردنیاربرای دوره 10 ساله مورد تحقیق   (85- 76)  درمورد آنها قابل دسترس بود انتخاب شدند. نتایج تحقیق بیان می کند که بین سود حسابداری ودرجه اهرم مالی با ریسک سیستماتیک باسطح اطمینان 90% رابطه مستقیم وجود دارد وبین درجه اهرم عملیاتی و درجه اهرم کل با ریسک سیستماتیک رابطه معنی داروجودندارد.  البته تاثیرمتغیرها برریسک سیستماتیک متفاوت است ، که تاثیرسودحسابداری برریسک سیستماتیک بیشترازتاثیردرجه اهرم مالی برریسک سیستماتیک ودرجه اهرم مالی بیشتر ازدرجه اهرم کل ودرجه اهرم کل بیشتر از درجه اهرم عملیاتی  می باشد.

 

واژه های کلیدی :

ریسک سیستماتیک ، درجه اهرم عملیاتی ، درجه اهرم مالی ، درجه اهرم کل ، سودحسابداری

 

1. مقدمه

حسابداری به منظور جواب گویی به نیازهای انسان به وجود آمده است . شرایط اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی محیط حسابداری به تناسب زمان متفاوت بوده است.در نتیجه،هدف های حسابداری وروش های آن نیز متناسب باتغییر در شرایط محیطی دگرگون شده است. با گذشت زمان و به موازات گسترش فعالیت های اقتصادی و افزایش پیچیدگی آن، هدف ها و روش های حسابداری به منظور جواب گویی به نیازهای اطلاعاتی توسعه یافته است.

در حال حاضر ، حسابداری نقش مهمی را در سیستم اقتصادی ایفا می کند. تصمیم گیری دقیق از جانب اشخاص ، شرکت ها، دولت و غیره برای توزیع مناسب و کار آیی منابع مالی امری اجتناب ناپذیر است . برای این گونه تصمیم گیری ها، تصمیم گیرندگان باید اطلاعاتی قابل اتکا در اختیار داشته باشنددر واقع ، هدف حسابداری کمک به این تصمیم گیرندگان است.از سوی دیگر ، سرمایه گذاری ازموارد ضروری و اساسی در فر آیند رشد و توسعه اقتصادی کشور است .

ازعوامل مؤثر در انتخاب و انجام سرمایه گذاری، توجه سرمایه گذاری به ریسک و بازده سرمایه گذاری است . نقش ریسک وبازده در سرمایه گذاری، به مانند نقش عرضه و تقاضا در اقتصاد برای قیمت گذاری کالاست . از دیدگاه نظری ، ریسک به معنای ضرر بالقوه و قابل اندازه گیری سرمایه گذاری است . تا دهه 1950،«ریسک» یک عامل کیفی شمرده می شد تااین که با تلاش هری مارکوویتز[3]،  ریسک کمیت پذیر شد و انحراف معیار جریان های نقدی طرحهای سرمایه گذاری درشرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به عنوان کمیت «سنجش ریسک »معرفی گردید.

تأثیر ریسک یک سرمایه گذاری به ریسک مجموع سرمایه گذاری مستلزم محاسبات«کواریانس» و «ضریب همبستگی »بود که به ناچار انجام محاسبات را مشکل و وقت گیر می نمود. چندی بعد ، ویلیام شارپ[4] ، با تعیین ضریب به عنوان معیار ریسک ، مدل ساده و کاربردی را به دنیای سرمایه گذاری عرضه نمود(اسلامی بیدگلی ، 1375)

استفاده از نظریه ها و روش های موجود و نیز نظریه پردازی، مستلزم اطلاعات ،به ویژه ، اطلاعات تولید شده درسیستم حسابداری است که بدون شک ، در بازار نو پای سرمایه کشورمان به سختی تحصیل می شود. به همین علت ، شناخت ارتباط بین ریسک بازار و اطلاعات حسابداری ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.سایرمطالعات ، بیانگر ارتباط بین نسبتهای حسابداری ومیزان ریسک بازار می باشد وپیشنهاد می گردد که نسبتهای حسابداری می توانند درپیش بینی بتای اوراق بهادار مورد استفاده قرارگیرند(احمدپور ،1384 ،19)کلیه مدیران وکارگزاران  وسرمایه گذاران در شرکتهای پذیرفته شده دربورس باتوجه به نتایج این  تحقیق  وباتوجه به سودحسابداری ودرجه اهرم مالی می توانند ریسک بازار راپیش بینی کنند وهمچنین ازنتایج این تحقیق می توان برداشت کرد که سود حسابداری درپیش بینی ریسک تواناتراست یادرجه اهرم ها .

