درآمد: در مجموع آثار و سخنان بزرگان دینی وفرهنگی ما همواره از صحت ( سلامتی ) و امنیت بعنوان دو نعمت بزرگ یاد می شود که مردم هیچگاه قدر و ارزش آنها را در نظر ندارند وتنها زمانی به این دو نعمت اندیشه می کنند که آنها را از دست داده باشند و به عبارت دیگر نعمت سلامتی و نعمت امنیت دو نعمتی است که چون آنها را از دست بدهیم تازه به اهمیت و ارزش آنها پی می بریم.

اکنون در این مجال از یکسو با توجه به تقارن این ایام با هفته سلامت و سوی دیگر در استقبال از برگزاری همایش سه روزه " بهداشت روان " در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران طرح موضوعات و مباحثی پیرامون " سلامت و ابعاد آن " با بهره گیری و استناد به منابع علمی و پژوهشی در دسترس ، به منظور اطلاع رسانی و ارتقاء دانش و آگاهی جامعه خالی از لطف نخواهد بود.

تعریف:

سازمان جهانی بهداشت " سلامت " را " بهزیستی کامل جسمی ، روانی و اجتماعی " فرد تعریف می کند و نه تنها نبودن بیماری و رنجوری او.بنابر این " سلامت " مفهوم مثبتی است که علاوه بر ظرفیتهای جسمانی بر شرایط و منابع اجتماعی و شخصی نیز توجه و تاکید فراوان دارد.

ابعاد سلامت:

1)    سلامت از بعد اجتماعی:

سلامت در بعد اجتماعی وقتی حاصل میگردد که با دیگران تبادل و تعامل مثبت و لذت بخشی داشته باشیم و طی فعالیتهای خانوادگی ، تحصیلی ، شغلی و تفریحی با دیگران صمیمانه و راحت باشیم و در جهت تحقق این امربهتر است تا:

* روابط اجتماعی خود را در هر فرصتی توسعه دهیم.

* با دیگران برخوردی صیمانه وصادق داشته باشیم.

* ارزشها و باورهای خود را به دور از تعصبات وفشارها حفظ کنیم.

* در کارهای گروهی حضوری فعال و موثر داشته باشیم.

* زمان مطالعه خود را با استفاده از منابع متنوع و مورد علاقه افزایش دهیم.

* مهارتهای برقراری ارتباط موثر را بیاموزیم.

2)سلامت از بعد فرهنگی:

 آگاهی و شناخت کافی نسبت به فرهنگ، پیشینه و سوابق فرهنگی خانوادگی و ملی خود بنحوی که قادر به تشخیص تفاوتهای فرهنگی، اعتقادات و سنتهای خود با دیگران باشیم از اصول مهم وجود سلامت در بعد فرهنگی است که در دستیابی به آن توجه به امور زیر اجتناب ناپذیر است:

* در باره فرهنگ و آداب ورسوم کشورمان مطالعه و تحقیق کنیم.

* فرهنگ اقوام مختلف را بشناسیم.

* با مردم ارتباط داشته باشیم.

* با آداب ورسوم طبقات مختلف اجتماعی آشنا شویم.

* ابعاد مثبت فهنگ خود را شناخته و با ارج نهادن به آنها نسبت به حفظ شان کوشا و پایبند با شیم.

* ابعاد مثبت دیگر اقوام و ملتها را محترم شماریم.

*برای فرهنگهای مختلف احترام قائل شویم.

* برای شنیده حرفهای دیگران صبور و متواضع باشیم.

* از قضاوت کردن در باره دیگران اجتناب کنیم.

3)سلامت در بعد جسمانی:

این بعد از سلامت شامل حفظ تعادل در تغذیه و رژیم غذائی ، انجام ورزش بصورت مرتب، خواب مناسب،استراحت کافی و توجه به علائم هشدار دهنده جسمانی است.سلامت جسمانی توانائی استفاده از دانش، انگیزش، تعهدو رفتار خود مدیریتی را بهمراه داشته که در نهایت منجر به ایجاد تعادل و تناسب در فرد می شود.آنچه مسلم است،حصول این امر با شرایط زیر امکانپذیز خواهد بود:

* سبک خوردن و آشامیدن خود را مورد بازنگری قرار دهیم.

* یک رژیم غذائی سالم را مد نظر داشته باشیم.

* از تمرینات ورزشی منظم و مناسب غافل نشویم.

* تستهای سنجش سلامت را جدی بگیریم.

* حفظ سلامت دهان و دندان ومعاینات دندانپزشکی را همواره با جدیت پیگیری کنیم.

* از مصرف مواد مخدر ، مشروبات الکلی و یا هرگونه موادی که مصرف آنها باعث بروز آسیب جسمی و روحی است خوداری کنیم.

