از سال 1383 براساس یک پیشنهاد ناپخته موضوع رتبه بندی موسسات حسابرسی مطرح شد. پایگاه تفکر این پیشنهاد بر آن بود که چون همه موسسات حسابرسی یکسان و یک اندازه نیستند شرکت های بزرگ بورسی توسط موسسات بزرگ حسابرسی مورد حسابرسی قرار گیرند

ابهام در رتبه بندی موسسه های حسابرسی

رتبه بندی موسسات حسابرسی

    این روزها بحث های مفصلی پیرامون رتبه بندی موسسه های حسابرسی مطرح می شود. حتی افراد حرفه هم ظاهرا به این بحث پیوسته اند، فارغ از آن که موسسه های حسابرسی بدلیل ماهیت و تنوع فعالیت، کوچک یا بزرگ بودن مشتریان، ریسک پذیری مشتریان و ده ها علت دیگر نمی توانند دارای یک ضابطه خاص رتبه بندی باشند.
   
    در دو سال گذشته که بورس به طور مستمر موضوع رتبه بندی موسسه های حسابرسی را مطرح کرده است، ما از طریق بورس آمریکا و چند موسسه بین المللی حسابرسی در مورد رتبه بندی جستجو کردیم که پاسخ همه مبنی بر این بود که رتبه بندی بر مبنای امتیازدهی در هیچ کجای دنیا در مورد موسسه های حسابرسی وجود ندارد. بلکه موسسه های حسابرسی از طریق جوامع حرفه ای یا ارگان های خاص تحت نظارتی به نام «کنترل کیفیت» قرار می گیرند.   

    از سال 1383 براساس یک پیشنهاد ناپخته موضوع رتبه بندی موسسات حسابرسی مطرح شد. پایگاه تفکر این پیشنهاد بر آن بود که چون همه موسسات حسابرسی یکسان و یک اندازه نیستند شرکت های بزرگ بورسی توسط موسسات بزرگ حسابرسی مورد حسابرسی قرار گیرند که در واقع کنترل کیفیت مناسب تری را دارا باشند. این موضوع در شورای عالی وقت جامعه حسابداران چندین جلسه را به خود اختصاص داده و در این مورد گزارش مکتوبی در حدود یکصد صفحه به رییس وقت شورای عالی (جناب آقای مصطفی جهانبانی) تقدیم شده است. نتیجه تحقیقات به عمل آمده از چهار موسسه بزرگ حسابرسی جهان، بورس آمریکا و سازمان نظارت بر شرکت های عمومی (PCAOB) بود. همه نهادهای فوق به صورت رسمی اعلام کرده بودند که رتبه بندی موسسات حسابرسی در هیچ بورسی وجود ندارد و هیچ نهاد حرفه ای موسسات حسابرسی را رتبه بندی نمی کند اما مجلات حرفه ای نظیر (International auditing bulletin) یا world accountant.com یا accounting web انجام می دهند که نمونه بارز این رتبه بندی در 21 دسامبر 2009 (توسط مجله بین المللی حسابداری در مورد رده بندی موسسات حسابرسی انگلستان به شرح جدول 12 صورت گرفته است.

        به رغم صراحت پاسخ مراجع اصلی رشته حسابداری و حسابرسی متاسفانه هم در بین اعضای جامعه و هم برخی متولیان بازار سرمایه معتقدند که رتبه بندی لازم و ضروری است. «چون ما ایرانیان از همان کودکستان با رتبه بالامی آییم و اگر نمره و رتبه نباشد که کسی به ما دکتر و مهندس نمی گوید!»

    در اینکه ما در ایران به تجربیات جهانی توجه نداریم و همیشه می خواهیم چرخ را خودمان تولید کنیم تا به اصطلاح خودکفا شویم شکی نیست. اما اینکه برخی عناصر حرفه ای که دسترسی به پایگاه های اطلاع رسانی جهانی را دارا بوده و در ظاهر خود را مقید یا هوادار به استفاده از علم و دانش جهانی می دانند دنباله رو این جریان نادرست شوند جای تردید و تامل جدی را پیش آورده که در پس ماجرای رتبه بندی چه جریانی وجود دارد که این حضرات بدنبال آن هستند البته دم خروس برخی لابلای گفتارهای نغزشان بیرون زده که چون در بین موسسات حسابرسی خصوصی هیچ یک بیش از 50 الی 60 نفر پرسنل و چهار الی پنج شریک ندارند پس نمی توانند صنایع درجه اول کشور را حسابرسی کنند یا مواضع این چنینی! به نظر می رسد موسسات حسابرسی و حسابداران رسمی شریک در موسسات باید بیش از آن هوشیار باشند که «رتبه بندی» نیز به شمشیری برای قلع و قمع برخی دیگر تبدیل نشود. برای اطلاع علاقه مندان از پرسش و پاسخ رتبه بندی از بورس متن پرسش و پاسخ درج می شود:

    پرسش از بورس آمریکا و استرالیا

    پرسش: بورس ایران درصدد رتبه بندی (Ranking) موسسات حسابرسی ثبت نام شده در بورس ایران است و اظهار می دارد آن بورس نیز موسسات حسابرسی را رتبه بندی کرده است. خواهشمند است پاسخ دهید آیا در آن بورس، رتبه بندی موسسات حسابرسی وجود دارد یا خیر و چنانچه وجود دارد معیار رتبه بندی چیست؟

    پاسخ کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC)

    در پاسخ به پرسش ارسالی به دفتر ریاست بورس آمریکا پیرامون رتبه بندی موسسات حسابرسی در آمریکا به اطلاع می رساند SEC هیچگونه رتبه بندی از موسسات حسابرسی به عمل نمی آورد، بلکه برخی اوقات بخش خصوصی یا مطبوعات به صورت ادواری موسسات حسابرسی را براساس معیارهای مختلف رتبه بندی می کنند.

    پاسخ بورس استرالیا

     ASIC حسابرسان انفرادی یا موسسات حسابرسی را رتبه بندی نمی کند.

    پاسخ سازمان نظارت بر شرکت های عمومی (PCOAB)

    هیچ یک از ما هیچ گونه رتبه بندی از موسسات حسابرسی به عمل نمی آوریم مگر روزنامه های مالی. ما می دانیم که PCAOB عهده دار کنترل کیفیت موسسات حسابرسی است که آن رتبه بندی محسوب نمی شود.

    PCOAB موسسات حسابرسی را رتبه بندی نمی کند. موسسات حسابرسی فقط در PCOAB ثبت نام می کنند. می توانید با بورس آمریکا در مورد رتبه بندی هم تماس بگیرید. اگر چنین رتبه بندی وجود داشته باشد!

    پاسخ کمیته حسابداران بین المللی

    هیچ یک از ما هیچگونه اطلاعی از رتبه بندی موسسات حسابرسی جز بوسیله مجلات مالی ندارد که این رتبه بندی براساس درآمد صورت می گیرد ما می دانیم که PCOAB موسسات حسابرسی را کنترل کیفیت می کند که آن هم رتبه بندی نیست.

    پاسخ وب گاه accountants world

    ساربنز اکسلی در مورد ده موسسه بزرگ حسابرسی را براساس خالص درآمد، نسبت درآمدهای حسابرسی به غیرحسابرسی سال به سال گزارش می دهد. این گزارش مقایسه ای بین چهار موسسه بزرگ جهان (Big Four) و سایر موسسات بین المللی صورت می گیرد.

    پاسخ مدیر موسسه حسابرسی ارنستاند یانگ:

    من از همکاران تیم حسابرسی و اعتباربخشی سوال شما را جست وجو کردم، آنها می گویند: سازمان نظارت بر شرکت ها موسسات حسابرسی را بازرسی می کند که این موضوع رتبه بندی محسوب نمی شود. ما همچنین می دانیم که SEC از رتبه بندی موسسات حسابرسی اجتناب می کند.

       بررسی اسناد و مدارک فدراسیون بین المللی حسابداران (IFAC) و مستندهای وب سایت انجمن حسابداران خبره انگلستان و آمریکا نشان می دهد که چیزی به نام رتبه بندی موسسه ها بر اساس سیستم امتیازدهی وجود ندارد، بلکه رتبه بندی موسسه های بین المللی حسابرسی بر اساس درآمد معیار اصولی شناسایی برترین است، زیرا فرض بر این است که یک بازار کارا و پاسخگو به طرف موسسه حسابرسی خوب خواهد رفت و این امر در حجم درآمدی آنها اثر می گذارد. مدارک و مستندها حاکی از بررسی های موجود در وب سایت بورس آمریکا به عنوان پیشقراولان بورس های جهان، انجمن حسابداران خبره آمریکا (AICPA) و انجمن حسابداران قسم خورده بریتانیا (ICAEW) نشان می دهد که مقوله ای به نام رتبه بندی موسسه های حسابرسی وجود ندارد بلکه برای نظارت بر فرآیند حسابرسی موسسه های حسابرسی مراجعه مستقل از CPA و بورس و با حضور برجسته ترین حسابرسان جهان که خود زمانی از مدیران ارشد موسسه های حسابرسی بزرگ بوده اند، (دوستان خوب توجه کنند) نظارت بر فرآیند حسابرسی موسسه های حسابرسی به ویژه حسابرسی شرکت های عضو بورس را انجام می دهند. چارچوب نظارتی این مراجع امتیازبندی و امتیازدهی نیست، بلکه رسیدگی محتوایی است. هدف این مراجع نظارتی ارتقای شفافیت گزارشگری در چارچوب اطلاع رسانی در بازار سرمایه است و نه چیز دیگر.
   