 

2. مبانی نظری وپیشینه تحقیق

بسیاری ازتحقیقات حسابداری مبتنی بربازارسرمایه ، مفیدبودن اطلاعات حسابداری درتعیین ریسک اوراق بهادار رابیان نموده اند . همچنین تحقیقات متعددی همبستگی بین متغیرهای حسابداری (اهرم مالی ، عملیاتی و....) وریسک سیستماتیک اوراق بهادار رامورد بررسی قرارداده اند ( نمازی, 1383) .

سرمایه گذاری به منظور حداکثرکردن منافع خودنیازمند پیش بینی بازده سهام درآینده وانتخاب پرتفوی مناسب است براساس مدلی که توسط شارپ وفیشر ودیگرمحققین ارائه شده یکی ازعوامل مهم که باعث تغییرات دربازده سهام می شود وباتنوع بخشی پرتفوی کاهش نمی یابد،ریسک سیستماتیک خواهدبود . بنابراین پیش بینی ریسک سیستماتیک درپیش بینی بازده سهام وحداکثرکردن منافع سهامداران، دارای نقش مهمی است ، ریسک سیستماتیک ازتأثیرمجموعه ای ازعوامل اقتصادی نظیرعرضه پول ، تورم ، خط مشی صنعت وغیره ناشی می شود وبرتمام شرکتهای فعال دربازار اثرمی گذارد . بنابراین ، به منظور پیش بینی ریسک سیستماتیک یک روش این خواهدبود که این عوامل اقتصادی را پیش بینی وارتباط آن راباریسک سیستماتیک تعیین نمود.

راه کاردیگر ، استفاده ازاطلاعات مالی (حسابداری ) دراین زمینه است . زیرا همان گونه که دربیان مسئله به آن اشاره شد یک هدف عمده گزارشگری مالی ، کمک به پیش بینی ریسک ، ازجمله ریسک سیستماتیک است . زیراهمان گونه که دربیان مسئله به آن اشاره شد یک هدف عمده گزارشگری مالی ، کمک به پیش بینی ریسک ، ازجمله ریسک سیستماتیک است . بنابراین ، اگربتوان ادعای مذکور را اثبات نمود ، به طریقه راحتتروساده تر می توان به بکارگیری ارقام حسابداری ، به ویژه ارقام سود ودرجه اهرم ها ، ریسک سیستماتیک راپیش بینی نمود .

ازطرف دیگر ، چنانچه بتوان ازسودحسابداری ودرجه اهرم ها برای پیش بینی ریسک سیتماتیک پیش بینی نمود ، ثابت می شود که اطلاعات حسابداری دارای باراطلاعاتی بوده وبرای تصمیم گیری سودمند است . همچنین براساس میزان ارتباط واثرگذاری هریک ازاین دومتغییر برریسک سیستماتیک می توان تعیین نمود که کدام یک نسبت به دیگری دارای محتوای اطلاعاتی بیشتری بوده وبایستی درزمینه تصمیم گیری ، بیشترمورد توجه قرارگیرد . 

به منظور پیش بینی بازده یاقیمت اوراق بهادار، سرمایه گذاربه یک مدل پیش بینی مناسب نیازمنداست . ازدیدگاه علم اقتصادومبانی نظری مربوطه ، مدل پیش بینی بازده اوراق بهادار ازجمله سهام ،بایستی توانایی تعیین ارزش فعلی جریانهای نقدی آتی راداشته باشد .بنابراین ، پیش بینی جریانهای نقدی آتی اوراق بهاداردربازاربورس ازاهمیت خاصی برخوردارخواهدبود. همچنین پیش بینی جریان های نقدی آتی درحوزه حسابداری نیزازاهمیت خاصی برخورداراست وبراین اساس مدلهایی ارائه شده که بااستفاده ازسود واجزای آن بتوان جریان های نقدی آتی راپیش بینی نمود. برهمین اساس برسودحسابداری تاکید فراوان شده وبسیارموردتوجه محققین به خصوص ،درحوزه حسابداری قرارگرفته است .