4)سلامت از بعد معنوی:

بعد معنوی سلامت فرد با شناخت از خود و خالق تحقق می یابد. اینکه فرد معنای وجودی خلقت خویش را دریابد و بر نقش محوری خود در جهان هستی واقف گردد.

از کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود

به کجا میروم آخر ننمائی وطنم

بدین منظور:

* پرداختن به امور معنوی واخلاقی را در برنامه روزانه خود قرار دهیم.

* لحظاتی را با خود خلوت کنیم.

* برای زندگی و فعالیتهای کوچک وبزرگ خود اهدافی را مشخص و تعریف کرده و در عمل به آنها تلاش کنیم.

* ارتباط خود را با خالق هستی نزدیکتر کنیم.

5)سلامت  از بعد عاطفی:

این به از سللامت شامل شناخت از نیازهای عاطفی خویش و تصمیم گیری صحیح در ارضای این نیازهاست.هرچقدر فرد نسبت به ویژگیهای شخصیتی و افکار و علائق خودش آگاهی بیشتری کسب کند،کنترل بیشتری بر رفتارهای خودداشته ومسئولیت رفتار ها ی خود و تبعات ناشی از آنها را نیز پذیرا خواهد بود.

* نسبت به علائم بدن خود در مقابل فشار و استرس آگاه باشیم.

* باورهای زیربنائی خود را بشناسیم.

* باورهای کلیشه ای خود را مورد ارزیابی مجدد قرار داده و اصلاح کنیم.

*نیازها و احساسات خود را بشناسیم و در فزصتهای مناسب بیان نمائیم.

* برای مقابله با افکار مخرب و منفی خنده و شوخی را از یاد نبریم.

*با خود مهربان بوده وبه توانائیهایمان خوشبین باشیم.

* با مطالعه در خصوص سلامت روان و مشاوره با اساتید مربوطه آگاهیها و مهارتهای خود را  ارتقا و توسعه دهیم.

6) سلامت از بعد عقلانی :

در این مبحث اشتیاق به یادگیری و کسب مهارتهای لازم در هدف گذاری و قدرت حل مسئله و همچنین ایجاد و تقویت تفکرخلاق، نقاد و مستقل برای تثبیت بعد عقلانی سلامت است.

با این هدف :

* اهداف تحصیلی ، شغلی ، تخصصی و خانوادگی واقع گرایانه ای را طراحی و پیگیری کنیم.

* در تصمیم گیریها آسایش خود و دیگران را همواره مد نظر داشته باشیم.

*مشکلات و موانع را بهترین فرصت برای یادگیریهای تازه بحساب آوریم.

* از هر شکست عبرت گرفته و در هر موفقیت به خودمان پاداش بدهیم.

7)سلامت در بعدبرنامه ریزی:

این بخش شامل مراحل جستجو و کشف تعادل بین اهداف شخصی، اجتماعی، خانوادگی، شغلی و... است بکه با مدیریت تهدیدها و بهره گیری مناسب از فرصتها تحقق می یابد:

*کارهای ضروری و غیر ضروری خود را بازشناسی کنیم.

* کارهای فوری و غیر فوری خود را بشناسیم.

* براساس طبقه بندیهای فوق اولویتهای خود را مشخص نمائیم.

* علل سستی ویا اهمالل کاریهای خود را بشناسیم.

*اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خود را واقع بینانه طراحی کنیم.

*نقاط ضعف و قوت خود را در اجرای برنامه ها باز شناسی کنیم.

* مهارتهای مدیریت بر خویشتن و خود انظباطی را بیاموزیم.

8) سلامت از بعد زیست محیطی: 

آگاهی از کیفیت هوا و شناخت عوامل فزاینده آلودگیهای محیطی مارا قادر می سازد تا با شناخت کافی نسبت به نقش خود در سالم سازی و یا کنترل آلودگی متعدانه تدابیر لازمه را نسبت به کاهش این آلودگیها ویا اقدامات پیشگیرانه در کنترل آنها صورت پذیرد.بدین منظور:

* محیط زیست خود را دوست بداریم و نسبت به آن مسئولیت پذیر باشیم.

*سهم خود را نسبت به حفظ پاکیزگی محیط شناخته و نسبت به رعایت آن متعهد باشیم.

* آلودگی صوتی را کنترل کنیم.

*قوانین شهر و منطقه خود را برای حفظ سلامت محیط زیست و حقوق دیگر شهروندان رعایت کنیم.

محمدعلی مقیسه

-----------------------------

منابع:

برداشت آزاد ازمنشورات دفتر مرکزی مشاوره وزارت علوم و پیام مشاور دانشگاه تهران