    به چهار ردیف اول موسسه ها Big Four و به ردیف های پنج تا ده موسسه های متوسط “Midtire” گفته می شود.
   
    به دوستان بورسی و برخی اعضای جامعه حسابداران رسمی که اشتیاق فراوانی در رتبه بندی موسسه های حسابرسی دارند، باید یادآور شد که «کنترل کیفیت» هیچ ارتباطی به رتبه بندی موسسه ها ندارد، زیرا در سال 2005 بهترین گزارش حسابرسی متعلق به یکی از موسسه های متوسط “Midtire” تعلق داشت نه به موسسه های بزرگ موسوم به Big Four و برای مطالعه این آمار می توان به بولتن بین المللی حسابداری که ماهانه منتشر میشود، مراجعه کنید اما فراموش نکنید که به منظور دسترسی به اطلاعات این بولتن باید آبونمان سالانه معادل 2586دلار بپردازند!
   
    این جدول 15 موسسه برتر جهان در سال 2005 را نشان می دهد
    که موید فقدان ضابطه امتیازدهی است و صرفا بر اساس توانمندی و درآمد کسب شده طبقه بندی شده اند
   
   
   
    ضابطه تقسیم بندی موسسه های حسابرسی بر اساس سیستم امتیازدهی به معنی آن است که هر موسسه در هر شش ماه می تواند از یک گروه امتیازی به گروه امتیازی دیگر جابه جا شود، چون مشتریان وی تغییر می یابند و ریسک مشتریان جدید نیز باید ارزیابی شوند. بطور مثال بین دو موسسه ای که دارای سه شریک هستند، اما یکی دارای 10 مشتری بورسی با ریسک بالا و دیگری اساسا مشتری بورسی نداشته باشد، کدام امتیاز بیشتری می گیرد؟
   
    چنانچه یک موسسه حسابرسی دارای صاحب کاری باشد که درون بورس نباشد، اما حجم کار و ریسک آن به مراتب بیش از یک شرکت بورسی باشد، کدام امتیاز ارجح تر است؟ بطور نمونه بین حسابرسی شرکت کیسون با حجم عملیات 1000 میلیارد ریال با شرکت X در بورس که نماد آن پنج سال است، بسته شده کدام یک امتیاز بیشتری دارند؟!
   
    از سوی دیگر اگر بخواهیم صرفا به سوابق شرکای موسسه ها امتیاز دهیم، در حالی که این موسسه ها فاقد امکانات و نرم افزارها و ملزومات کار حسابرسی باشند تکلیف موسسه ها که دارای ضوابط و امکانات نرم افزاری و دانش هستند چه می شود؟ فراموش نکنیم بر اساس جدولی که از سوی یکی از بنگاه های هلدینگ کشور دو سال پیش بر اساس امتیازبندی تهیه شده بود، موسسه هایی بیشترین امتیاز را کسب کرده بودند که قبل از انقلاب تاسیس شده بودند، در حالی که برخی از آن موسسه های در حال حاضر فاقد امتیاز هستند، دلیل این امر آن بود که به سابقه موسسه ها نیز حدود 20 درصد کل امتیازات، امتیاز تخصیص داده شده بود؟
   
    به هرحال اجازه ندهیم که تجربه جهانی حسابرسی در این میان نادیده گرفته شود. ما همچون همیشه معیار درونی «نیست در جهان» را بر کار حسابرسی حاکم کنیم. اساسنامه جامعه حسابداران رسمی و آیین نامه سقف کار، به نوعی کنترل کیفیت موسسه های حسابرسی است. فراموش نکنیم که در جهان پیشرفته، (که با آن فاصله زیادی داریم) ارگان های نظارتی حرفه حسابرسی مستقل و جدای از SEC یا AICPA فعالیت می کنند نه اینکه خود اعضای شورای عالی جامعه به خود امتیاز دهند و بگویند رتبه بندی!
   