ریسک حاضر، صورت وظاهرواحدهای اقتصادی واقتصادجهانی وسراسری رانشان می دهد . یک مؤسسه بازرگانی موفق فقط روی سود متمرکز نمی باشد ، بلکه به مدیریت ریسک صحیح نیز توجه دارد ، ریسک وبازده باهم حرکت می کنند وبه حداکثررساندن بازده به وسیله ریسک  ضروری می باشد . اهرم ها به کاربرد منابع ووجوهی که برای شرکت هزینه ایجاد می کند اشاره دارد . هرچه اهرم مورد استفاده یامیزان بدهی ها ، سهام ممتازی که برای شرکت هزینه ثابت ایجاد می کند بیشتر باشد ریسک مالی بیشتر می شود . ریسک ناشی ازاهرم معمولا درکنترل مدیریت است . نتایج تحلیلی اظهارمی کند که عامل تعیین کننده ریسک سیستماتیک شامل : درآمدها ، رشد فروش ، ارزش دفتری ، سود سهام ، درجه اهرم عملیاتی (DOL ) ، درجه اهرم مالی ( DFL ) ، بازده بازار وریسک بی خطر می باشد . ماندرکر و رهی[5] درتحقیقی بیان کرده است که DOL,DFL به طور مثبت ومستقیم یک قسمت بزرگی از تغیرات ریسک سیستماتیک راتوضیح می دهد . همچنین هافمن[6] بیان کرده است که ریسک سیستماتیک رابطه مستقیم با DFL ورابطه معکوس با DOL دا رد . لذا دراین تحقیق به بررسی رابطه سود حسابداری و درجه اهرم عملیاتی ، مالی وکل پرداخته می شود تابتوان مدلی مفید برای تصمیم گیری سرمایه گذاران معرفی کرد . طبق مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای فرض       می شود ، یکی ازعوامل مهم که باعث نوسان دربازده می شود ریسک سیستماتیک است . قالیباف اصل  درتحقیقی باعنوان «بررسی تاثیرساختارسرمایه برروی ریسک سیستماتیک » رابطه بین اهرم مالی وریسک سیستماتیک رامورد بررسی قرارداد. نتایج حاصل ازاین تحقیق بیانگرآن بود که اهرم مالی برریسک سیستماتیک تاثیرمستقیم داردیعنی بامیزان افزایش اهرم مالی (بدهی) ، ریسک سیستماتیک شرکت نیز دربازار افزایش می یابد  ( قالیباف اصل ، 1373) .

احمدپورونمازی درتحقیقی باعنوان             « تاثیراهرم عملیاتی , مالی واندازه شرکت روی ریسک سیستماتیک » میزان تاثیر اهرم عملیاتی , مالی واندازه شرکت راروی ریسک سیستماتیک شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران موردبررسی قراردادند . نتایج تحقیق حاکی از آن بود که اهرم مالی برریسک سیستماتیک تاثیر مستقیم دارد ، یعنی بامیزان افزایش بدهی شرکتها ، ریسک سیستماتیک نیزافزایش   می یابد ولی اهرم عملیاتی برمقدارریسک سیستماتیک اثرندارد . ازطرف دیگر ، اندازه شرکت برریسک سیستماتیک دارای تاثیرمعکوس است یعنی هرچه میزان   دارایی های شرکت افزایش یابد , ریسک سیستماتیک شرکت کاهش می یابد            ( احمدپور،نمازی ،1377 ).

نمازی وخواجوی درمقاله خودسودمندی متغیرهای حسابداری درپیش بینی  ریسک سیستماتیک شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادارتهران رامورد بررسی قرارداده اند که نتایج حاصل ازآن بیانگر این بوده است که بین متغییرهای حسابداری وریسک رابطه وجودداردواین متغیرها درپیش بینی ریسک سیستماتیک سودمندمی باشند. مهمترین کاربردنتایج این تحقیق درارزیابی شرکتهای خارج ازبورس وشرکتهای جدیدالورود به بورس اوراق بهاداراست. برپایه نتایج حاصل    می توان  برای تعیین نرخ بازده موردانتظار (نرخ‌تنزیل ) ازالگوی بدست آمده استفاده کرد . به این ترتیب که ابتداشاخص ریسک سیستماتیک شرکت مورد نظر براساس ضرایب مدل ومقدار متغیرمربوط به شرکت مشخص شدوشاخص ریسک سیستماتیک به دست آید ، پس ازآن مقدارشاخص ریسک سیستماتیک همراه سایرمتغیرهای موردنیاز درالگوی قیمت گذاری دارایی سرمایه ای قرارداده شود ونرخ بازده موردانتظار به دست آید ،تامبنایی برای ارزشیابی قیمت سهام شرکت قرارگیرد         ( نمازی ، خواجوی ، 1383).