    در پاسخ به آن دسته از حسابرسان که معتقدند چنانچه درآمد موسسه ها معیار رتبه بندی قرار گیرد، ممکن است صاحب کاران نسبت به انتخاب حسابرسانی اقدام کنند که کار باکیفیت ارائه نکنند. باید گفت که نمی توان اراده و حق صاحبکار را برای انتخاب حسابرس نقض کرد. به نظر نمی رسد که همه صاحب کاران به دنبال این اندیشه باشند که حسابرسان فاقد کیفیت انتخاب کنند. مگر اینکه کسانی باشند که چون صرفا خود را دارای کیفیت می دانند، عدم انتخاب خود را مستمسک این موضوع قرار دهند. در واقع حسابرسان نیز مشابه همه کالاهای دیگر چنانچه کیفیت و برتری خاصی داشته باشند، حتما و الزاما مورد توجه عده ای از مشتریان قرار خواهند گرفت و به مصداق «گل آن است که دیگران بگویند» بازار سرمایه و بازار حسابرسی نهایتا به موسسه های با کیفیت خوب روی خواهد آورد و بنابراین از آنجا که ما در دوران گذار قرار داریم، تعجیل نکنید، ، صبح که فرا رسد سپیده خواهد زد.
   

    ما را چه می شود؟

    این پاسخ و پرسش ها از سال 1385 در جامعه حسابداران رسمی ایران در صفحات دوم و سوم گزارش شماره 438/85د مورخ 3/5/1385 موجود است و اعضای قبلی و فعلی شورای عالی جامعه حسابداران و همچنین دبیرکل وقت بورس از آن مطلع بوده اما اصرار بر رتبه بندی و انکار تجربه جهانی تا کجا و تا کی؟!

    اجازه بدهید قضاوت را به استادان حرفه، حسابداران رسمی و استفاده کنندگان از گزارشات حسابرسی بدهیم و به قضاوت ننشینیم.

    بنابراین با توصیفات پیش گفته و مدارک ارائه شده می توان عده ای را متهم کرد که به علت کمبود دانش و کمبود وقت مطالعه تصور کرده اند «کوربازار» بر کشور حاکم است و بر آن هستند که تصورات دگم خود را بر حرفه غالب کنند. برای مزید اطلاع این عده از دوستان و دشمنان حرفه حسابرسی آدرس مجلات و روزنامه هایی که رتبه بندی موسسات حسابرسی که معیار آن تنها درآمد موسسات حسابرسی است را به شرح ذیل اعلام می دارد:

    1 - Inside public accounting (IPA’s Top 100 Firm)

    2 -The annual audit fee survey FTSE-100

    3 -Special report Top 60 firms services

    4 -National Map Survey

    5 -Accounting Age Top 50 + 50

    اگر به آخر هر یک از آدرس های فوق هر سال میلادی (از سال 2000 به بعد) اضافه کنید جدول رتبه بندی موسسات حسابرسی براساس درآمد را مشاهده خواهید کرد که مستندترین رتبه بندی درآمدی را بولتن بین المللی حسابداری International Accounting Bulletin انجام می دهد. این بولتن که همه ساله در بیست شماره منتشر می شود و هر شماره آن اختصاص به بررسی وضعیت بازار حسابرسی در یک کشور پیشرفته جهان یا منطقه بندی بین المللی (اروپا، آسیا، خاورمیانه، آمریکا، کانادا) دارد و آخرین شماره هر سال (نشریه دسامبر)، جدول طبقه بندی درآمدی جهانی موسسات بزرگ بین المللی را بر اساس درآمد، تعداد شریک، تعداد دفاتر در جهان و تعداد کارکنان حرفه ای و اداری اعلام می دارد. حق اشتراک سالانه بولتن مذکور 1015 پوند انگلستان است که متاسفانه در حال حاضر فقط یک مشترک در ایران دارد! که این خود نشاندهنده آن است که کسانی که بر طبل رتبه بندی می کوبد اساسا این گونه نشریات را نمی خرند که بخوانند ولی چون برخی از دوستان ما می توانند حتی راجع به «کتاب ها و نشریاتی که نمی خوانند» هم نظر بدهند، موضوع رتبه بندی را آنچنان بحث می کنند که گویا چندین بار در مجامع حرفه ای جهان در موضوعات رتبه بندی موسسات حسابرسی مشارکت داشته و به چند و چون آن آشنا هستند!