احمداحمدپور ورضا غلامی جمکرانی درمقاله ای ، رابطه اطلاعات حسابداری وریسک بازاررادرشرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران بررسی کرده است ونتایج این تحقیق نشان می دهد که تعدادی ازمتغییرهای مستقل شامل نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام ، نسبت دارایی جاری به بدهی جاری وجمع دارایی ها که شاخص هایی برای ارزیابی ریسک شرکتها هستند ، بی ارتباط باریسک بازار شرکتها بوده اند . به بیان دیگر اطلاعات تاریخی حسابداری به طور کامل درقیمت وریسک اوراق بهادار انعکاس نیافته است بنابراین می توان به نتایج تحقیقات قبلی که درآن کارایی بازار درسطح ضعیف نفی شده ،صحه گذاشت (احمدپور،غلامی ،1384 ، 19).

ملایی درتحقیقی تحت عنوان«رابطه بین سودحسابداری وجریان وجوه نقد عملیاتی باریسک سیستماتیک دربورس اوراق بهادار تهران » به بررسی رابطه بین سودحسابداری وجریان وجوه نقد عملیاتی باریسک سیستماتیک پرداخته ومیزان وتوانایی این دومتغیر رادرپیش بینی ریسک سیستماتیک باهم مقایسه کرده است وبه این نتیجه رسیده است که متغیرهای حسابداری ازجمله سودحسابداری وجریان وجوه نقد عملیاتی باریسک سیستمایک رابطه مثبت داردو همچنین توانایی سودحسابداری نسبت به جریان وجوه نقد عملیاتی درپیش بینی ریسک سیستماتیک قوی تر می باشد (ملایی ، 1386).

غلامعلی قربانی درپایان نامه خود به بررسی رابطه درجه اهرم مالی با ریسک سیستماتیک پرداخته است که درنهایت به این نتیجه رسیده است که باافزایش اهرم مالی ریسک سیستماتیک نیز افزایش می یابد ورابطه مستقیم بین آنها وجود دارد(قربانی ،1378، 2).

بومن[7] درمقاله ای «ارتباط تئوریک بین ریسک نظام مند ومتغیرهای مالی (حسابداری ) »را مورد بررسی قرار داد . متغیرهای مالی(حسابداری )مورد استفاده بومن، اهرم شرکت، بتای حسابداری، تغییرات سود ، رشد، اندازه شرکت و سیاست ها ی تقسیم سود بوده است . وی در تحقیق خود نشان داد که بین ریسک نظام مند با اهرم شرکت و بتای حسابداری، به صورت تئوریک ارتباط وجود دارد و متغیرهای تغییرات سود، رشد، اندازه شرکت و تقسیم سود نمی تواند با ریسک نظام مندارتباط داشته باشند. او متغیر رشد را به دوصورت تعریف کرد:

اول، رشد به معنای سرمایه گذاری در پروژه هایی که بازده مورد انتظار آن بیشتر ازبازده جاری شرکت است. دوم، رشد بعنوان فرصت هایی برای سرمایه گذاری در پروژه هایی که منجر به بازده اضافی می شود. و با استفاده از این تعاریف ، عدم ارتباط بین متغیر رشد و ریسک نظام مند را بیان نمود (بومن ، 1979، 618).

 بریمبل[8] در تحقیقی ، نقش اطلاعات حسابداری را در برآورد ریسک نظاممند مورد بررسی قرارداد . متغیرهای حسابداری مورد بررسی در تحقیق وی شامل بتای حسابداری ، تغییرات سود ، رشد ، اندازه ، نسبت پرداخت سود ، نسبت جاری ، اهرم مالی، نسبت پوشش بهره و اهرم عملیاتی بوده است که از اطلاعات123 شرکت در طی دوره زمانی 1991- 2000 استفاده نمود . نتایج بدست آمده تحقیق مؤید آن بود که متغیرهای حسابداری فوق بیش از 57 درصد تغییرات ریسک نظاممند را تبیین می کنند (بریمبل ،2003، 526).

   هورتن وهوریگان وفیشر[9] دراین راستا تلاش نموده اند تابااستفاده از اطلاعات حسابداری هریک ازریسکهای ناتوانی پرداخت ،قابلیت فروش ، قدرت خرید ،نرخ بهره راپیش بینی نموده وبرآن اساس اوراق قرضه رارتبه بندی نمایند  .

  همچنین روبرت وچی چنگ چیو[10] درمقاله مبنی بر رابطه بین ریسک سیستماتیک ومتغیرهای حسابداری برمبنای نتایج تحلیلی اظهارمی کند که عامل تعیین کننده ریسک سیستماتیک شامل سود حسابداری ، رشد فروش ، ارزش دفتری ، سودسهام،درجه اهرم عملیاتی (DOL) ، درجه اهرم مالی (DFL)  ، بازده بازاروریسک بی خطر می باشد و3نتیجه کلی درمورد ریسک سیستماتیک ومتغیرهای حسابداری راارائه داده است نتیجه اول : برای یک واحداقتصادی بامثبت بودن درآمدهای سال قبل ونرخ فروش سال جاری ، اگرتاثیرمرکب ارزش دفتری جاری ، سودسهام ودرآمدهای آن روی قیمت سهام مثبت باشد ، سپس DTL که از DFL و DOL  نتیجه می شود یک تاثیر مثبت روی ریسک سیستماتیک دارد. نتیجه دوم : هنگامی که تاثیر ارزش دفتری ودرآمدهای ناشی از قیمت سهام ، مثبت باشد وتاثیر سود سهام برروی قیمت سهام مثبت (معکوس ) باشد ، سپس سود ، اثر مثبت (معکوس) روی ریسک سیستماتیک دارد .نتیجه سوم : برای یک واحداقتصادی بارشد فروش مثبت (معکوس)، DOL آن به طور مثبتی (معکوسی ) باDFL مربوط بوده تا سطحی ازریسک سیستماتیک ارائه نماید (چی چنگ چیو،روبرت ، 2007 ،517).

 

3. فرضیه های تحقیق

فرضیه های تحقیق به دوگروه فرضیه اصلی تقسیم می شود گروه اول درمورد رابطه بین سودحسابداری ودرجه اهرم ها باریسک سیستماتیک بحث می کند وگروه دوم درموردتوانایی هرکدام ازموارد سودحسابداری ، درجه اهرم ها باریسک سیستماتیک بحث می کند .

فرضیه اصلی اول

بین سودحسابداری یادرجه اهرم عملیاتی یا درجه اهرم مالی یادرجه اهرم کل باریسک سیستماتیک رابطه وجوددارد.

فرضیه فرعی اول :بین سودحسابداری وریسک سیستماتیک رابطه وجوددارد

فرضیه فرعی دوم : بین درجه اهرم عملیاتی وریسک سیستماتیک رابطه وجوددارد.

فرضیه فرعی سوم : بین درجه اهرم مالی وریسک سیستماتیک رابطه وجوددارد.

فرضیه فرعی چهارم : بین درجه اهرم کل وریسک سیستماتیک رابطه وجوددارد.

 

فرضیه اصلی دوم :

 توانایی اطلاعات مربوط به سود حسابداری درپیش بین ریسک سیستماتیک  بیشترازدرجه اهرم مالی ، درجه اهرم مالی بیشتراز درجه اهرم کل ودرجه اهرم کل بیشتر از درجه  اهرم عملیاتی  است .

فرضیه فرعی پنجم : توانایی اطلاعات مربوط به سودحسابداری درپیش بینی ریسک سیستماتیک نسبت به درجه اهرم عملیاتی بیشتر است .

فرضیه فرعی ششم : توانایی اطلاعات مربوط به سودحسابداری درپیش بینی ریسک سیستماتیک نسبت به درجه اهرم مالی بیشتر است .

فرضیه فرعی هفتم : توانایی اطلاعات مربوط به سودحسابداری درپیش بینی ریسک سیستماتیک نسبت به درجه اهرم کل بیشتر است .

فرضیه فرعی هشتم :توانایی اطلاعات مربوط به درجه اهرم کل درپیش بینی ریسک سیستماتیک نسبت به درجه اهرم عملیاتی بیشتر است .

فرضیه فرعی نهم :توانایی اطلاعات مربوط به درجه اهرم مالی درپیش بینی ریسک سیستماتیک نسبت به درجه اهرم عملیاتی بیشتر است .

فرضیه فرعی دهم :توانایی اطلاعات مربوط به درجه اهرم مالی درپیش بینی ریسک سیستماتیک نسبت به درجه اهرم کل بیشتر است .

 

4. متغیرهای تحقیق

دراین تحقیق ریسک سیستماتیک که مبنایی برای تصمیم گیری سرمایه گذاران می باشد به عنوان متغیر وابسته وسودحسابداری ، درجه اهرم عملیاتی ، درجه اهرم مالی و درجه اهرم کل به عنوان متغیرهای مستقل می باشند .

 

5. مدل تحلیلی وشیوه اندازه گیری متغیرهای تحقیق :

الف – متغیروابسته

CAPM[11] بیان می کند که نرخ بازده موردانتظار شرکت مساوی با نرخ بی خطربازده به اضافه صرف ریسک که به صورت زیر نشان داده می شود 

 

 :نرخ بازده شرکت i دردوره t

:نرخ بازدهی ریسک بی خطر دردوره t

_i:بتای بازار اوراق بهادار (ریسک سیستماتیک) شرکت i.

 : نرخ بازده پرتفوی بازار دردوره t

 : عوامل مزاحم

لازم به ذکراست که برای اندازه گیری ریسک سیستماتیک ، ازاطلاعات مربوط به نرخ بازده اوراق بهادار وپرتفوی بازار موجود درسازمان بورس استفاده شده است . سازمان بورس برای اندازه گیری بازده واقعی اوراق بهادار ازفرمول زیر استفاده می کند .

 

: بازده شرکت i دردوره زمانی t

: قیمت هرسهم درپایان دوره زمانی t

: قیمت هرسهم درپایان دوره زمانی t-1   : سود تقسیمی متعلق به هرسهم دردوره t

: ارزش گواهینامه اختیارخرید سهم اعطا شده دردوره زمانی t

: ارزش حق تقدم خرید سهام اعطایی دردوره زمانی t

 

بتای حسابداری (ریسک سیستماتیک) با معادله روبرو محاسبه می شود                                                            

 

 

 

 

 :نرخ بازده شرکت i دردوره t

 : نرخ بازده پرتفوی بازار دردوره t

 

بتای حسابداری از تقسیم کواریانس بر واریانس بدست می آید که کواریانس به بررسی ومقایسه تغییرات دوواریانس باهم می پردازد وواریانس پراکندگی رابررسی می کند که به صورت زیر محاسبه می شوند .

                                                                                                                           

 

متغیرهای مستقل

بازده سود : ازطریق تقسیم سود عملیاتی هرشرکت دردوره زمانی t  برارزش بازار سهام همان شرکت دراول همان دوره زمانی محاسبه می شود .

 

 

:بازده سود حسابداری دردوره زمانی t

: سود عملیاتی شرکت i دردوره زمانی t

: تعدادسهام عادی شرکت i دردوره زمانی t-1

 قیمت هرسهم شرکت i دردوره زمانی t-1

 

درجه اهرم عملیاتی : که ازطریق تناسب نسبی هزینه های ثابت ومتغیر وتعیین حاشیه سود قبل ازمالیات وبهره می باشد .

 

 :درجه اهرم عملیاتی

: نرخ هزینه متغیر 

: فروش خالص

: هزینه های ثابت

: درآمد قبل ازبهره ومالیات

 

درجه اهرم مالی : که ازتقسیم درآمد قبل ازکسر مالیات وبهره بر درآمد قبل از مالیات وبهره منهای هزینه های بهره محاسبه می شود.

 

: درآمد قبل ازکسر مالیات وبهره

: هزینه های بهره

 

درجه اهرم کل : که ازضرب درجه اهرم عملیاتی ومالی محاسبه می شود  

                                                          

6. روش تحقیق

دراین تحقیق چون به دنبال حل یک مشکل ورفع یک مساله ودرجهت رفاه می باشد ازدیدگاه هدف ، تحقیقی کاربردی می باشد ودرجهت تشخیص رابطه بین سود حسابداری وودرجه اهرم عملیاتی ، مالی وکل  باریسک سیستماتیک می باشد ومی تواندمتغیرهای حسابداری رابه عنوان عامل مؤثری برای پیش بینی ریسک وبازده مدنظر قراردهد وازدیدگاه ماهیت وروش ،ازنوع تحقیقات همبستگی محسوب می شود که باتوجه به جمع آوری میدانی داده ها وداده های تجربی ارتباط بین سود حسابداری ودرجه اهرم ها را باریسک سیستماتیک مورد ارزیابی وبررسی قرار می گیرد .

 

7. قلمرو تحقیق

قلمرو هرپژوهش در3زمینه قلمرو موضوعی ، مکانی وزمانی قابل بررسی است تا بتوان داده ها رادرچهارچوب این قلمروها جمع آوری وتجزیه وتحلیل نمود که به این شرح می باشد .

قلمروموضوعی:این پژوهش ازلحاظ  قلمروموضوعی وعلمی درحوزه مدیریت سرمایه گذاری ودرمحدوده بازارسرمایه وبه   

طوراخص ،درمحدوده اطلاعات مربوط به سود حسابداری ودرجه اهرم عملیاتی ،درجه اهرم مالی ودرجه اهرم کل  وریسک سیستماتیک است که به بررسی سودمندی اطلاعات حسابداری وفرآیند پیش بینی ریسک سیستماتیک می پردازد.

قلمرومکانی:موضوع پژوهش ازلحاظ قلمرو مکانی درمحدوده شرکتهای سهامی عام واطلاعات مربوط به بازده سالانه شرکت ها وصورت های سودوزیان سالانه  شرکتها دردوره زمانی تعیین شده است.

قلمروزمانی :این تحقیق محدودبه دوره زمانی ازابتدای سال 1376الی انتهای سال 1385 میباشد .

 

 

 

8.روش های گردآوری اطلاعات

دراین تحقیق روش گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق ، روش کتابخانه ای شامل کتب ومقالات مختلف ونشریات داخلی وخارجی می باشد وروش های جمع آوری اطلاعات موردنیاز دراین تحقیق ، برای آزمون فرضیه ها ، روش میدانی ونیزاستفاده ازداده های تجربی می باشد .

 

9.ابزارگردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات ، اسنادکاوی وبانکهای اطلاعاتی وهمچنین مشاهده می باشد وداده های مورد نیاز شامل بازده،سودحسابداری ، هزینه های بهره وتعدادسهام وقیمت سهام شرکت های نمونه آماری دراطلاعات مالی مندرج درصورتهای مالی حسابرسی شده آنها خواهدبود که این اطلاعات ازسوابق موجود درنرم افزار ره آورد نوین وهمچنین درمواردی ازآرشیوهای الکترونیکی واینترنتی استخراج می شود . همچنین از نرم افزارهای Excel و Spss جهت بهره برداری ونتیجه گیری ازداده ها استفاده شده است .

10. جامعه ونمونه

جامعه آماری تحقیق ، شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد . علت انتخاب این شرکت ها به عنوان جامعه آماری، سهولت دسترسی به صورت های مالی حسابرسی شده آنها و هم چنین دسترسی به بازده سهام شرکت ها در تاریخ های مختلف بوده است.

با توجه به دوره زمانی تحقیق ده ساله  (از ابتدای سال  1376تاپایان سال 1385)، شرکت ها یی انتخاب گردیده اند که حداقل در ابتدای سال 1376 به عضویت بورس اوراق بهادار تهران درآمده باشند و هم چنین دوره مالی آنها منتهی به 29 اسفند ماه باشد.از طرفی وجود وقفه معاملاتی در سهام شرکت ها طی دوره مورد بررسی ، محاسبه ریسک سیستماتیک  را دچار مشکل می نماید زیرا شاخص ریسک سیستماتیک  بر اساس رگرسیون زمانی بین بازده اوراق بها دار شرکت و بازده بازار بدست می آید و وجود وقفه معاملاتی باعث می شود که بازده شرکت را نتوان با دقت معقول اندازه گیری کرد . در نتیجه اجرای رگرسیون زمانی نتایج معقولی ندارد. بنابراین شرکت هایی طی این دوره انتخاب شده اندکه معامله بر روی سهام آن ها ، در یک دوره طولانی دچار وقفه نشده باشد . دوره وقفه در معامله سهام حداکثر 6 ماه در نظر گرفته شده است. به دلیل این که، مدت کمتر از 6 ماه منجر به حذف تعداد زیادی از شرکت ها می شود وانتخاب دوره زمانی بیشتراز 6 ماه، محاسبه ریسک سیستماتیک  را دچار مشکل می نماید.

از این رو ، شرکت هایی به عنوان نمونه انتخاب شده اند که تمامی شرایط زیر را داراباشند :

1.  حداقل در ابتدای سال 1376 به عضویت بورس اوراق بهادار تهران درآمده باشند.

2.  دوره مالی شرکت ها، منتهی به تاریخ 29 اسفند هر سال باشد.

3.  معامله بر روی سهام آ نها حداکثر در طی 6 ماه دچار وقفه نشده باشد.

از آن رو کل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، درسال76تعداد 294شرکت می باشد.که ازاین شرکتها درسال 76 تعداد217 شرکت سال مالی آنها منتهی به 29 اسفند می باشد .

در ادامه از بین شرکت هایی که پایان سال مالی آن ها 29 اسفند ماه بود، شرکت هایی که وقفه های معاملاتی بیش از 6 ماه داشتند وهمچنین تا پایان سال85 فعالیت نداشته انداز جامعه مطالعاتی تحقیق حذف شدند و در نهایت 87 شرکت به عنوان جامعه مطالعاتی تحقیق انتخاب شد.

 

11. تجزیه وتحلیل داده ها وآزمون فرضیه ها

دراین تحقیق روش های مورد نظر برای تجزیه وتحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه ها به این شرح می باشد که :

برای محاسبه متغیرهای مستقل ووابسته ازنرم افزارExcel  استفاده شده است .

به منظور آزمون فرضیه ها ازروش رگرسیون خطی وبرای معناداربودن همبستگی بین متغیرهای تحقیق از آزمون P-Value  (sig) ازطریق نرم افزارSpss  استفاده شده است .

 معمولا برای شناخت بهترجامعه پژوهشی ودرجهت آشناشدن با متغیرهای پژوهش ، توصیف داده ها قبل ازتجزیه وتحلیل داده های آماری  انجام می شود . همچنین توصیف آماری داده ها ، گامی درجهت تشخیص الگوی حاکم برآنها وپایه ای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که درپژوهش به کارمی رود .

این نگاره حاوی شاخص هایی برای توصیف متغیرهای تحقیق می باشد . این شاخصها شامل شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی وشاخص های شکل توزیع است .

 

 

 

 

 

 

 

نگاره شماره 1 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت ، شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی وشاخص های شکل توزیع

متغیر ها شاخص ها	ریسک (β)	بازده  حسابداری	DOL	DFL	DTL
تعداد	870	870	870	870	870
میانگین	0.3545290	0.2766111	3.5926480	0.6241404	6.6860055
خطای معیار میانگین	0.00445	0.00693	1.4131116	0.8195969	5.6262683
میانه	0.1964953	0.2489100	0.9605778	1.0980765	1.0941366
مد	-7.33773	0.23334	0	1	0
انحراف معیار	1.31317	0.2044022	41.68080	24.17463	165.9511
واریانس	1.7244137	0.00418	1737.289	584.4130	27539.76
چولگی	0.425	0.972	15.855	29.134-	17.707
خطای استاندارد ضریب چولگی	0.083	0.083	0.083	0.083	0.083
کشیدگی	4.595	4.022	293.458	855.955	473.033
خطای استاندارد ضریب کشیدگی	0.166	0.166	0.166	0.166	0.166
دامنه تغییرات	14.17364	2.1048	1017.7018	738.92577	5526.374
پایین ترین	7.33773-	0.74256-	132.042-	708.722-	1346.95-
بالاترین	6.83591	1.36224	885.65980	30.20377	4179.424
جمع	308.44026	240.65170	3125.604	543.00214	5816.825

 

باتوجه به نگاره فوق می توان کلیه متغیرها راباتوجه به شاخص های مربوط ازنظرگاه آماری مورد بررسی قرارداد . به عنوان مثال نگاره1 نشان می دهددرمتغیربازده حسابداری واریانس 0.00418 می باشد وهمچنین حداقل وحداکثرداده ها وفاصله بین آنها وتوصیفات دیگررابرای تمام متغیرها ارائه می دهد .

باتوجه به خروجی های نرم افزار spss    ، جداول زیر ،  وباتوجه به sig کمتر از ده  درصد یا بیشترازده درصد وجودهمبستگی بین متغیرها تاییدیا رد می شود. همچنین ضریب همبستگی محاسبه شده درتعیین همبستگی بین متغیرها ورتبه بندی ازدیدگاه توانایی در پیش بینی ریسک سیستماتیک مؤثر می باشد .

نگاره شماره 2 خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها باتوجه به اطلاعات استخراج شده ازنرم افزار Spss را ارائه می نماید ونتیجه هرفرضیه رابه صورت جداگانه ارائه می نماید .

 

 

 

 

 

 

نگاره شماره (2) : خلاصه یافته های حاصل از آزمون فرضیه ها

مولفه های آماری     خلاصه  فرضیه	ضریب همبستگی پیرسون	ضریب تعیین	ضریب تعیین تعدیل شده	آماره F	آماره t	سطح خطا	سطح معنی داری	نتیجه آزمون
رابطه بین سودحسابداری وریسک سیستماتیک	0.240	0.058	0.056	32.836	5.730	0.00	10%	تایید فرضیه
رابطه بین درجه اهرم عملیاتی وریسک سیستماتیک	0.028	0.001	0.002-	0.312	0.558	0.577	10%	رد فرضیه
رابطه بین درجه اهرم مالی وریسک سیستماتیک	0.083	0.007	0.005	3.758	1.930-	0.053	10%	تایید فرضیه
رابطه بین درجه اهرم کل وریسک سیستماتیک	0.031	0.001	0.001-	0.391	0.625-	0.532	10%	رد فرضیه
ضریب همبستگی سودحسابداری باریسک سیستماتیک بیشترازدرجه اهرم مالی ،درجه اهرم مالی بیشترازدرجه اهرم کل ودرجه اهرم کل بیشتر ازدرجه اهرم عملیاتی